Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)
SSN Andrzej Wróbel
Protokolant Edyta Jastrzębska
w sprawie z wniosku Anny J.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.
o prawo do emerytury,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 10 maja 2007 r.,
zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Apelacyjnego w L.
z dnia 7 lutego 2007 r., sygn. akt (...),
Czy ubezpieczona wykonująca zawód adwokata ma prawo do emerytury na podstawie art. 29 ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r., nr 39, poz. 353 ze zm.).
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w Siedlcach – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 15 marca 2006 r. zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. i przyznał Annie J. prawo do emerytury od 1 października 2005 r. Sąd ten ustalił, że ubezpieczona Anna J., urodzona 9 czerwca 1948 r., złożyła w dniu 25 października 2005 r. wniosek o emeryturę, wykazując łącznie 38 lat i 5 dni okresów składkowych i nieskładkowych. Przed dniem złożenia wniosku pracowała w charakterze adwokata w Zespole Adwokackim w M. Wiek 55 lat osiągnęła 9 czerwca 2003 r. Sąd pierwszej instancji uznał, że ubezpieczonej przysługuje prawo do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 29 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, bowiem spełnia warunki wymagane do uzyskania tego świadczenia, w tym status zrównany ze statusem pracownika w rozumieniu tych przepisów. Zgodnie bowiem z art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. Nr 16, poz. 124 ze zm.), adwokaci – członkowie zespołów i ich rodziny mają na równi z pracownikami prawo do świadczeń z tytułu ubezpieczenia na wypadek choroby, macierzyństwa i ubezpieczenia rodzinnego oraz z tytułu powszechnego zaopatrzenia emerytalnego pracowników i ich rodzin, przy czym przy ustalaniu prawa do świadczeń i ich wysokości, pracę w zespołach traktuje się jako zatrudnienie, a otrzymane wynagrodzenie – jako wynagrodzenie z tytułu zatrudnienia.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w L., rozpoznając apelację organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego, powziął wątpliwość, której dał wyraz w sentencji postanowienia przedstawiającego zagadnienie prawne Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia. Sąd ten wskazał, że problem w sprawie sprowadza się do odpowiedzi na pytanie, czy w świetle art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze w związku z art. 29 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, adwokat ma prawo do wcześniejszej emerytury i zasygnalizował, że w tym zakresie prezentowane mogą być dwa poglądy. Stanowisko o braku prawa do takiego świadczenia miałoby uzasadnienie w tym, że art. 24 ustawy – Prawo o adwokaturze nawiązuje do ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, zaś w obecnym stanie prawnym jest swego rodzaju anachronizmem i zawiera „puste” odesłanie. Zarówno bowiem ustawa z dnia 23 stycznia 1968 r., jak i ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin odnosiły się jedynie do pracowników, zaś obecnie obowiązująca ustawa o emeryturach i rentach dotyczy wszystkich ubezpieczonych. Nie bez znaczenia jest również to, że w aktualnym stanie prawnym adwokaci nie podlegają pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu, zaś art. 29 ustawy o emeryturach i rentach jako przepis wyjątkowy musi być wykładany ściśle.
Na gruncie omawianych przepisów można jednak, według Sądu drugiej instancji, prezentować jednak również pogląd odmienny, przyjmując że prawo adwokata do wcześniejszej emerytury nie wynika z rozszerzającej wykładni art. 29 ustawy o emeryturach i rentach, lecz z wyraźnej normy prawa, która w zakresie świadczeń z ubezpieczenia społecznego nakazuje traktować adwokata jak pracownika. Opowiadając się za takim stanowiskiem, Sąd Apelacyjny podniósł dodatkowo, że zakres przepisów ustawy o emeryturach i rentach jest szerszy niż poprzednich ustaw emerytalnych, bo reguluje ona świadczenia dotyczące ogółu ubezpieczonych, w tym pracowników. Nie oznacza to jednak, że art. 24 ustawy – Prawo o adwokaturze utracił zastosowanie. Przeciwnie, jest on nadal przepisem szczególnym w stosunku do ustawy o emeryturach i rentach, a skoro nakazuje traktowanie adwokatów w zakresie świadczeń z ubezpieczenia społecznego na równi z pracownikami, to nie ma podstaw, aby osobie wykonującej taki zawód odmówić prawa do wcześniejszej emerytury.
Sąd Najwyższy, odmawiając podjęcia uchwały, miał na uwadze następujące okoliczności.
W pierwszej kolejności rozważenia wymagała kwestia, czy powołane postanowienie o przedstawieniu zagadnienia prawnego zapadło w trybie odpowiadającym przepisom prawa procesowego.
