Jak korzystnie podjąć współpracę z osobą samozatrudnioną

Przez pojęcie „samozatrudnienie” należy rozumieć świadczenie usług na rzecz podmiotu zatrudniającego przez osobę samodzielnie prowadzącą działalność gospodarczą na własny rachunek i na własne ryzyko.

WAŻNE!

Samozatrudnionym jest osoba organizująca swoją aktywność zawodową przez wykonywanie, na własny rachunek i ryzyko, działalności gospodarczej i świadcząca usługi na rzecz innego przedsiębiorstwa.

Zasady współpracy z samozatrudnionym

Przedsiębiorcy mogą oferować tę formę współpracy osobom, które nie były z nimi wcześniej zawodowo związane, lub własnym pracownikom zachęcając ich do założenia własnej firmy. W obu przypadkach należy zachować daleko idącą ostrożność, by nie narazić się na zarzut obchodzenia przepisów prawa, polegającego na zastępowaniu umów o pracę umowami cywilnymi.

Zagrożenia (–)

Niewłaściwie ukształtowana współpraca z osobą samozatrudnioną może zostać uznana za omijanie przepisów prawa.

Treść umowy będącej podstawą współpracy między dwoma niezależnymi podmiotami nie może naruszać porządku prawnego (czyli obowiązujących przepisów) oraz zasad współżycia społecznego. Poza wymienionymi ograniczeniami, strony umowy o współpracy mają dużą swobodę w kształtowaniu jej postanowień.

Wady i zalety samozatrudnienia

Pracodawcy korzystający z osób samozatrudnionych mogą odnieść wiele korzyści. Do najważniejszych należą m.in.:

• brak konieczności kierowania się regulacjami Kodeksu pracy, co pozwala zmniejszyć wydatki (zwolnienie podmiotu zatrudniającego od obowiązku gwarantowania przywilejów pracowniczych np. w zakresie minimalnej płacy, prawa do wynagrodzenia chorobowego, urlopu wypoczynkowego, odpraw za zwolnienia z pracy, należności za odbywane podróże służbowe itd.),
• brak przymusu stosowania się do ograniczeń wynikających z kodeksowych regulacji dotyczących czasu pracy,
• znaczące obniżenie kosztów zatrudnienia (podmiot zatrudniający nie ponosi kosztów opłacania składek, osoba samozatrudniona rozlicza się z podatku dochodowego we własnym zakresie),
• możliwość stosowania klauzul o karach umownych za nienależyte wykonanie zamówionych usług,
• brak ochrony trwałości zatrudnienia i łatwość zakończenia współpracy.

Samozatrudnienie nie jest jednak wolne od wad. Należałoby tu wskazać przede wszystkim na:

• ograniczoną możliwości sprawowania kontroli nad samozatrudnionymi, gdyż nie pozostają oni w stosunku podporządkowania względem podmiotu zatrudniającego, wskutek czego w dużej mierze sami decydują o sposobie realizacji wyznaczonych zadań do wykonania,
• stworzenie stosunkowo słabej więzi prawnej, co może skutkować niewystarczającą dbałością o dobro pracodawcy,
• ryzyko zarzutu obchodzenia prawa pracy przez zawieranie w miejsce umowy o pracę umów o innym charakterze.

Z kim podjąć współpracę

Z punktu widzenia podmiotu zatrudniającego, najczęściej lepszym rozwiązaniem pod względem finansowym będzie podjęcie współpracy z kimś „z zewnątrz”, kto jeszcze nie wykonywał dla niego żadnej pracy. Wynika to z możliwości opłacania przez taką osobę składek ZUS na preferencyjnych zasadach, od obniżonej podstawy wymiaru. Umożliwia to ustalenie między stronami niższej stawki wynagrodzenia (bo niższe są koszty po stronie samozatrudnionego).

Możliwość opłacania niższych składek ZUS przez pierwsze 24 miesiące prowadzenia działalności gospodarczej przysługuje przedsiębiorcom, którzy rozpoczęli samodzielną działalność po raz pierwszy lub po długiej przerwie. Z preferencji może skorzystać osoba, która:

• nie prowadziła pozarolniczej działalności w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej,
• nie wykonuje działalności gospodarczej na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywała w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej obecnie działalności gospodarczej (art. 18a ustawy systemowej).

