Prawo do urlopu wypoczynkowego
Pracownik ma prawo do corocznego, nieprzerwanego i płatnego urlopu wypoczynkowego. Nie może się tego prawa zrzec. Przepis ma charakter bezwzględny.
Prawo do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy
Pracownik, który do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia umowy o pracę nie wykorzystał urlopu wypoczynkowego w całości lub w części, ma prawo do otrzymania ekwiwalentu pieniężnego. Ekwiwalent jest więc rekompensatą za niewykorzystany urlop wypoczynkowy.
Warto wspomnieć w tym miejscu o wyroku z dnia 7 maja 2008 r. (II PK 313/07), w którym Sąd Najwyższy orzekł, że nie można czynić zarzutu nadużycia prawa pracownikowi żądającemu ekwiwalentu za zaległy urlop wypoczynkowy (art. 8 Kodeksu pracy w związku z art. 171 § 1 Kodeksu pracy), jeżeli nie miał możliwości skorzystania z urlopu udzielonego mu przez pracodawcę w terminie określonym w art. 168 Kodeksu pracy.
Nabycie prawa do ekwiwalentu i obliczenie jego wysokości
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 15 października 1976 r. (I PRN 71/76) pracownik nabywa prawo do ekwiwalentu pieniężnego za nie wykorzystany urlop w dacie rozwiązania stosunku pracy. Wysokość ekwiwalentu oblicza się zatem na podstawie wynagrodzenia z okresu bezpośrednio poprzedzającego miesiąc, w którym nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy, chociażby ekwiwalent przysługiwał pracownikowi za urlopy należne za poprzednie lata pracy.
Zobacz także serwis: Urlopy
W wyroku z dnia 29 marca 2001 r. (I PKN 336/00) Sąd Najwyższy stwierdził, że wraz z dniem rozwiązania stosunku pracy prawo pracownika do urlopu wypoczynkowego w naturze przekształca się w prawo do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop. W tym samym dniu rozpoczyna bieg termin przedawnienia roszczenia o ekwiwalent pieniężny za niewykorzystane w naturze, a nieprzedawnione urlopy wypoczynkowe.
Ustalenie ekwiwalentu pieniężnego
Ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy ustala się, stosując zasady obowiązujące przy obliczaniu wynagrodzenia urlopowego. Należy wziąć jednak pod uwagę zmiany określone w § 15-19 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop. Zasady dotyczące obliczania wynagrodzenia urlopowego dotyczą tylko pełnego etatu. Należy pamiętać, że za czas urlopu pracownikowi przysługuje wynagrodzenie, jakie otrzymałby, gdyby w tym czasie pracował.
Główne zasady ustalania ekwiwalentu
W celu ustalenia ekwiwalentu należy uwzględniać składniki wynagrodzenia w stałej wysokości, przy czym obowiązują 3 główne zasady:
- składniki wynagrodzenia określone w stawce miesięcznej w stałej wysokości uwzględnia się przy ustalaniu ekwiwalentu w wysokości należnej w miesiącu nabycia prawa do tego ekwiwalentu,
- składniki wynagrodzenia przysługujące pracownikowi za okresy nie dłuższe niż 1 miesiąc, z wyjątkiem określonych w stawce miesięcznej, wypłacone w okresie 3 miesięcy bezpośrednio poprzedzających miesiąc nabycia prawa do ekwiwalentu, uwzględnia się przy ustalaniu ekwiwalentu w średniej wysokości z tego okresu,
- składniki wynagrodzenia przysługujące pracownikowi za okresy dłuższe niż 1 miesiąc (np. premie kwartalne), wypłacone w okresie 12 miesięcy bezpośrednio poprzedzających miesiąc nabycia prawa do ekwiwalentu, uwzględnia się przy ustalaniu ekwiwalentu w średniej wysokości z tego okresu.
Uwzględniając powyższe zasady, należy dodać wszystkie miesięczne wynagrodzenia i ich sumę podzielić przez współczynnik urlopowy właściwy dla danego roku kalendarzowego. Współczynnik urlopowy w 2013 r. wynosi 20,92. Wynika to z następującego obliczenia:
[365 dni w roku – (52 niedziele + 52 soboty + 10 dni świątecznych)] : 12 = (365 – 114) : 12 = 251 : 12 = 20,92
Zobacz także: Jak ustalić wysokość ekwiwalentu za niewykorzystany urlop
Proporcjonalność
Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 1997 r. (III ZP 26/97) w przypadku rozwiązania stosunku pracy i niewykorzystania z tego powodu urlopu wypoczynkowego nabytego w pełnym wymiarze (art. 153 § 3 Kodeksu pracy) pracownikowi przysługuje od dotychczasowego pracodawcy ekwiwalent pieniężny odpowiadający urlopowi w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepracowanego u tego pracodawcy w roku, w którym rozwiązano stosunek pracy, także w sytuacji, gdy nastąpiło to w związku z nabyciem przez pracownika uprawnień emerytalnych (art. 171 § 1 Kodeksu pracy w związku z art. 1551 § 1 pkt 1 Kodeksu pracy). Ekwiwalent pieniężny będzie więc przysługiwał pracownikowi w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepracowanego u danego pracodawcy w roku rozwiązania stosunku pracy.
Wyłączenia
Obliczając ekwiwalent za urlop, należy brać pod uwagę te same składniki wynagrodzenia, co przy obliczaniu wynagrodzenia urlopowego. Ustalając wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, nie uwzględnia się:
- jednorazowych lub nieperiodycznych wypłat za spełnienie określonego zadania bądź za określone osiągnięcie,
- wynagrodzenia za czas gotowości do pracy oraz za czas nie zawinionego przez pracownika przestoju,
- gratyfikacji (nagród) jubileuszowych,
- wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego, a także za czas innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy,
- ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy,
- dodatkowego wynagrodzenia radcy prawnego z tytułu zastępstwa sądowego,
- wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną,
- kwoty wyrównania do wynagrodzenia za pracę do wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę,
- nagród z zakładowego funduszu nagród, dodatkowego wynagrodzenia rocznego, należności przysługujących z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej,
- odpraw emerytalnych lub rentowych albo innych odpraw pieniężnych,
- wynagrodzenia i odszkodowania przysługującego w razie rozwiązania stosunku pracy.
Zobacz również: Forum Kadry - Urlopy
Wypłacenie
Ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy powinien być wypłacony w dniu nabycia do niego prawa, czyli w dniu rozwiązania bądź wygaśnięcia umowy o pracę. Od tego momentu pracownik może żądać więc odsetek ustawowych za opóźnienie w wypłacie (art. 481 § 1 Kodeksu cywilnego). Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 11 czerwca 1980 r. (I PR 43/80) w świetle przepisów art. 152, 171 i 172 Kodeksu pracy ekwiwalent pieniężny należny pracownikowi za niewykorzystany urlop wypoczynkowy podlega ochronie w takim samym zakresie jak wynagrodzenie za pracę. W związku z tym pracodawca nie może dokonywać dowolnych potrąceń z ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy tak, jak nie może tego czynić w stosunku do wynagrodzenia za pracę.
Przedawnienie
Zgodnie z art. 291 Kodeksu pracy roszczenie pracownika o wypłacenie ekwiwalentu pieniężnego przedawnia się z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne (dzień rozwiązania umowy o pracę).
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 Nr 21, poz. 94 z późn. zm.)
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. z 1997 Nr 2, poz. 14 z późn. zm.)