Osoby niepełnosprawne to grupa pracowników, która podlega szczególnej ochronie na mocy obowiązujących przepisów.
Jednym z podstawowych obowiązków pracodawców w tym zakresie jest zapewnienie wszystkim pracownikom prawa do wypoczynku. Odpowiednią regulację zawierają w tej kwestii przepisy dotyczące czasu pracy, w tym także przerw w pracy. W zależności od dobowego wymiaru czasu pracy, rodzaju pracy czy też innych okoliczności wskazanych w przepisach niepełnosprawnym pracownikom przysługują określone przerwy w pracy.
Dodatkowe przerwy od pracy
Przepisy określające dodatkowe uprawnienia w zakresie stosunku pracy przysługujące osobom niepełnosprawnym zostały zawarte w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych; zwanej dalej ustawą o rehabilitacji.
Do dodatkowych uprawnień tej grupy pracowników należy zaliczyć m.in. przerwę w pracy (art. 17 ustawy o rehabilitacji). Wymiar przerwy to 15 minut i jest ona wliczana do czasu pracy. Przerwa może być wykorzystana na gimnastykę usprawniającą lub na jakąkolwiek formę wypoczynku. Przepis nie wskazuje szczegółowo dodatkowych warunków, których spełnienie uprawniałoby osoby niepełnosprawne do korzystania z tej przerwy.
Pracownik ma prawo do dodatkowej przerwy, gdy:
- jest osobą niepełnosprawną w sensie prawnym – tj. posiada orzeczenie potwierdzające niepełnosprawność,
- jest pracownikiem w rozumieniu Kodeksu pracy,
- przedstawi orzeczenie o niepełnosprawności pracodawcy.
Ani stopień niepełnosprawności, ani wymiar zatrudnienia nie mają wpływu na korzystanie z przerwy przez niepełnosprawnych pracowników. Nabycie prawa do przerwy nie jest także uzależnione od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy.
Inne przerwy od pracy
Pracownikom, których dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 6 godzin, przysługuje prawo do przerwy w pracy w wymiarze co najmniej 15 minut. Przerwę tę wlicza się do czasu pracy (art. 134 k.p.). Jeśli dobowy wymiar czasu pracy danej osoby jest niższy, wówczas pracodawca jest zwolniony z dyspozycji przepisu art. 134 k.p. Należy także zauważyć, że przepis określa minimalny wymiar tej przerwy, a zatem istnieje możliwość, aby była dłuższa. W związku z powyższym nieustanowienie takiej przerwy bądź ustanowienie jej w niższym wymiarze niż 15 minut będzie stanowić naruszenie przepisów prawa pracy.
Wskazanie wymiaru przerwy powinno nastąpić w przepisach wewnętrznych obowiązujących u pracodawcy (np. w regulaminie pracy) bądź w umowie o pracę (czy też w informacji dodatkowej).
Przepis art. 134 k.p. znajduje zastosowanie do wszystkich osób będących pracownikami w rozumieniu art. 2 k.p., tj. osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, mianowania, wyboru, powołania, spółdzielczej umowy o pracę. Dotyczy to także osób niepełnosprawnych, bez względu na stopień niepełnosprawności. Wystarczy, że są oni pracownikami w rozumieniu Kodeksu pracy oraz ich dobowy wymiar czasu pracy wynosi nie mniej niż 6 godzin.
Kolejną przerwę w pracy, z której na zasadach ogólnych mogą korzystać także pracownicy niepełnosprawni, określają przepisy § 7 rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. Mianowicie, osobom pracującym przy obsłudze monitora ekranowego przysługuje co najmniej 5-minutowa przerwa, po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora. Jednak przerwa ta przysługuje jedynie tym pracownikom, którzy wykonują pracę związaną z obsługą monitora ekranowego co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy. Przerwy te są wliczane do czasu pracy pracownika, ale nie mogą być ze sobą łączone. Oznacza to, że pracownik powinien wykorzystać 5 minut przerwy po każdej godzinie pracy przy monitorze. Przepis wskazuje minimalny wymiar przerwy, a zatem pracodawca ma możliwość ustanowienia w swoim zakładzie pracy dłuższej przerwy w pracy z tego tytułu.
