Urlop wychowawczy stanowi odrębny od stosunku pracy tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, a także ubezpieczenia zdrowotnego. Osoba, która przebywa na urlopie wychowawczym, podlega z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli równocześnie nie ma innych tytułów do ubezpieczeń oraz nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty. Gdy warunki te są spełnione, to pracodawca za osobę, której udzielił urlopu wychowawczego, wykazuje składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, a także ubezpieczenie zdrowotne w imiennym raporcie miesięcznym ZUS RCA z kodem 12 11 XX. Składki te są finansowane z budżetu państwa, a zatem płatnik ich nie opłaca. Trzeba pamiętać, że osoba przebywająca na urlopie wychowawczym nie ma statusu „własnego pracownika” w rozumieniu art. 8 ust. 2a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.). Oznacza to, że zawierając z pracownikiem przebywającym na urlopie wychowawczym umowę-zlecenie, pracodawca jest zobowiązany zgłosić zleceniobiorcę na formularzu ZUS ZUA do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego z kodem tytułu ubezpieczenia 04 11 XX. Oczywiście w okresie równoczesnego przebywania na urlopie wychowawczym i wykonywania umowy-zlecenia tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego jest umowa-zlecenie. Z umowy tej zleceniobiorca może dobrowolnie przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. W tym okresie z tytułu urlopu wychowawczego nie powinny być wykazywane żadne składki.
Sytuacja ulega zmianie, gdy urlop wychowawczy się kończy i pracownica wraca do pracy. Wówczas umowa-zlecenie przestaje być odrębnym tytułem do ubezpieczeń. Płatnik musi wówczas złożyć druk ZUS ZWUA i wyrejestrować zleceniobiorcę z ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego, wpisując datę 1 czerwca 2010 r. w polu „data ustania ubezpieczeń”.
W analizowanej sytuacji płatnik za maj 2010 r. musi złożyć imienny raport miesięczny ZUS RCA z kodem 04 11 XX i wykazać zerowe podstawy wymiaru i zerowe kwoty składek na ubezpieczenia społeczne i na ubezpieczenie zdrowotne. Ponadto składa imienny raport miesięczny ZUS RSA z kodem tytułu do ubezpieczeń 01 10 XX (kod pracowniczy), w którym wykaże okres od 1 maja 2010 r. do 31 maja 2010 r. i kod świadczenia/przerwy – 121 (urlop wychowawczy). Natomiast za czerwiec płatnik powinien złożyć raport ZUS RCA z kodem pracowniczym 01 10 XX i wykazać w podstawie wymiaru wynagrodzenie ze stosunku pracy wypłacone w czerwcu i od tego wynagrodzenia naliczyć składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Wynagrodzenie z umowy-zlecenia wypłacone w czerwcu za maj, a więc za okres kiedy umowa-zlecenie była odrębnym tytułem do ubezpieczeń, powinno zostać rozliczone w imiennym raporcie miesięcznym ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczeń 30 00 XX, gdyż wypłata tego wynagrodzenia nastąpiła w następnym miesiącu po wyrejestrowaniu zleceniobiorcy z ubezpieczeń. Oczywiście wynagrodzenie z umowy-zlecenia za czerwiec i kolejne miesiące powinno być rozliczane łącznie z wynagrodzeniem ze stosunku pracy w raporcie ZUS RCA z kodem pracowniczym – 01 10 XX.