Wprowadzenie przepisów o ochronie sygnalistów do polskiego systemu prawnego było od wielu lat postulowane m.in. przez ekspertów w dziedzinie przeciwdziałania korupcji czy też środowisk postulujących ochronę praw pracowników. W dobie międzynarodowych skandali związanych z naruszeniami prawa przez wielkie koncerny, w tym szczególnie ostatnio głośnej afery z Cambridge Analytica, wprowadzenie regulacji zachęcających do zgłaszania nieetycznych i nielegalnych działań pracodawców, wydaje się sensowne. Tym bardziej, że także Unia Europejska dostrzegła taką potrzebę, wydając komunikat w sprawie wzmocnienia ochrony sygnalistów na poziomie UE, a następnie dyrektywę dotycząca ochrony osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii. Jak wskazano w uzasadnieniu polskiego projektu, celem regulacji jest przede wszystkim walka z korupcją, chociaż wskazuje się także na ogólny zamiar osiągnięcia większej przejrzystości życia publicznego.
Definicja ustawowa
Ogólnie rzecz ujmując, sygnalistą w rozumieniu projektu ustawy o jawności życia publicznego, może być osoba fizyczna lub przedsiębiorca, który współpracuje z wymiarem sprawiedliwości. Wspomniana współpraca powinna polegać na zgłoszeniu informacji o możliwości popełnienia przestępstwa przez podmiot, z którym taka osoba jest związana umową o pracę, stosunkiem służbowym lub innym umownym. Jeśli działanie to może wpłynąć niekorzystnie wpłynąć na jej sytuację życiową, zawodową, materialną oraz spełnione są wszystkie przedstawione przesłanki, prokurator przyznaje jej status sygnalisty.
Informacje sygnalisty
Zgodnie z projektem nowej ustawy, informacje, które przekaże sygnalista wymiarowi sprawiedliwości będą musiały być wiarygodne oraz dotyczyć popełnienia m.in. następujących przestępstw:
- sprzedajność pełniącego funkcję publiczną,
- przekupstwo,
- płatna protekcja,
- nadużycie uprawnień przez funkcjonariusza w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej,
- pranie brudnych pieniędzy,
- udział w zorganizowanej przestępczości,
- zakłócenie przetargu publicznego,
- fałszowanie faktur ze znaczną kwotą należności,
- oszustwo kredytowe.
Powyższe wyliczenie stanowi jedynie część katalogu przestępstw, których zgłoszenie będzie uprawniało pracownika do otrzymania tego szczególnego statusu. Ustawa zawiera pełny wykaz.
Związek z naruszającym przepisy
Celem projektodawcy było jak najszersze ujęcie tego, kto sygnalistą może zostać. Dlatego nie jest wymagane, aby zeznający był zatrudniony w ramach umowy o pracę czy też prowadził swoją działalność gospodarczą. Wystarczy, że będzie łączył go jakiś stosunek umowny z podmiotem, o którego nieprawidłowościach w funkcjonowaniu informuje.
Kompleksowa ochrona sygnalisty
W ramach ochrony sygnaliście przysługiwać ma zwrot kosztów zastępstwa procesowego w związku z poniesieniem przez niego negatywnych skutków dokonanego zgłoszenia. Warto także wspomnieć, że w przypadku skazania sprawcy sąd będzie mógł orzec nawiązkę na rzecz sygnalisty lub na rzecz prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa. Dodatkowo sygnaliście przysługuje oczywiście ochrona przed zwolnieniem z pracy oraz ochrona przed zmianą stosunku umownego. Wypowiedzenie umowy takiemu pracownikowi lub zmiana warunków na mniej korzystne będzie możliwe jedynie za zgodą prokuratora. Okres tej ochrony będzie trwał przez czas posiadania statusu sygnalisty, a także rok od daty umorzenia postępowania lub zakończenia prawomocnym orzeczeniem postępowania karnego wszczętego przeciwko sprawcy przestępstwa.
W przypadku gdy pracodawca mimo tego zdecyduje się na zwolnienie pracownika o statusie sygnalisty, będzie musiał się liczyć z wypłatą odszkodowania w wysokości dwukrotności rocznego wynagrodzenia tego pracownika na ostatnio zajmowanym stanowisku. Podobnie w przypadku zmiany warunków pracy na mniej korzystne.
Oczywiście oprócz opisanej ochrony, pracownik taki będzie mógł także skorzystać z narzędzi przewidzianych w ustawie o ochronie i pomocy pokrzywdzonego i świadka.
Projekt polskich regulacji wraz z uzasadnieniem przedstawiony został w styczniu 2018 r.
Podstawa prawna: Projekt ustawy o jawności życia publicznego