W sytuacji gdy niepełnosprawna pracownica powróciła do pracy po urodzeniu dziecka i nadal karmi je piersią, może korzystać z przerwy określonej w art. 187 k.p. Przepis ten stanowi, że pracownica, która wykonuje pracę przez co najmniej 4 godziny dziennie oraz karmi piersią jedno dziecko, ma prawo do dwóch 30-minutowych przerw w pracy, a w przypadku karmienia więcej niż jednego dziecka przysługują jej dwie przerwy po 45 minut każda. Przerwy te są wliczane do czasu pracy. Przepis ten pozwala pracownicom na łączenie dwóch przerw w jedną – muszą jednak wystąpić do pracodawcy z odpowiednim wnioskiem.
Kolejną przerwę przewiduje w art. 202 § 31 k.p. w stosunku do młodocianych, w tym także osób z orzeczoną niepełnosprawnością. Przepis ten wskazuje, że jeśli dobowy wymiar czasu pracy młodocianego przekracza 4,5 godziny, wówczas pracodawca ma obowiązek wprowadzić przerwę w wymiarze 30 minut, która jest wliczana do czasu pracy. Przerwa ta jest niepodzielna i jednorazowo musi wynosić 30 minut.
Sposób wykorzystania przerwy
Osoby niepełnosprawne mogą wykorzystać dodatkową przerwę wynikającą z art. 17 ustawy o rehabilitacji łącznie z przerwą przysługującą na podstawie art. 134 k.p. (wówczas przerwa wynosiłaby co najmniej 30 minut) albo oddzielnie, jako dwie przerwy. Jeśli natomiast osoba niepełnosprawna zatrudniona jest w wymiarze czasu pracy wynoszącym 5 godzin dziennie, wówczas będzie mogła korzystać jedynie z przerwy przewidzianej w art. 17 ustawy o rehabilitacji.
Osoby niepełnosprawne, które są pracownikami w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy, mogą na zasadach ogólnych korzystać ze wszystkich przerw w pracy przewidzianych w przepisach prawa pracy, lecz na podstawie art. 17 ustawy o rehabilitacji dysponują ponadto dodatkowymi 15 minutami na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Korzystanie z przerw w pracy możliwe jest dopiero po spełnieniu warunków przewidzianych w obowiązujących przepisach.
Przykład
Biuro rachunkowe zatrudnia panią Magdę, która jest osobą niepełnosprawną w stopniu znacznym, w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku sekretarki. Korzysta ona ze skróconej normy czasu pracy. Z uwagi na to, że warunkiem korzystania z co najmniej 15-minutowej przerwy określonej w art. 134 k.p. jest co najmniej 6-godzinny dobowy wymiar czasu pracy, pani Magda może korzystać z tej przerwy, gdyż jej dobowy wymiar czasu pracy wynosi nie więcej niż 7 godzin. Ponadto jako osobie niepełnosprawnej przysługuje jej dodatkowo 15 minut przerwy z art. 17 ustawy o rehabilitacji. Przerwy te może wykorzystać łącznie bądź każdą z nich oddzielnie. Dodatkowo jako pracownik, którego stanowisko pracy jest wyposażone w monitor ekranowy, korzysta także z 5-minutowej przerwy po każdej godzinie pracy przy monitorze.
Podstawa prawna:
- art. 2, 134, art. 202 § 31 Kodeksu pracy,
- art. 17 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (DzU z 2011 r. nr 127, poz. 721 ze zm.),
- § 7 rozporządzenia MPiPS z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (DzU nr 148, poz. 973).