O takim obustronnym przysporzeniu pomyślał także polski ustawodawca, o czym świadczy art. 17 k.p., ustanawiający dla pracodawcy obowiązek ułatwiania swoim pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych oraz art. 94 pkt 6 k.p. Uszczegółowieniem tych przepisów jest rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (DzU nr 103, poz. 472 ze zm.: powołane dalej jako rozporządzenie z 12 października 1993 r.).
Koszty studiów - kto ponosi?
Przepisy prawa wyróżniają 2 rodzaje form kształcenia: szkolną i pozaszkolną. Zgodnie z § 3 rozporządzenia z 12 października 1993 r. kształcenie dorosłych w formach szkolnych odbywa się w szkołach podstawowych, ponadpodstawowych i szkołach wyższych. Formami pozaszkolnymi są: kurs, kurs zawodowy, seminarium oraz praktyka zawodowa (zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji i Nauki z 3 lutego 2006 r. w sprawie uzyskiwania i uzupełniania przez osoby dorosłe wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w formach pozaszkolnych - DzU nr 31, poz. 216).
Zgodnie z § 4 rozporządzenia z 12 października 1993 r. pracownikowi, który podejmuje naukę w szkole na podstawie skierowania zakładu pracy, poza określonymi uprawnieniami (np. urlop), zakład pracy może przyznać dodatkowe świadczenia.
W szczególności może:
• zwrócić koszty przejazdu, zakwaterowania i wyżywienia na zasadach obowiązujących przy podróżach służbowych na obszarze kraju, jeśli nauka odbywa się w innej miejscowości niż miejsce zamieszkania i miejsce pracy pracownika,
• pokryć koszty podręczników i innych materiałów szkoleniowych,
• pokryć opłaty za naukę, pobierane przez szkołę,
• udzielić dodatkowego urlopu szkoleniowego.
Skierowanie na studia jest wyrazem akceptacji pracodawcy do podnoszenia kwalifikacji pracownika w tej formie. Paragraf 6 rozporządzenia z 12 października 1993 r. stanowi, że zakład pracy zawiera z pracownikiem skierowanym do nauki w szkole (a więc także na studia) tzw. umowę szkoleniową. Pracownik, który otrzymał od zakładu pracy określone świadczenia i w trakcie nauki lub po jej ukończeniu w terminie określonym w umowie (nie dłuższym niż 3 lata) rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem albo z którym zakład rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z jego winy, jest zobowiązany do zwrotu kosztów poniesionych przez zakład pracy na jego naukę w wysokości proporcjonalnej do czasu pracy po ukończeniu nauki lub czasu pracy w czasie nauki, chyba że zakład pracy odstąpi od żądania zwrotu kosztów w części lub w całości.
Przykład
Pracownik zostaje skierowany na roczne studia podyplomowe na kierunku bezpieczeństwo i higiena pracy. Koszt takich studiów wynosi według cennika uczelni 3000 zł. W umowie szkoleniowej strony umawiają się, że 2000 zł pokryje pracodawca, natomiast pracownik pozostałą część z własnych środków oraz zobowiązuje się do nierozwiązywania stosunku pracy przez okres 2 lat po ukończeniu studiów. Po upływie roku od ukończenia studiów pracownik wypowiedział umowę o pracę. Pracownik jest zatem zobowiązany do zwrotu poniesionych przez pracodawcę kosztów w wysokości proporcjonalnej.
Należy pamiętać jednak, że uprawnieniem pracodawcy jest możliwość odstąpienia od takiego żądania.
Inne przypadki (obligatoryjne), kiedy pracownik nie ma obowiązku zwrotu kosztów pomimo rozwiązania stosunku pracy, są określone w § 6 ust. 4 rozporządzenia z 1993 r.
A zatem, jeżeli rozwiązanie stosunku pracy zostało spowodowane:
• szkodliwym wpływem wykonywanej pracy na zdrowie pracownika, stwierdzonym orzeczeniem lekarskim wydanym w trybie odrębnych przepisów, w razie gdy zakład pracy nie przeniósł go do innej pracy odpowiedniej ze względu na stan zdrowia i kwalifikacje zawodowe w terminie wskazanym w orzeczeniu lekarskim,
• brakiem możliwości dalszego zatrudnienia ze względu na inwalidztwo lub utratę zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy,
• przeprowadzeniem się pracownika do innej miejscowości w związku ze zmianą miejsca zatrudnienia małżonka,
• przeprowadzeniem się pracownika do innej miejscowości ze względu na zawarcie związku małżeńskiego z osobą zamieszkałą w tej miejscowości.
Korzyści dla pracownika
Poza oczywistą korzyścią w postaci nabycia nowych kwalifikacji należy wymienić korzyści podatkowe studiującego pracownika. Zgodnie z art. 12 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2000 r. nr 14, poz. 176 ze zm.) za przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń. Oznacza to, że koszty, jakie ponosi pracodawca, wysyłając pracownika na studia, można zaliczyć do kategorii przychody ze stosunku pracy. Artykuł 21 pkt 90 u.p.d.o.f. stanowi, że wartość świadczeń przyznanych zgodnie z odrębnymi przepisami przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracownika, z wyjątkiem wynagrodzeń otrzymywanych za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnień z części dnia pracy, przysługujących pracownikom podejmującym naukę w szkołach lub podnoszącym kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych, są wolne od podatku dochodowego.
Korzyści podatkowe także dla pracodawcy
Koszty skierowania pracownika na studia pracodawca może zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów. Dla potwierdzenia tej tezy należy przeanalizować m.in. pisma urzędów i izb skarbowych. Jak wskazała Izba Skarbowa w Bydgoszczy w piśmie z 12 stycznia 2007 r. (PB2/4117-SIP-17/06, podobnie Urząd Skarbowy w Zamościu w piśmie z 3 stycznia 2007 r., PO I-415/20/2006), w art. 22 ust. 1 ustawodawca nie wskazuje enumeratywnie, jakie konkretnie koszty mogą być uznane za koszty uzyskania przychodu. Wskazuje natomiast przesłanki zaliczenia określonego wydatku do kosztów uzyskania przychodu. Aby dany wydatek mógł zostać zaliczony do kosztów, należy ocenić jego związek przyczynowo-skutkowy z prowadzoną działalnością gospodarczą oraz możliwość osiągnięcia przychodów. Oznacza to, że jeżeli pracodawca jako podatnik poniósł określone koszty studiów pracownika (nie jest to wydatek wymieniony w art. 23 u.p.d.o.f. oraz poniesienie tych wydatków służy osiągnięciu przychodów, np. dzięki podniesieniu kwalifikacji pracownika zwiększą się dochody pracodawcy za świadczone usługi), to można zaliczyć te wydatki do kosztów uzyskania przychodów.
Tomasz Dróżdż