Taki przedsiębiorca może przez 24 miesiące kalendarzowe opłacać składki ZUS od podstawy wymiaru wynoszącej 30% minimalnego wynagrodzenia (art. 18a ustawy systemowej). Praca dla byłego lub aktualnego pracodawcy nie może być wykonywana przez cały 2-letni okres korzystania z preferencyjnych zasad oskładkowania. W momencie podjęcia pracy na rzecz swego pracodawcy (pokrywającej się z zakresem obowiązków pracowniczych), samozatrudniony traci przywilej opłacania niższych składek.

Poniższa tabela prezentuje minimalną wysokość zobowiązań składkowych samozatrudnionego przy zastosowaniu ogólnych i preferencyjnych zasad oskładkowania.

Tabela. Zestawienie kosztów osoby samozatrudnionej przy zastosowaniu ogólnych i preferencyjnych zasad oskładkowania w 2012 r.

Różnica między należnymi składkami ZUS samozatrudnionego – byłego pracownika oraz samozatrudnionego niezwiązanego wcześniej z podmiotem zatrudniającym, wynosi w ujęciu miesięcznym aż 583,15 zł (981,26 zł – 398,11 zł). Mnożąc tę kwotę przez 12 otrzymujemy wartość 6997,80 zł i taka może być roczna oszczędność dla pracodawcy nawiązującego umowę o współpracy z osobą „z zewnątrz”, zamiast z własnym podwładnym, który nie może skorzystać z tzw. „małego ZUS”.

Zagrożenia związane z samozatrudnieniem

Firmy podpisując umowę o współpracy ze swymi byłymi pracownikami często zlecają im do realizacji te same bądź podobne zadania, które były wykonywane wcześniej na podstawie zatrudnienia pracowniczego. Jeżeli samozatrudnieni – byli pracownicy świadczą pracę na warunkach zbliżonych do tych, które występowały w umowie o pracę, ryzyko zakwestionowania przez organ kontrolujący takiej formy zatrudnienia staje się bardzo duże. Gdy dana praca wiąże się z obowiązkiem osobistego jej świadczenia według wskazań zatrudniającego z elementem podporządkowania (tj. realizowaniem wyznaczonych zadań pod kierownictwem pracodawcy), koniecznością wypełniania poleceń przełożonych oraz codziennego stawiania się w zakładzie o ustalonej porze, wówczas właściwą formą zatrudnienia powinna być umowa o pracę, nie zaś umowa o współpracy. Przy tak ustalonych warunkach pracy nie wolno zawierać umów cywilnoprawnych.

WAŻNE!

Jeżeli zatrudniona osoba wykonuje pracę na zasadach charakterystycznych dla stosunku pracy, nie wolno z nią zawierać umowy cywilnoprawnej zamiast umowy o pracę.

Jakich zapisów unikać w umowie z samozatrudnionym

Aby uchronić się przed negatywnymi skutkami uznania pracy samozatrudnionego za zatrudnienie w ramach stosunku pracy, należy unikać zamieszczania w umowie o współpracy:

• wszelkich postanowień wskazujących na podleganie osoby zobowiązanej, na mocy umowy do wykonania określonych czynności, kierownictwu podmiotu zatrudniającego,
• zapisów, z których wynikałby obowiązek wykonywania (np. na bieżąco) poleceń podmiotu zatrudniającego,
• precyzyjnego wyznaczania godzin pracy,
• określania wymiaru czasu pracy,
• zapisów przewidujących pracę w godzinach nadliczbowych,
• postanowień gwarantujących prawo do urlopu wypoczynkowego, wynagrodzenia za czas choroby lub innych płatnych przerw w wykonywaniu pracy,
• zapisów nadających uprawnienia do odprawy w przypadku rozwiązania umowy,
• postanowień zapewniających finansowanie bądź współfinansowanie podnoszenia kwalifikacji zawodowych samozatrudnionych.

Podstawa prawna:

• art. 22, art. 281 pkt 1 Kodeksu pracy,
• art. 18 ust. 8, art. 18a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.).