Przepis art. 390 § 1 k.p.c. stanowi, że Sąd drugiej instancji może przedstawić Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, które powstało przy rozpatrywaniu apelacji, odraczając rozpoznanie sprawy. Zawarte w tym przepisie sformułowania o zagadnieniu, które wyłoniło się przy rozpatrywaniu apelacji oraz o odroczeniu rozpoznania sprawy świadczą o tym, że tego rodzaju postanowienie powinno być wydane na rozprawie. Za takim stanowiskiem wypowiedział się jednoznacznie Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 11 października 1978 r., III CZP 64/78 (OSPiKA 1979 nr 5, poz. 84), a także w uzasadnieniu postanowienia z dnia 18 marca 2003 r., III CZP 9/03 (LEX nr 78853).
Sąd Apelacyjny w L. przeprowadził rozprawę apelacyjną w dniu 25 stycznia 2007 r. W tym dniu rozprawa została zamknięta, a ogłoszenie wyroku odroczono do 7 lutego 2007 r. W dniu 7 lutego 2007 r. Sąd drugiej instancji wydał zaś dwa postanowienia, jedno – w przedmiocie otwarcia zamkniętej rozprawy na nowo i jej odroczenia i drugie – dotyczące przedstawienia Sądowi Najwyższemu przedmiotowego zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia.
Z art. 148 k.p.c. wynika rozróżnienie posiedzeń sądowych na jawne i niejawne, z wyodrębnieniem rozprawy jako posiedzenia jawnego, na którym sąd orzekający rozpoznaje sprawy. Stosownie do treści art. 326 § 1 k.p.c., ogłoszenie wyroku powinno nastąpić na posiedzeniu jawnym (nie na rozprawie, bo ta jest już zamknięta) bezpośrednio po zamknięciu rozprawy. Jedynie w sprawie zawiłej można odroczyć ogłoszenie wyroku na okres dwóch tygodni. Rozprawa może być otwarta na nowo (art. 225 k.p.c.), a powinna być otwarta, jeżeli istotne okoliczności ujawniły się dopiero po jej zamknięciu (art. 316 § 2 k.p.c.). Jest to czynność sądu, a więc jest dokonywana w formie postanowienia. Według art. 148 § 1 k.p.c., jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, posiedzenia sądowe są jawne, a sąd orzekający rozpoznaje sprawy na rozprawie. Żaden przepis nie dozwala na wydanie na posiedzeniu niejawnym postanowienia o otwarciu rozprawy. Oznacza to, że postanowienie takie zapada na posiedzeniu jawnym, które nie jest jednak rozprawą.
Skoro zasadą w procesie jest, że sąd orzekający rozpoznaje sprawy na rozprawie, to inne posiedzenia jawne mogą być wyznaczane jedynie dla ściśle określonych przepisami czynności procesowych. Na posiedzeniu jawnym wyznaczonym w celu publikacji wyroku może być zatem ogłoszony wyrok, bądź zamknięta rozprawa otwarta na nowo. Niedopuszczalne jest natomiast podejmowanie na takim posiedzeniu innych czynności, niż te, dla których je wyznaczono, a do takich zaliczyć należy przedstawienie zagadnienia prawnego Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia. Postanowienie Sądu Apelacyjnego w tym przedmiocie zapadło zatem z naruszeniem przepisów prawa procesowego, skoro wydane zostało na posiedzeniu wyznaczonym w celu ogłoszenia wyroku, zamiast na rozprawie, stosownie do wymogów art. 390 § 1 k.p.c.
Niezależnie od tego, wskazać należy, że instytucja pytań prawnych, o której mowa w art. 390 § 1 k.p.c., prowadząca do związania sądów rozpoznających daną sprawę poglądem Sądu Najwyższego, zawartym w podjętej uchwale, wprowadza swoiste ograniczenie zasady podległości sędziów wyłącznie Konstytucji i ustawom (art. 178 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej). W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się w związku z tym na określone warunki, jakim powinno odpowiadać postanowienie o przedstawieniu Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia. Ma ono w szczególności dotyczyć pytania, na które odpowiedź jest niezbędna do rozstrzygnięcia sprawy. Konieczne jest też postawienie go ogólnie i abstrakcyjnie, tak by mogło być rozpatrywane w oderwaniu od konkretnego stanu faktycznego, a ponadto by budziło poważne wątpliwości, mające przy tym charakter wyłącznie prawny. Pytanie Sądu drugiej instancji powinno być zatem sformułowane w oderwaniu od okoliczności faktycznych danej sprawy w tym sensie, nie może chodzić o sposób jej rozstrzygnięcia ani bezpośrednio, ani pośrednio. Wymaganie to ma na celu umożliwienie Sądowi Najwyższemu udzielenia odpowiedzi uniwersalnej, która nie będzie zastępowała orzeczenia w danej sprawie.
Tych warunków przedstawione zagadnienie nie spełnia. Udzielenie odpowiedzi na pytanie Sądu drugiej instancji: „czy ubezpieczona wykonująca zawód adwokata ma prawo do emerytury na podstawie art. 29 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych” równałoby się bowiem rozstrzygnięciu tej sprawy, skoro przedmiotem sporu jest właśnie prawo ubezpieczonej wykonującej zawód adwokata do takiego świadczenia.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy, na podstawie art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.), postanowił jak w sentencji.