Wyrok SN z dnia 19 kwietnia 2006 r., sygn. I UK 246/05

Okres pracy na stanowiskach dozoru ruchu na powierzchni nie jest okre­sem pracy górniczej w rozumieniu art. 36 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jedno­lity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), a okresy zatrudnienia na stano­wisku sztygara zmianowego i sztygara oddziałowego na powierzchni w różnych oddziałach nie są okresami pracy równorzędnej z pracą górniczą w rozu­mieniu art. 36 ust. 3 pkt 2 lit. a tej ustawy.

Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera,

Sędziowie SN: Józef Iwulski. Maria Tyszel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 kwietnia 2006 r. sprawy z odwołania Aleksandra P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w Z. o emeryturę górniczą, na skutek skargi kasacyjnej ubez­pieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 29 marca 2005 r. [...]

oddalił skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Zakład Ubezpieczeń SpołecznychOddział w Z. decyzją z dnia 29 października 2002 r. odmówił ubezpieczonemu Aleksandrowi P. przyznania prawa do górniczej eme­rytury uznając, że wykazał jedynie 6 lat, 7 miesięcy i 2 dni pracy górniczej. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach po rozpoznaniu odwołania wnioskodawcy wyrokiem z dnia 12 czerwca 2003 r. [...] zmienił zaskarżoną decyzję, w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu prawo do górniczej emerytury „począwszy od daty powstania prawa”. Sąd ten uznał, że ubezpieczony, oprócz okresu pracy pod ziemią od 1 grudnia 1971 r. do 14 grudnia 1994 r., uwzględnionego przez organ rentowy, pracował na powierzchni kopalni kolejno jako: sztygar zmianowy oddziału, sztygar oddziałowy oddziału placów składowych, sztygar zmianowy oddziałów placów składowych i sztygar zmianowy oddziału transportu wewnątrzzakładowego. Ustalił też, że w dniu 10 czerwca 1970 r. ubezpieczony uzyskał dyplom technika górnika, a nadto posiadał zatwier­dzenie Okręgowego Urzędu Górniczego w G. na stanowisko dozorcy oddziału powierzchni oraz w charakterze osoby średniego dozoru ruchu w specjalności górniczej na po­wierzchni w zakładach górniczych podziemnych. W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy przyjął, iż w świetle art. 36 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm., zwanej dalej „ustawą o FUS”), ubezpieczony w okresach pomiędzy 1 grudnia 1971 r., a 2 lutego 1992 r. i od 8 czerwca 1992 r. do 14 grudnia 1994 r. wykonywał pracę równorzędną z pracą górniczą, gdyż był zatrudniony na stanowiskach wymagających kwalifikacji technika w zakresie górnictwa w administracji kopalni, a wcześniej przepracował ponad 6 lat pod ziemią w pełnym wymiarze czasu pracy. W ocenie Sądu, z tych względów ubezpieczony spełnił warunki określone w art. 34 ustawy o FUS, gdyż posiadał okres pracy górniczej wynoszący łącznie z okresami pracy równorzędnej ponad 25 lat.

Prawomocnym wyrokiem z dnia 29 marca 2005 r. [...] Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach, uwzględniając apelację organu rentowego, zmienił wyrok Sądu Okręgowego i oddalił odwołanie. W uzasadnieniu wyroku, Sąd Apela­cyjny, nie kwestionując ustaleń faktycznych stwierdził, że praca świadczona przez ubez­pieczonego w okresach między 1 grudnia 1971 r., a 2 lutego 1992 r. i od 8 czerwca 1992 r. do 14 grudnia 1994 r. została przez Sąd pierwszej instancji błędnie zakwalifiko­wana jako praca równorzędna z pracą górniczą w rozumieniu art. 36 ust. 3 pkt 2 lit. a ustawy o FUS. Sąd Apelacyjny uznał, że zajmowane przez ubezpieczonego stanowi­ska pracy nie były usytuowane w administracji zatrudniającej go kopalni, lecz były związane z jej działalnością ściśle produkcyjną, co wynikało jednoznacznie z kart stanowi­ska pracy, znajdujących się w aktach osobowych ubezpieczonego. Tymczasem, pod pojęciem „administracji kopalni”, w ocenie Sądu Apelacyjnego, należy rozumieć jej zespół zarządzający, kierujący tą kopalnią oraz - co najwyżej - komórki organizacyjne bezpośrednio podporządkowane zarządowi (dyrekcji) kopalni - czyli komórki organizacyjne zarządzające kadrami oraz majątkiem kopalni. W konsekwencji, Sąd Apelacyjny uznał, że wykonywana przez ubezpieczonego w powyższych okresach praca nie była ani pracą wykonywaną pod ziemią (pracą górniczą) w rozumieniu art. 36 ust. 1 ustawy o FUS, ani pracą równorzędną z pracą górniczą (art. 36 ust. 3 tej ustawy), co implikuje stwierdzenie, iż ubezpieczony nie spełnił łącznie wszystkich warunków określonych w art. 34 ust. 1 ustawy o FUS, zatem nie nabył prawa do emerytury górniczej.

