W sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy (art. 300 k.p.). Odpowiednie stosowanie dotyczy również następstw prawnych oświadczeń woli składanych przez strony stosunku pracy przy rozwiązywaniu umów o pracę na mocy porozumienia stron, wad oświadczeń woli stron rozwiązujących umowę, a także możliwości uchylenia się od skutków prawnych tych oświadczeń składanych przy rozwiązywaniu umów za porozumieniem stron.
Porozumienie o rozwiązaniu umowy o pracę
Wśród sposobów zakończenia stosunku pracy Kodeks pracy wymienia możliwość zawarcia między stronami tego stosunku porozumienia w zakresie rozwiązania umowy o pracę. Na podstawie zawartego porozumienia strony umowy o pracę mogą rozwiązać każdy stosunek pracy, bez względu na podstawę prawną jego powstania. Porozumienie takie może być zawarte między stronami stosunku pracy w każdym czasie, a z propozycją takiego rozwiązania stosunku pracy może wystąpić zarówno pracownik, jak i pracodawca. Porozumienie w sprawie rozwiązania umowy o pracę nie jest warunkowane okresami wypowiedzenia, a jego ważność nie jest uzależniona od zachowania żadnej szczególnej określonej formy. Porozumienie o rozwiązaniu umowy o pracę może bowiem zostać zawarte także przez dokonanie tzw. czynności konkludentnych, czyli dorozumianych. Ponieważ w przepisach prawa pracy brak jest uregulowań dotyczących kwestii składania oświadczeń woli w sprawie rozwiązania umowy o pracę na mocy porozumienia stron, do zagadnień tych mają na mocy art. 300 k.p. odpowiednio zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego.
Propozycja rozwiązania umowy o pracę stanowi ofertę
Wystąpienie jednej ze stron stosunku pracy z propozycją rozwiązania umowy o pracę na mocy porozumienia stron stanowi ofertę zgodnego rozwiązania stosunku pracy, do której zastosowanie mają przepisy Kodeksu cywilnego. Oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy stanowi ofertę, jeżeli określa istotne postanowienia tej umowy (art. 66 k.c.). A zatem w skierowanej przez jedną ze stron stosunku pracy propozycji rozwiązania umowy o pracę na mocy porozumienia stron powinna się znaleźć przede wszystkim proponowana data rozwiązania tej umowy.
Skutki złożenia oferty
Samo złożenie oferty w przedmiocie zawarcia porozumienia o rozwiązaniu umowy o pracę nie wywiera jednak żadnych skutków prawnych w sferze stosunku pracy. Porozumienie o rozwiązaniu stosunku pracy poczytuje się za zawarte, jeżeli adresat oferty złoży przed terminem w niej oznaczonym jako termin rozwiązania umowy o pracę oświadczenie o przyjęciu oferty. W przypadku jeżeli oferent, czyli osoba, która złoży ofertę, np. rozwiązania umowy, nie oznaczył terminu na odpowiedź, oferta złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość przestaje wiązać, gdy nie zostanie przyjęta niezwłocznie. Natomiast oferta złożona w inny sposób przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia.
Chwilą zawarcia umowy o rozwiązaniu stosunku pracy na mocy porozumienia stron jest chwila otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu (art. 70 k.c.).
Wady oświadczenia woli
Uchylenie się od skutków prawnych złożonego oświadczenia o rozwiązaniu umowy o pracę na mocy porozumienia stron może nastąpić przez każdą ze stron stosunku pracy z powołaniem się na wady oświadczenia woli przy składaniu tego oświadczenia. Zaliczamy do nich brak świadomości lub swobody, pozorność oświadczenia woli, działanie pod wpływem błędu lub groźby.
Oświadczenie o rozwiązaniu stosunku pracy na mocy porozumienia stron złożone przez którąkolwiek ze stron stosunku pracy jest nieważne, jeżeli osoba składająca to oświadczenie z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.
Ze zdenerwowania pracownicy w chwili składania przez nią oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę na mocy porozumienia stron nie można jednak wywodzić braku możliwości świadomego i swobodnego podjęcia takiej decyzji (wyrok SN z 5 grudnia 2002 r., I PKN 582/01).
Nieważne jest również oświadczenie woli złożone drugiej stronie stosunku pracy za jej zgodą, ale dla pozoru.
Pracownik, który zawarł porozumienie o rozwiązaniu umowy o pracę, działając pod wpływem błędu co do treści czynności prawnej, może uchylić się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli, jeżeli spełnione zostały warunki określone w art. 84 § 1 k.c.
Jeżeli strona stosunku pracy złożyła oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę na mocy porozumienia stron, będąc pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, to może ona uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli, jeżeli z okoliczności wynika, że osoba ta mogła obawiać się, że jej samej lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.
Terminy
Możliwość uchylenia się od negatywnych skutków prawnych wadliwie złożonych oświadczeń o rozwiązaniu umowy o pracę na mocy porozumienia stron ograniczona jest terminami ustawowymi. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, musi nastąpić przez złożenie na piśmie oświadczenia drugiej stronie stosunku pracy, z zachowaniem terminów - w przypadku błędu w ciągu roku od wykrycia błędu, a w razie groźby - w ciągu roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.
Wady oświadczeń woli a trwałość stosunku pracy
Zawierając porozumienie o rozwiązaniu umowy o pracę z pracownikiem, który korzysta ze szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy (pracownicy będący w okresie ochrony przedemerytalnej, pracownice w ciąży), warto zadbać, aby znalazło się w nim oświadczenie, że świadomie rezygnuje on z należnej mu ochrony. W przeciwnym razie w postępowaniu przed sądem pracownik ten może stosunkowo łatwo uchylić się od skutków złożonego oświadczenia.
Porozumienie o rozwiązaniu umowy o pracę może być zawarte w każdej fazie stosunku pracy. Umowa o pracę ulega wtedy rozwiązaniu w wyniku czynności prawnej jednej ze stron stosunku pracy, polegającej na złożeniu drugiej stronie tego stosunku propozycji rozwiązania umowy o pracę na mocy porozumienia stron. W momencie przyjęcia oferty takiego zakończenia stosunku pracy, jeżeli oświadczenie nie jest obarczone żadną z wad prawnych oświadczeń woli wymienionych w Kodeksie cywilnym, stosunek pracy rozwiązuje się w terminie wskazanym w porozumieniu, kończąc tym samym współpracę pracodawcy z pracownikiem.
Podstawa prawna:
• ustawa z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.),
• ustawa z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (DzU z 1964 r. nr 16, poz. 93 ze zm.).
• wyrok SN z 5 grudnia 2002 r., I PKN 582/01, Pr. Pracy 2003/5/33.