Przepisy ustawy z 29 października 2010 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz niektórych innych ustaw (DzU nr 226, poz. 1475) – zwanej dalej nowelizacją – wprowadzają wiele zmian związanych z funkcjonowaniem zakładów pracy chronionej.
Pierwsza zmiana dotyczy likwidacji zwolnień w podatkach i opłatach dla większości z istniejących zakładów pracy chronionej. Zwolnienia będą dotyczyły tylko tych zakładów pracy chronionej, które osiągają wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 30% niewidomych lub psychicznie chorych, albo upośledzonych umysłowo zaliczonych do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, o którym stanowi art. 28 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (DzU z 2010 r. nr 214, poz. 1407 ze zm.) – zwanej dalej ustawą o rehabilitacji.
Od 1 stycznia 2011 r. tylko ww. zakłady są więc zwolnione z podatków: rolnego, leśnego, od nieruchomości oraz od czynności cywilnoprawnych, a także z opłat (z wyłączeniem opłaty skarbowej i opłat o charakterze sanacyjnym). Zmiana w zakresie zwolnień z podatków i opłat należnych będzie dotyczyła okresów przypadających po 1 stycznia 2011 r.
Natomiast każdy zakład pracy chronionej nadal nie będzie musiał odprowadzać części zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych na zasadach ogólnych na podstawie ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2010 r. nr 51, poz. 307 ze zm.).
Od 1 stycznia 2011 r. zmienia się podział środków uzyskiwanych ze zwolnień z PIT 4 na ZFRON w proporcji:
• 40% na PFRON (zamiast 10%),
• 60% na ZFRON (zamiast 90%).
Nowy przepis dotyczący podziału środków stosuje się do zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych, naliczonych od wynagrodzeń i innych dochodów należnych za okresy przypadające po 1 stycznia 2011 r. (art. 7 nowelizacji).
Ustawodawca także postanowił zmienić wysokość wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych, o którym mowa w art. 28 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy o rehabilitacji, który pracodawca będzie musiał osiągnąć, aby uzyskać lub utrzymać status zakładu pracy chronionej. Wymagany wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych od 1 stycznia 2012 r. będzie wynosił co najmniej 50% ogółu zatrudnionych (obecnie 40%), a w tym co najmniej 20% (obecnie 10%) ogółu zatrudnionych mają stanowić osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Jednocześnie pracodawcy, którzy przed dniem wejścia nowelizacji w życie uzyskali status zakładu pracy chronionej, są zobowiązani do zwiększenia wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych określonego powyżej w terminie do 30 czerwca 2012 r. (art. 11 nowelizacji).
Przepisy nowelizacji wprowadzają także liczne zmiany związane z zakładowym funduszem rehabilitacji osób niepełnosprawnych (zfron), do którego prowadzenia uprawnione są zakłady pracy chronionej.
Zmiany, które obowiązują od 1 stycznia 2011 r., polegają na tym, że:
• pracodawca posiadający status zakładu pracy chronionej będzie zobowiązany do prowadzenia rozliczeniowego rachunku bankowego środków tego funduszu; oznacza to, że środków zfron nie można umieszczać na lokatach (art. 33 ust. 3 pkt 2 ustawy o rehabilitacji),
• środki zakładowego funduszu rehabilitacji mogą być wypłacane z rachunku bankowego środków tego funduszu do kasy zakładowego funduszu rehabilitacji w celu ich wypłaty osobom niepełnosprawnym oraz osobom uprawnionym do pomocy indywidualnej ze środków tego funduszu (art. 33 ust. 3a ustawy o rehabilitacji),
• środki zakładowego funduszu rehabilitacji nie podlegają egzekucji sądowej ani administracyjnej oraz nie mogą być obciążane w jakikolwiek sposób (art. 33 ust. 3b ustawy o rehabilitacji),
• nieutworzenie funduszu rehabilitacji, nieprowadzenie ewidencji środków funduszu rehabilitacji lub nieprowadzenie rachunku bankowego środków tego funduszu traktuje się na równi z niezgodnym z ustawą przeznaczeniem środków funduszu rehabilitacji, z tym że kwota wpłaty na PFRON jest równa 30% kwoty ustalonej na podstawie art. 33 ust. 1–3 (art. 33 ust. 4a1 ustawy o rehabilitacji).
Ponadto nowelizacja wprowadziła 2 nowe przepisy, które istotnie ograniczają możliwość wydatkowania uzyskanych środków na zfron. Pierwszy z nich – nowy ust. 4c art. 33 ustawy o rehabilitacji stanowi, że uzyskane w danym roku kalendarzowym środki funduszu rehabilitacji pochodzące ze zwolnień podatkowych oraz kwoty pobranych zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych, które nie zostały wykorzystane w terminie do 31 grudnia następnego roku, podlegają wpłacie na PFRON. Oznacza to, że wszelkie środki ze zwolnień z podatków i opłat uzyskane przez zakład pracy chronionej w danym roku (np. od 1 stycznia 2011 r.) muszą być wykorzystane do końca 31 grudnia roku następnego (czyli we wskazanym przykładzie – do końca 2012 r.). Jeżeli do tego czasu pracodawca nie wykorzysta tych środków, podlegają one obowiązkowej wpłacie na PFRON.
Natomiast środki funduszu rehabilitacji pochodzące ze zwolnień podatkowych oraz kwoty pobranych zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych uzyskane przed dniem 1 stycznia 2011 r., które nie zostały wykorzystane do 31 grudnia 2011 r., podlegają wpłacie do PFRON w terminie do 20 stycznia 2012 r. (art. 13 nowelizacji). Oznacza to, że wszelkie środki zgromadzone dotychczas (czyli do 31 grudnia 2010 r.) przez pracodawców na zfron muszą być wykorzystane do końca 2011 r. W przeciwnym wypadku podlegają wpłacie do PFRON w terminie do 20 stycznia 2012 r.