Dopuszczalność umownego ustanowienia zakazu konkurencji na okres trwania umowy cywilnej o świadczenie usług (art. 750 kodeksu cywilnego) niezależnie od tego, czy usługodawca (osoba objęta zakazem) ma prawo do wynagrodzenia z tytułu powstrzymania się od działalności konkurencyjnej została potwierdzona przez Sąd Najwyższy chociażby w wyrokach z 11 września 2003 r. (III CKN 579/01), z 11 stycznia 2007 r. (II CSK 400/06) oraz z 19 listopada 2015 r. (IV CSK 804/14).
W wyroku z 11 września 2003 r. (III CKN 569/01) Sąd Najwyższy uznał, iż jeśli klauzula w zakresie zakazu konkurencji w okresie trwania umowy dopuszczalna jest w ramach stosunku pracy, to nie można przyjąć, że wprowadzenie przez strony takiej klauzuli w umowie zlecenia sprzeciwia się ustawie, zasadom współżycia społecznego lub naturze stosunku zlecenia.
Polecamy książkę: Kodeks pracy 2017 Praktyczny komentarz z przykładami
W wyroku z 11 stycznia 2007 r. (II CSK 400/06), który pomimo iż dotyczył zakazu konkurencji ustanowionego w umowie sprzedaży udziałów, Sąd Najwyższy wyraził szereg istotnych ogólnych poglądów dotyczących klauzul konkurencyjnych. W wyroku tym Sąd Najwyższy wskazał w szczególności, iż w klauzulach konkurencyjnych zderzają się z jednej strony interes publiczny (rozwój konkurencji), a z drugiej uzasadniony interes prywatny polegający na odsunięciu zagrożenia dla interesów przedsiębiorcy wynikającego z możliwych skutków działań konkurencyjnych ze strony np. wspólników bądź pracowników pełniących funkcje kierownicze oraz uznał, że klauzule konkurencyjne nie są one sprzeczne z polskim systemem prawnym i mają dla tego systemu istotne znaczenie, nie ma więc przeszkód, aby zakaz konkurencji został wprowadzony przez strony w umowie cywilnej.
Zobacz: Indywidualne prawo pracy
Dopuszczalność z kolei umownego ustanowienia zakazu konkurencji na wskazany okres po zakończeniu umowy cywilnej, została potwierdzona przez Sąd Najwyższy w powołanych już wyżej wyrokach z 11 stycznia 2007 r. (II CSK 400/06) oraz z 19 listopada 2015 r. (IV CSK 804/14). Natomiast kwestia odpłatności takiej umowy była przedmiotem ewolucji poglądów wyrażanych w wyrokach Sądu Najwyższego. W wyroku z 11 września 2003 r. (III CKN 569/01) Sąd Najwyższy uznał brak odpłatności zakazu konkurencji ustanowionego na okres po zakończeniu umowy cywilnej za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego i z tego powodu skutkujący nieważnością takiej klauzuli konkurencyjnej na mocy art. 58 § 2 kodeksu cywilnego. Natomiast w wyrokach z 5 grudnia 2013 r. (V CSK 30/13) oraz z 19 listopada 2015 r. (IV CSK 804/14) Sąd Najwyższy dopuścił możliwość ustanowienia zakazu konkurencji na wskazany okres po zakończeniu umowy cywilnej bez wynagrodzenia. W tym ostatnim wyroku Sąd Najwyższy uznał w szczególności, iż z art. 3531 k.c. wynika przyzwolenie na nierówność stron umowy i nieekwiwalentność ich sytuacji prawnej, a ze względu na to, że wynika to z woli stron, zasadniczo nie wymaga istnienia okoliczności, które tę nierówność miałyby usprawiedliwiać i dotyczy to także dopuszczalności zawarcia w umowie tzw. klauzuli konkurencyjnej bez ekwiwalentu. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest jednak uznanie takiej klauzuli za zawartą z przekroczeniem granic swobody umów z powodu naruszenia zasad współżycia społecznego i uznanie jej za nieważną na mocy art. 58 § 2 kodeksu cywilnego. Przy takiej ocenie istotne znaczenie przypada stwierdzeniu, że doszło do wykorzystania silniejszej pozycji jednej ze stron dla narzucenia warunków niekorzystnych i prowadzących do rażącego pokrzywdzenia strony o słabszej, z różnych względów, pozycji kontraktowej.
Reasumując, dopuszczalność umownego ustanowienia zakazu konkurencji na okres trwania umowy cywilnej o świadczenie usług (art. 750 kodeksu cywilnego), jak i na wskazany okres po jej zakończeniu, niezależnie od tego, czy usługodawca (osoba objęta zakazem) ma prawo do wynagrodzenia z tytułu powstrzymania się od działalności konkurencyjnej, jest przyjęta w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W wyjątkowych przypadkach (rażące pokrzywdzenie osoby objętej zakazem) możliwe jest jednak uznanie takiej klauzuli za zawartą z przekroczeniem granic swobody umów z powodu naruszenia zasad współżycia społecznego i uznanie jej za nieważną na mocy art. 58 § 2 kodeksu cywilnego.
radca prawny Miłosz Hady
Zobacz: Wskaźniki i stawki