W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego ubezpieczony podniósł zarzuty naruszenia art. 36 ust. 3 pkt 2 lit. a ustawy o FUS, „przez przyjęcie, że praca sztygara zmianowego oddziału powierzchni PP1, sztygara oddziałowego placów składowych na powierzchni, sztygara zmianowego oddziału placów składowych na po­wierzchni i sztygara zmianowego oddziału transportu wewnątrzzakładowego na po­wierzchni nie była pracą równorzędną z pracą górniczą w rozumieniu powyższego przepisu” oraz art. 5 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. o zaopatrzeniu eme­rytalnym górników i ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 30, poz. 154 ze zm.), „przez przyjęcie, że praca sztygara zmianowego oddziału powierzchni PP 1, sztygara oddziałowego placów składowych na powierzchni, sztygara zmianowego oddziału pla­ców składowych na powierzchni i sztygara zmianowego oddziału transportu wewnątrzzakładowego na powierzchni nie była pracą na stanowiskach dozoru ruchu oraz kierow­nictwa kopalń i przedsiębiorstw określonych w pkt 1-4 , ustalonych przez właściwych ministrów na podstawie przepisów prawa górniczego, a co za tym idzie nie była pracą górniczą”. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Apelacyjny, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie apelacji i zasądzenie od organu rentowego kosztów postępowania za wszystkie instancje.

Jako uzasadnienie wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania wska­zano wystąpienie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego i potrzebę wykładni art. 36 ust. 3 pkt 2 lit a ustawy o FUS, „budzącego poważne wątpliwości”. W ocenie skarżącego, istotnym zagadnieniem jest kwestia udzielenia odpowiedzi na pytanie, na podstawie ja­kich przepisów Sąd powinien kwalifikować poszczególne okresy pracy, biorąc pod uwagę skutki wywoływane w zakresie praw do emerytury górniczej: czy na podstawie przepisów obowiązujących w okresie świadczenia pracy, czy na podstawie przepisów obowiązujących w chwili składania wniosku o przyznanie prawa do emerytury.

Rozpoznając skargę kasacyjną Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:

Skarga jest bezzasadna, a podniesione w niej zarzuty chybione. Przede wszystkim bezprzedmiotowym jest zarzut błędnej wykładni art.5 ust. 1 pkt 5 ustawy z 1 lutego 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin (Dz.U. Nr 5 poz.32 ze zm.). Ustawa ta utraciła swą moc obowiązującą z dniem 1 stycznia 1999 r.; odpowiedni­kiem jej art. 5 jest art. 36 obowiązującej ustawy o FUS. Stosownie do ust. 1 pkt 5 tego przepisu, za pracę górniczą uważa się zatrudnienie: „pod ziemią na stanowiskach do­zoru ruchu oraz kierownictwa ruchu kopalń, przedsiębiorstw i innych podmiotów określonych w pkt 1-3, a także w kopalniach siarki i węgla brunatnego oraz w przedsiębiorstwach i innych podmiotach, o których mowa w pkt 4, na stanowiskach określonych w drodze rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw gospodarki, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw Skarbu Państwa i ministrem właściwym do spraw zabez­pieczenia społecznego”. Przepis w sposób jednoznaczny pojęciem pracy górniczej obej­muje wyłącznie pracę wykonywaną pod ziemią na wymienionych w nim stanowiskach. Skoro więc nie wymienia stanowisk dozoru ruchu na powierzchni, to praca na takich sta­nowiskach nie jest pracą górniczą w jego rozumieniu, jak to przyjął Sąd Apelacyjny. Traf­nie też Sąd ten przypomniał, że według pierwotnego brzmienia art. 5 ust. 1 pkt 5 powołanej wyżej ustawy z 1 lutego 1983 r. zatrudnienie na „stanowiskach dozoru ruchu oraz kierownictwa ruchu kopalń i przedsiębiorstw określonych w pkt 1-4, ustalonych przez właściwych ministrów na podstawie przepisów prawa górniczego” uważało się za pracę górniczą, jednakże przepis ten został zmieniony art.8 ustawy z dnia 24 maja 1990 r. o zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym (Dz.U. Nr 36, poz. 206) z mocą od 1 stycznia 1990 r., a więc wykonywane na powierzchni zatrudnienie na sta­nowiskach dozoru ruchu oraz kierownictwa kopalń, z tym dniem, przestało być uważane za pracę górniczą także wówczas, gdy było to zatrudnienie w kopalniach lub zakładach wymienionych w pkt 1-4. Sąd Najwyższy zwraca uwagę, że między przedstawionym w skardze uzasadnieniem zarzutu, a treścią powołanego przepisu istnieje ewidentna sprzeczność - art. 5 ust. 1 pkt 5 ustawy z 1 lutego 1983 r. dotyczył wyłącznie pracy górniczej, od 1 stycznia 1990 r. wykonywanej tylko pod ziemią, natomiast skarżący faktycznie kwestionuje niezakwalifikowanie pracy na zajmowanych i opisanych wyżej sta­nowiskach pracy na powierzchni, jako pracy równorzędnej z pracą górniczą, a więc pracy wymienionej w art. 5 ust. 2 tejże ustawy, która nie będąc pracą górniczą została, wolą ustawodawcy potraktowana dla celów emerytalnych tak samo, jak praca górnicza.

