Pracodawca prowadzący zakład pracy chronionej ma obowiązek zapewnić pracownikom niepełnosprawnym m.in. doraźną i specjalistyczną opiekę medyczną, poradnictwo oraz usługi rehabilitacyjne (art. 28 ust. 1 pkt 3 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych). Niespełnienie tego warunku może być przyczyną utraty lub nieuzyskania statusu zakładu pracy chronionej.
Na podstawie stanowiska Biura Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych przez zapewnienie doraźnej opieki medycznej należy rozumieć udzielenie opieki medycznej, która obejmuje m.in. pomoc w nagłych urazach i wypadkach przede wszystkim na miejscu zdarzenia, do czasu przybycia lekarza. Pomoc taka powinna być świadczona wyłącznie przez wykwalifikowany personel medyczny, tj. lekarza lub pielęgniarkę. Osoby te mogą być zatrudnione na różnych podstawach prawnych (umowa o pracę, umowa-zlecenie, umowa o dzieło), muszą być jednak stale obecne w godzinach i miejscu pracy osób niepełnosprawnych.
Za osobę uprawnioną można uznać pielęgniarkę, która zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy z 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (DzU z 2001 r. nr 57, poz. 602 ze zm.) posiada prawo wykonywania zawodu pielęgniarki stwierdzone przez okręgową radę pielęgniarek i położnych oraz zezwolenie na wykonywanie indywidualnej praktyki pielęgniarskiej. Stosowne uprawnienia powinni posiadać także lekarze i felczerzy oraz ratownicy medyczni.
Obowiązek doraźnej opieki medycznej będzie także spełniony, gdy pracodawca podpisze umowę o świadczenie doraźnej opieki medycznej z zakładem opieki zdrowotnej. Taka umowa może być zawarta tylko i wyłącznie wtedy, gdy nie ma możliwości zapewnienia doraźnej opieki medycznej z zakładzie pracy w inny sposób, np. w firmach zajmujących się ochroną osób i mienia, gdzie pracownicy niepełnosprawni zatrudnieni są w systemie zmianowym i poza siedzibą zakładu pracy chronionej. Umowa powinna określać, że pomoc ta świadczona będzie w czasie godzin pracy pracowników u tego pracodawcy. Wspomniany zakład opieki zdrowotnej musi być położony w takiej odległości od miejsca pracy osób niepełnosprawnych, aby umożliwić dotarcie personelu medycznego w czasie nie dłuższym niż ok. 15–20 min. Dodatkowo zakład ten musi być wpisany do rejestru zakładów opieki zdrowotnej prowadzonego przez wojewodę.
Specjalistyczna opieka medyczna może być zapewniona przez zatrudnienie lekarza (lekarzy) specjalisty do spraw schorzeń pracowników niepełnosprawnych.
Lekarza specjalistę można zatrudnić np. przez:
- podpisanie umowy z przychodnią specjalistyczną, która zatrudnia lekarzy specjalistów z danej dziedziny,
- zorganizowanie przychodni specjalistycznej w zakładzie pracy,
- skorzystanie na podstawie umowy z usług przychodni specjalistycznej działającej w innym zakładzie pracy chronionej.
Jeżeli natomiast pracodawca zatrudnia pracowników niepełnosprawnych poza główną siedzibą zakładu pracy, powinien również zapewnić takim pracownikom dostęp do specjalistycznej opieki medycznej, łącznie z możliwością dowozu osób niepełnosprawnych do miejsca zapewnienia tej opieki.
Co do spełnienia warunku poradnictwa i usług rehabilitacyjnych pracodawca powinien zapewnić taką usługę przez zatrudnienie rehabilitanta lub terapeuty lub zawarcie umowy z jednostką, która zatrudnia wskazane osoby.
Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na to, że obowiązek zapewnienia doraźnej i specjalistycznej opieki medycznej oraz poradnictwa i usług rehabilitacyjnych dotyczy tylko pracodawców posiadających status zakładu pracy chronionej. Jeżeli więc pracownicy niepełnosprawni zatrudnieni są w zakładzie pracy chronionej i jednocześnie pracują w firmie nieposiadającej takiego statusu, to ten ostatni pracodawca nie musi spełniać wymogów zawartych w art. 28 ust. 1 pkt 3 ustawy o rehabilitacji, gdyż nie posiada ona statusu zakładu pracy chronionej.
Biorąc pod uwagę przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 19 grudnia 2007 r. w sprawie zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych (DzU z 2007 r. nr 245, poz. 1810), pracodawca może sfinansować część wydatków związanych z zapewnieniem pracownikom opieki medycznej zarówno na podstawie środków z tzw. dużego ZFRON, jak i z pomocy indywidualnej.
Ze środków dużego ZFRON można sfinansować wydatki związane z podstawową i specjalistyczną opieką medyczną, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne (§ 2 ust. 1 pkt 4 ww. rozporządzenia). Wydatki z powyższego przepisu mogą obejmować m.in. wynagrodzenie pielęgniarki, lekarza lub rehabilitanta, koszty wyposażenia i utrzymania gabinetu lekarskiego czy też koszty wyposażenia apteczki. Jeżeli wskazane wydatki będą stanowiły przysporzenie dla pracodawcy, będą one wydatkowane w ramach pomocy de minimis.
Ze środków dużego ZFRON można ponadto sfinansować tworzenie, modernizację, remont, rozbudowę i utrzymanie bazy rehabilitacyjnej, w szczególności przychodni, gabinetów fizjoterapii (§ 2 ust. 1 pkt 3 lit. a rozporządzenia). Jeżeli więc pracodawca tworzy w zakładzie taką bazę, to wydatki na nią można sfinansować z konta zakładowego funduszu rehabilitacji w ramach pomocy de minimis.
Pomoc indywidualna dla osób niepełnosprawnych może być wydatkowana na odpłatność za podstawową i specjalistyczną opiekę medyczną oraz poradnictwo i usługi rehabilitacyjne (§ 2 ust. 1 pkt 11 lit. r ww. rozporządzenia). Jednak z racji tego, że pomoc ta nie ma charakteru de minimis i nie stanowi przysporzenia po stronie pracodawcy, wydatki te winny być dokonywane na opiekę medyczną, której to pracodawca nie ma obowiązku świadczyć na podstawie przepisów ustawy o rehabilitacji. Dlatego też z pomocy indywidualnej pracownik niepełnosprawny może sfinansować sobie np. szczepienia przeciwko grypie, gdyż pracodawca nie ma obowiązku zagwarantowania tego typu szczepień swoim pracownikom.