Odszkodowanie zamiast przywrócenia do pracy

Pracownik, z którym pracodawca rozwiązał umowę o pracę, jest objęty ochroną przed wadliwym wypowiedzeniem umowy o pracę. Jednak taka ochrona jest uruchamiana jedynie na wniosek pracownika. Pracownik może wystąpić z powództwem do sądu pracy o uznanie wypowiedzenia umowy za bezskuteczne bądź o przywrócenie do pracy, bądź o odszkodowanie.

Sąd pracy prowadzi postępowanie i bada zasadność wypowiedzenia. Jeśli stwierdzi wątpliwości dotyczące zasadności wypowiedzenia, a umowa jeszcze się nie rozwiązała, to zgodnie z żądaniem pracownika orzeknie o bezskuteczności wypowiedzenia umowy. Natomiast jeśli umowa o pracę już się rozwiązała, to alternatywnie może orzec o przywróceniu do pracy na poprzednich warunkach lub o odszkodowaniu.

Sądem pracy właściwym do rozpatrzenia odwołania pracownika do sądu jest sąd pracy, w którego okręgu znajduje się zakład pracy, bądź sąd, w którego okręgu praca jest, była lub miała być wykonywana.

Termin do wniesienia odwołania

Termin do wniesienia odwołania od wypowiedzenia wynosi 7 dni, liczony od dnia otrzymania wypowiedzenia. Termin ten biegnie od momentu, w którym wypowiedzenie doszło do pracownika w sposób pozwalający zapoznać się z treścią oświadczenia pracodawcy.

Termin do wniesienia odwołania może być przywrócony na wniosek pracownika, jeżeli ten nie ze swojej winy nie zachował terminu 7-dniowego. Wniosek o przywrócenie terminu wnosi się do sądu pracy w ciągu 7 dni od dnia ustania przyczyny uchybienia terminowi. We wniosku należy uprawdopodobnić okoliczności uzasadniające przywrócenie terminu (art. 265 k.p.). Jak uznał Sąd Najwyższy w wyroku z 23 listopada 2000 r., „brak pouczenia pracownika przez pracodawcę o prawie odwołania się od wypowiedzenia oraz o terminie dokonania tej czynności może stanowić okoliczność usprawiedliwiającą jego przekroczenie”.

Sąd może zdecydować za pracownika

Sąd pracy może nie uwzględnić żądania pracownika uznania wypowiedzenia za bezskuteczne lub przywrócenia do pracy, jeżeli ustali, że uwzględnienie takiego żądania jest niemożliwe lub niecelowe; w takim przypadku sąd pracy orzeka o odszkodowaniu.

Przykład

Pracownik nieprawidłowo zwolniony z pracy jednocześnie pozostawał w dużym konflikcie z zespołem, którego był członkiem. Mimo błędów pracodawcy przy wypowiadaniu jego umowy sąd pracy zdecydował się zasądzić na rzecz pracownika jedynie odszkodowanie.

Można zwrócić tu uwagę na pogląd Sądu Najwyższego zawarty w uzasadnieniu wyroku z 5 lipca 2011 r., zgodnie z którym „ocena merytoryczna pracy pracownika nie może zdecydować o celowości przywrócenia do pracy. Niezależnie bowiem od wykonywania merytorycznych obowiązków pracownik pozostaje co do zasady członkiem mniejszego lub większego zespołu współpracowników i wymagane są co najmniej poprawne jego relacje z tym zespołem”.

Sąd, uznając wypowiedzenie umowy za wadliwe, zasądzi świadczenie zgodnie z żądaniem pracownika, chyba że uzna, że jest to niemożliwe i zasądzi odszkodowanie.

Opinie pracodawcy w tej kwestii nie mają znaczenia. Potwierdził to Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z 9 marca 2011 r., wskazując, że sąd pracy orzeka świadczenie zgodnie z Kodeksem pracy. Nie konsultuje swoich decyzji ze stronami postępowania. Pracodawca nie może wybierać między przywróceniem do pracy a odszkodowaniem. O tym decyduje sąd.