Zasadne jest też stanowisko Sądu Apelacyjnego, że okresy zatrudnienia wniosko­dawcy na stanowiskach sztygara zmianowego i sztygara oddziałowego w różnych oddziałach na powierzchni kopalni nie były okresami pracy równorzędnej z pracą górniczą w rozumieniu art. 36 ust. 3 pkt 2 lit. a ustawy o FUS. Przepis art. 36 nie tylko wymienia sze­reg stanowisk pracy górniczej (ust. 1) odróżniając je od pracy równorzędnej (ust. 3) lub też okresów traktowanych na równi z pracą górniczą (ust. 2 i 4), lecz zachowuje też odrębność pracy dozoru ruchu od pracy w administracji oraz od pracy w kierownictwie ruchu kopalń. Wyliczenie zawarte w jego ust. 3 pkt 2 lit. a ma charakter zamknięty, a to wyklucza wykładnię rozszerzającą. Przepis ten swym zakresem przedmiotowo-podmiotowym nie obejmuje pracy wykonywanej na stanowiskach dozoru ruchu oddziałów powierzchni kopalń, a więc praca na takich stanowiskach nie jest pracą równorzędną z pracą górniczą w rozumieniu art. 36 ust.3 pkt 2 lit. a ustawy o FUS, co czyni całkowicie bezzasadnym podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia tego przepisu. Skład orzekający zwraca uwagę, że wszystkie powołane w skardze orzeczenia Sądu Najwyższego odnosiły się do stanu prawnego obowiązującego przed 1 stycznia 1990 r., a więc w rozpoznawanej sprawie straciły swą aktualność.

Błędne jest przekonanie skarżącego, że praca na stanowisku dozoru oddziałów po­wierzchni kopalni jest pracą w jej administracji. W tym zakresie skład orzekający podziela stanowisko Sądu Apelacyjnego zgodne z wykładnią przedstawioną w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 16 marca 2005 r., I UK 192/04 (OSNP 2005 nr 20, poz. 323), w którym Sąd ten wyjaśniał pojęcie „administracja kopalni”, podkreślając, że należy je interpretować ściśle, skoro przepis ten, dotyczący okresów pracy równorzędnej z pracą górniczą pod ziemią, jest wyjątkiem od zasady, że emerytura górnicza przysługuje osobom, które pracowały pod ziemią w uciążliwych warunkach ściśle górniczych.

Przedstawione w skardze zagadnienie: „ (...) na podstawie jakich przepisów Sąd winien kwalifikować poszczególne okresy pracy ze względu na skutki wywoływane w zakresie praw do górniczej emerytury” nie jest zagadnieniem prawnym wymagającym rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego ponieważ odpowiedzią na nie jest treść art. 186 ustawy o FUS. Stosownie do jego ust. 3 przepisy dotyczące warunków nabycia prawa do emerytury górniczej zawarte w ustawie z 1 lutego 1983 r., uchylonej z dniem 1 stycznia 1999 r., miały zastosowanie tylko do tych osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., które do dnia wejścia w życie ustawy o FUS nie zgłosiły wniosku o emeryturę lecz spełniły wszystkie warunki do nabycia prawa do tego świadczenia. Wnioskodawca, do dnia 1 stycznia 1999 r. nie spełnił wszystkich warunków do nabycia prawa do górniczej emerytury z art. 9 lub 10 ustawy z 1 lutego 1983 r., nie było więc żadnej podstawy prawnej stosowania do niego art. 5 tej ustawy i to w brzmieniu sprzed 1 stycznia 1990 r.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 398¹⁴ k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku.