Pracodawcy dokonujący zwolnień grupowych mają dodatkowe obowiązki oprócz tych związanych ze zwykłymi zwolnieniami z pracy. Należą do nich m.in. informowanie urzędu pracy o zwolnieniach grupowych, zawarcie porozumienia z organizacjami związkowymi lub wydanie regulaminu zwolnień grupowych czy wypłata odprawy pieniężnej. Nieprzestrzeganie trybu zwolnień grupowych może wiązać się z różnymi sankcjami dla pracodawcy, ale nie spowoduje bezskuteczności dokonanych wypowiedzeń umów o pracę z mocy prawa. Dopiero przed sądem pracy pracownicy mogą dochodzić uznania za bezskuteczne dokonanych wypowiedzeń w ramach zwolnień grupowych, jeżeli doszło do nich z naruszeniem prawa.
Zwolnienia grupowe dotyczą tylko pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników (art. 1 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych). Przy obliczaniu osób zwolnionych grupowo nie bierzemy pod uwagę pracowników mianowanych i tymczasowych.
Zwolnieniem grupowym jest rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracowników w drodze wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę, a także na mocy porozumienia stron (gdy na mocy porozumienia stron zostaną rozwiązane umowy z co najmniej 5 pracownikami), w okresie nieprzekraczającym 30 dni, jeżeli zwolnienia te obejmą co najmniej:
- 10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników,
- 10% pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 100, jednak mniej niż 300 pracowników,
- 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników.
Okres 30 dni, w którym ma nastąpić zwolnienie wskazanej wyżej grupy pracowników, należy liczyć od daty pierwszego dokonanego przez pracodawcę wypowiedzenia (złożenia oświadczenia woli o wypowiedzeniu stosunku pracy) lub złożenia oferty rozwiązania umowy o pracę na mocy porozumienia stron z przyczyn niedotyczących pracownika (wyrok SN z 20 września 1994 r., I PRN 63/94, OSNP 1995/3/36).
WAŻNE!
Okres 30 dni, w którym ustalamy, czy doszło do zwolnień grupowych, liczymy od dnia, w którym wręczono pracownikowi pierwsze wypowiedzenie lub złożono ofertę rozwiązania umowy o pracę za porozumieniem stron z przyczyn niedotyczących pracownika.
Przy dokonywaniu zwolnień grupowych należy pamiętać o obowiązku poinformowania urzędu pracy i organizacji związkowych o zamiarze przeprowadzenia zwolnień, przeprowadzenia konsultacji z organizacjami związkowymi, zawarcia porozumienia z tymi organizacjami lub ustalenia zasad zwolnień w regulaminie oraz powtórnego zawiadomienia urzędu pracy.
Krok 1. Zawiadomienie organizacji związkowych i urzędu pracy o zwolnieniach grupowych
Pracodawca, który zamierza przeprowadzić zwolnienia grupowe, jest zobowiązany zawiadomić na piśmie zakładowe organizacje związkowe i urząd pracy o:
- przyczynach zamierzonego grupowego zwolnienia,
- liczbie zatrudnionych pracowników i grupach zawodowych, do których oni należą,
- grupach zawodowych pracowników objętych zamiarem grupowego zwolnienia,
- okresie, w ciągu którego nastąpi takie zwolnienie,
- proponowanych kryteriach doboru pracowników do grupowego zwolnienia,
- kolejności dokonywania zwolnień pracowników,
- propozycjach rozstrzygnięcia spraw pracowniczych związanych z zamierzonym grupowym zwolnieniem.
Pracodawca jest dodatkowo zobowiązany zawiadomić na piśmie związki zawodowe o sposobie ustalania świadczeń należnych pracownikom z tytułu zwolnień grupowych, jeżeli takie świadczenia są przewidziane.
Jeżeli u pracodawcy nie działają zakładowe organizacje związkowe, zawiadomienie o planowanych zwolnieniach grupowych należy przekazać przedstawicielom pracowników wyłonionym w trybie przyjętym u danego pracodawcy (art. 2 ust. 7 ustawy o zwolnieniach grupowych). Przedstawiciele pracowników nie powinni być wskazani jednostronnie przez pracodawcę.
