Pracownik zatrudniony przez co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie 4. roku życia. Pracownik taki może również skorzystać z innego rozwiązania ułatwiającego godzenie obowiązków rodzicielskich i zawodowych – może złożyć wniosek o zmniejszenie wymiaru czasu pracy (maksymalnie do 1/2 etatu) w okresie, w którym mógłby korzystać z urlopu wychowawczego. Pracodawca jest zobowiązany uwzględnić wniosek pracownika.
Praca w obniżonym wymiarze czasu pracy zamiast urlopu wychowawczego jest obecnie dla pracowników bardzo atrakcyjnym rozwiązaniem ze względu na nowelizację Kodeksu pracy, która weszła w życie 1 stycznia 2009 r. Wprowadziła ona bowiem dla rodziców korzystających z tego uprawnienia ochronę przed zwolnieniem z pracy, analogiczną do przysługującej rodzicom korzystającym z urlopu wychowawczego.
Ochrona przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem umowy o pracę
Pracownik, korzystający z obniżonego wymiaru czasu pracy zamiast urlopu wychowawczego, jest chroniony przed zwolnieniem. Ochrona ta polega na ustanowieniu zakazu wypowiedzenia i rozwiązania jego umowy o pracę w okresie wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy.
Pracownik może skorzystać z prawa do pracy w obniżonym wymiarze przez cały okres posiadania uprawnienia do urlopu wychowawczego, a zatem nawet przez okres 3 lat. Jednak ochrona jest przyznana na okres od dnia złożenia przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy przez maksymalnie 12 miesięcy. Oznacza to, że niezależnie od tego, przez jaki okres pracownik wykonuje pracę w obniżonym wymiarze czasu pracy, np. 15 miesięcy czy 2 lata, jest on chroniony tylko przez 12 miesięcy (liczy się suma okresów, w jakich pracownik korzystał z tego uprawnienia). Po upływie okresu ochronnego pracodawca może wypowiedzieć i rozwiązać umowę o pracę z pracownikiem wykonującym pracę w obniżonym wymiarze.
Przykład
Pracownik–ojciec dziecka, uprawniony do korzystania z urlopu wychowawczego, 17 marca 2011 r. złożył wniosek o obniżenie wymiaru czasy pracy (do 3 etatu) w okresie od 1 kwietnia 2011 r. do 30 września 2011 r. Następnie na początku września złożył kolejny wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy w okresie od 1 października 2011 r. do 31 października 2012 r. W tym przypadku pracownik będzie chroniony przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem umowy o pracę w okresie od 17 marca 2011 r. (dzień złożenia wniosku) do 16 marca 2012 r. (dzień, w którym upłynie maksymalny 12-miesięczny okres ochrony stosunku pracy).
Złożenie przez pracownika wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy nie powoduje jednak następczej bezskuteczności dokonanego wcześniej przez pracodawcę wypowiedzenia stosunku pracy. Oznacza to, że w przypadku gdy pracodawca ubiegnie pracownika i wręczy mu wypowiedzenie przed złożeniem przez pracownika wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy, to stosunek pracy ulegnie rozwiązaniu z upływem okresu wypowiedzenia.
Jeżeli pracownik złoży wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy po wypowiedzeniu umowy przez pracodawcę, rozwiąże się ona w trybie i terminie określonym w oświadczeniu woli pracodawcy.
Przykład
Pracownica stawiła się w pracy po zakończeniu urlopu macierzyńskiego. Po tygodniu świadczenia pracy pracodawca wręczył jej wypowiedzenie umowy o pracę. Jeszcze tego samego dnia pracownica złożyła wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy do 1/2 etatu i wystąpiła do pracodawcy, aby w związku z tym anulował dokonane wypowiedzenie umowy. Taki wniosek już nie chroni pracownicy przed zwolnieniem, ponieważ został złożony po wypowiedzeniu umowy przez pracodawcę.
Zwolnienie z winy pracownika
Rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę w okresie ochronnym jest dopuszczalne, gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Chodzi tu o sytuacje wskazane w art. 52 k.p. Przepis ten stanowi, że rozwiązanie umowy o pracę z winy pracownika może mieć miejsce m.in. w razie ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych. Ochrona przed rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w okresie korzystania z obniżonego wymiaru czasu pracy jest słabsza niż w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego, gdyż nie jest wymagana zgoda zakładowej organizacji związkowej reprezentującej pracownika, a tylko opinia tej organizacji.
Przykład
Pracownica złożyła wniosek o zatrudnienie w obniżonym wymiarze czasu pracy w okresie od 1 marca 2012 r. do 1 września 2014 r. 6 czerwca 2012 r. stawiła się do pracy po spożyciu alkoholu. W tej sytuacji pracodawca może rozwiązać z nią umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Zwolnienie z winy pracodawcy
Pracownika, korzystającego z niższego wymiaru czasu pracy, nie obejmuje ochrona, w sytuacji gdy przyczynę wypowiedzenia umowy bądź jej warunków stanowią powody niedotyczące pracowników. Zwolnienia te są możliwe np. w przypadku zmian organizacyjnych pracodawcy. Nie stosuje się wtedy odrębnych przepisów o szczególnej ochronie pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, lecz te dotyczące rozwiązania stosunku pracy lub zmiany warunków na zasadach określonych w ustawie o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.
Z pracownikiem, który korzysta z uprawnienia do obniżenia wymiaru czasu pracy, pracodawca może rozwiązać umowę o pracę w 2 trybach:
- indywidualnym,
- grupowym.
W przypadku zwolnień indywidualnych pracodawca może wypowiedzieć umowę o pracę pracownikowi objętemu szczególną ochroną, wobec którego jest dopuszczalne wypowiedzenie stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia. Warunkiem jest niezgłoszenie sprzeciwu przez zakładową organizację związkową w terminie 14 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o zamierzonym wypowiedzeniu.
Pracownikowi, który korzysta z uprawnienia do obniżenia wymiaru czasu pracy, pracodawca może zawsze wypowiedzieć dotychczasowe warunki pracy i płacy w ramach zwolnień grupowych. Nie mają tu bowiem zastosowania przepisy odrębne dotyczące szczególnej ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy.
Należy jednak pamiętać, że możliwość wypowiedzenia umowy chronionym pracownikom dotyczy tylko pracodawców, którzy zatrudniają co najmniej 20 osób.
Podstawa prawna:
- art. 186, art. 1867, 1868 Kodeksu pracy,
- art. 1 ust. 1, art. 5, art. 10 ust. 1 i 2 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU nr 90, poz. 844 ze zm.).