Nie uzasadnia oceny niecelowości przywrócenia pracownika do pracy podjęcie przez niego zatrudnienia u innego pracodawcy, wykonywanie innej pracy na podstawie umów prawa cywilnego lub podjęcie działalności gospodarczej na własny rachunek (wyrok SN z 17 stycznia 2007 r.).

Sąd może zasądzić odszkodowanie zamiast przywrócenia do pracy np.:

• gdy przywrócenie do pracy jest niecelowe lub niezasadne – podwładny, który został bezprawnie zwolniony z pracy nie może domagać się przed sądem przywrócenia, jeśli jednocześnie lekarz stwierdził, że jest niezdolny do zajmowania dotychczasowego stanowiska; sąd może zasądzić wtedy tylko odszkodowanie (wyrok SN z 13 lipca 2011 r.),
• gdy przywrócenie do pracy jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego – dopuszczalne jest zasądzenie odszkodowania wyłącznie na podstawie sprzeczności wybranego przez pracownika roszczenia z zasadami współżycia społecznego na mocy art. 8 k.p. i art. 477¹ k.p.c. (wyrok SN z 8 listopada 2006 r.),
• gdy wypowiedzenie jest sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa – sprzeczna ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa przywrócenia do pracy jest próba uczynienia z tego prawa użytku w sytuacji, gdy zainteresowany nie może wykonywać dotychczasowej pracy (wyrok SN z 12 stycznia 2011 r.),
• gdy istnieje konflikt między pracodawcą a pracownikiem

– w przypadku poważnego i długotrwałego konfliktu między pracodawcą a pracownikiem, który działa negatywnie na pozostałych pracowników, a także na wizerunek zakładu pracy, wątpliwa jest celowość orzekania o przywróceniu tego pracownika do pracy (wyrok SN z 4 stycznia 2008 r.),

• gdy umowa była zawarta na okres próbny (art. 50 § 1 k.p.),
• gdy umowa była zawarta na czas określony lub na czas wykonywania określonej pracy (art. 50 § 3 k.p.),
• gdy istnieje uzasadniona ekonomicznie i organizacyjnie niemożność dalszego zatrudniania pracownika.

Odszkodowanie przysługuje w wysokości wynagrodzenia za okres od 2 tygodni do 3 miesięcy, nie niższej jednak od wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Odszkodowanie przysługuje w wysokości wynagrodzenia za czas, do którego upływu miała trwać umowa.

Zaliczenie okresu pozostawania bez pracy

Pracownikowi, któremu przyznano odszkodowanie, wlicza się do okresu zatrudnienia okres pozostawania bez pracy, odpowiadający okresowi, za który przyznano odszkodowanie (art. 51 § 2 k.p.).

Podsumowując, sąd pracy nie jest do końca związany żądaniem pozwu pracownika. W wyjątkowych okolicznościach może zdecydować, że przywrócenie go do pracy byłoby bezcelowe.

Podstawa prawna:

• art. 8, 39, art. 45 § 1 i 2, art. 47¹, art. 50, art. 51 § 2, art. 177, art. 265 Kodeksu pracy,
• art. 461 § 1, art. 477¹ Kodeksu postępowania cywilnego.

Orzecznictwo:

• wyrok SN z 23 listopada 2000 r. (I PKN 117/00, OSNP 2002/13/304),
• wyrok SN z 5 lipca 2011 r. (I PK 21/11, niepubl.),
• wyrok SN z 9 marca 2011 r. (II PK 225/10, niepubl.),
• wyrok SN z 13 lipca 2011 r. (I PK 8/11, M.P.Pr. 2011/10/506),
• wyrok SN z 17 stycznia 2007 r. (I PK 259/06, OSNP 2008/11–12/156),
• wyrok SN z 8 listopada 2006 r. (I PK 115/06, M.P.Pr. 2007/5/258),
• wyrok SN z 12 stycznia 2011 r. (II PK 89/10, niepubl.),
• wyrok SN z 4 stycznia 2008 r. (I PK 179/07, M.P.Pr. 2008/5/250).