Po dokonaniu zawiadomienia należy rozpocząć z zakładowymi organizacjami związkowymi lub w razie ich braku z przedstawicielami pracowników konsultacje, które mają dotyczyć w szczególności możliwości uniknięcia lub zmniejszenia rozmiaru grupowego zwolnienia oraz spraw pracowniczych związanych z tym zwolnieniem, w tym zwłaszcza możliwości przekwalifikowania lub przeszkolenia zawodowego, a także uzyskania innego zatrudnienia przez zwolnionych pracowników.
Krok 2. Porozumienie lub regulamin zwolnień grupowych
W terminie nie dłuższym niż 20 dni od dnia zawiadomienia organizacji związkowych lub przedstawicieli pracowników o zwolnieniach grupowych powinno dojść do zawarcia porozumienia między pracodawcą a zakładowymi organizacjami związkowymi. Uchylanie się od podjęcia rokowań w sprawie zawarcia porozumienia stanowi naruszenie przepisów o wypowiadaniu umów o pracę w rozumieniu art. 45 § 1 k.p. (wyrok SN z 23 stycznia 1991 r., I PR 452/90, PiZS 1991/5/64).
Porozumienie powinno określać:
- zasady postępowania w sprawach dotyczących pracowników objętych zamiarem grupowego zwolnienia,
- obowiązki pracodawcy w zakresie niezbędnym do rozstrzygnięcia innych spraw pracowniczych związanych z zamierzonym grupowym zwolnieniem.
Jeżeli nie jest możliwe uzgodnienie treści porozumienia ze wszystkimi zakładowymi organizacjami związkowymi, pracodawca powinien uzgodnić treść porozumienia z organizacjami związkowymi reprezentatywnymi, a jeżeli i to nie jest możliwe, zasady te pracodawca ustala samodzielnie w regulaminie, uwzględniając, w miarę możliwości, propozycje przedstawione w ramach konsultacji przez zakładowe organizacje związkowe.
Jeżeli w zakładzie nie działają zakładowe organizacje związkowe, zasady postępowania w sprawach dotyczących pracowników objętych zamiarem grupowego zwolnienia pracodawca ustala w regulaminie, po konsultacji z przedstawicielami pracowników wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy.
Krok 3. Zawiadomienie urzędu pracy
Po zawarciu porozumienia albo utworzeniu regulaminu zwolnień grupowych pracodawca zawiadamia na piśmie właściwy powiatowy urząd pracy o:
- przyjętych ustaleniach dotyczących grupowego zwolnienia, w tym o liczbie zatrudnionych i zwalnianych pracowników,
- przyczynach ich zwolnienia,
- okresie, w ciągu którego ma być dokonane zwolnienie,
- przeprowadzonej konsultacji zamierzonego grupowego zwolnienia.
Kopię tego zawiadomienia pracodawca przekazuje zakładowym organizacjom związkowym lub przedstawicielom pracowników (art. 4 ust. 2 ustawy o zwolnieniach grupowych). Mogą oni przedstawić właściwemu powiatowemu urzędowi pracy swoją opinię w sprawie grupowego zwolnienia.
Krok 4. Dokonywanie wypowiedzeń umów o pracę
Wypowiedzenie pracownikowi stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia może nastąpić nie wcześniej niż po upływie 30 dni od dokonania powtórnego zawiadomienia urzędu pracy.
W związku z rozwiązaniem stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia pracodawca musi wypłacić pracownikom odprawę pieniężną w wysokości:
- 1-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata;
- 2-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat;
- 3-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.
Odprawę pieniężną ustala się według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, a jej wysokość, co do zasady, nie może przekraczać kwoty 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w dniu rozwiązania stosunku pracy (w 2012 r. jest to 22 500 zł).
Jeżeli pracodawca nie zachowa opisanej procedury lub nie wypłaci pracownikom odpraw, grozi mu grzywna w wysokości od 1 tys. zł do 30 tys. zł.
WAŻNE!
Pracownicy, którzy zostaną zwolnieni bez zachowania procedury zwolnień grupowych, mogą wnosić indywidualne pozwy o uznanie wypowiedzeń za bezskuteczne, o przywrócenie do pracy bądź o zapłatę odszkodowania.
Podstawa prawna:
- art. 1–4, art. 6, art. 8, art. 11 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.),
- art. 45, art. 281 pkt 3, art. 282 § 1 pkt 1 Kodeksu pracy,
- art. 6 ustawy z 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych (Dz.U. Nr 166, poz. 1608 ze zm.).