Mobbing pojawia się tam, gdzie zaistniał konflikt. Tam, gdzie pracownicy uwikłani w sieć podległości służbowej traktowani są instrumentalnie, gdzie brak jest podstawowych umiejętności zarządczych. Mobbing to patologia i w jego zwalczaniu nie wolno ustępować ani na krok. Dotyka on nie tylko jednostkę, lecz także całą organizację.
Kim jest mobber i kto może stać się jego ofiarą?
Samo pojęcie mobbingu ma źródło w języku angielskim, gdzie to mob oznacza: molestować, szykanować, napadać, atakować. Określenia mobbing w organizacji i relacjach pracowniczych jako pierwszy, w roku 1984, użył prof. Heinz Leymann – szwedzki lekarz, psychoterapeuta, prekursor badań nad przemocą w miejscu pracy.
Istota mobbingu
Mobbing to stosowanie przez mobbera lub mobberów, przewrotnych, nieszczerych zachowań, podważanie kompetencji, stawianie w negatywnym świetle, oczernianie, przykre aluzje, upokarzanie, a nawet groźby. Praktyki te wraz z upływem czasu powtarzają się i nasilają. Działania te mają tylko jeden cel – zniszczyć ofiarę.
Sprawca i ofiara – kim są?
Wydaje się, że ofiarą terroru psychicznego i moralnego będzie osoba słaba i niezaradna. Nie jest to jednak prawda, gdyż decydującym aspektem tego, czy mobbing pojawi się w danym środowisku, czy też nie, jest bardziej sytuacja w miejscu pracy niż typ osobowości nękanego. Jak wynika z licznych obserwacji, mobbing pojawia się głównie w tych instytucjach, gdzie nadmierna władza została skupiona w nielicznych rękach. Władza ta niekoniecznie musi być władzą formalną – wtedy jest jeszcze bardziej niebezpieczna, gdyż nie ograniczają jej żadne przepisy.
Natomiast mobberem jest zwykle osoba pełna biernej agresji, dbająca wyłącznie o swoje interesy, zazdrosna i zawistna, postrzegająca współpracowników jako rywali, wyolbrzymiająca swoje znaczenie i umiejętności. To osoby antyspołeczne, psychopatyczne, nieznające granic i norm postępowania, o bardzo wysokim mniemaniu o sobie, którym postawa „dominuję nad innymi” pozwala odbudować poczucie swojej wartości. Ich działanie to zasada „najważniejszy jestem ja i moje korzyści, a wszystko wokół ma mi służyć”. Jednak są to też osoby bardzo lękliwe, które zrobią wszystko, by same pozostały nietknięte; ich dewiza to „najlepszą obroną jest atak” – i jej się trzymają.
Mobberami najczęściej są przełożeni. Często jest to wyższa kadra kierownicza, choć bywają nimi i współpracownicy, czy nawet podwładni. Przeważnie mobberem jest osoba o nadmiernych ambicjach i wymaganiach wobec swoich podwładnych, ma zawyżoną samoocenę, przesadnie wysokie mniemanie o sobie, posiadanych umiejętnościach i kwalifikacjach. Co gorsza, posiada zbyt szeroki zakres uprawnień i przywilejów, z których zresztą bardzo chętnie korzysta, nękając podwładnych sobie ludzi.
Przyczyny działań mobbingowych
Można je podzielić na trzy kategorie:
- indywidualne – socjodemograficzne (płeć, wiek, wykształcenie, stan cywilny), cechy osobowości, zachowania, określające pozycję pracownika w organizacji (staż pracy, doświadczenie i pozycja zawodowa),
- organizacyjne – niekompetentne kierownictwo, złe zarządzanie i organizacja pracy, częste i nieprzewidziane zmiany w organizacji, brak lub niewłaściwa kultura organizacji, nieprzyjazny klimat, stresujące środowisko pracy,
- społeczne – poziom przestępczości (tam, gdzie jest on wyższy, wyższy jest odsetek przemocy w pracy), zmiany ekonomiczne (kryzysy i spowolnienia gospodarcze wymuszają restrukturyzacje, co powoduje napięcia w środowiskach pracy, szczególnie tam, gdzie grozi redukcja zatrudnienia), postępujące zmiany społeczne (ubożenie społeczeństwa, obniżenie poziomu nauczania, brak nadzoru nad młodzieżą, migracje), zanikanie tradycyjnego modelu rodziny, brak wzorców postępowania i mentorów.
Metody mobbingu
Metody, jakimi posługują się mobberzy, są bardzo różnorodne, wyrafinowane i bardzo prymitywne. Można je sklasyfikować jako:
- uniemożliwiające lub ograniczające komunikację – ograniczenie mobbowanemu przez mobbera możliwości wypowiadania się (przerywanie wypowiedzi, impulsywne reagowanie przeważnie krzykiem, wymyślanie, pomstowanie), nieustanne krytykowanie wykonywanej pracy (przez przełożonych i kolegów), groźby i pogróżki, ograniczanie kontaktu przez upokarzające gesty, i spojrzenia, stosowanie poniżających aluzji (bez jasnego wyrażania się wprost),
- zaburzające stosunki społeczne – unikanie przez przełożonego rozmów z ofiarą, niedawanie możliwości odezwania się, zabronienie kolegom rozmów z ofiarą, traktowanie ofiary „jak powietrze”,
- mające na celu zakłócić społeczny odbiór osoby mobbowanej – przez mówienie źle na jej temat, gdy jest nieobecna, plotkowanie, sugerowanie urojonych schorzeń (szczególnie choroby psychicznej), prześmiewanie życia prywatnego, narodowości (koloru skóry, rasy), fałszywe ocenianie zaangażowania w pracę,
- wpływające na jakość sytuacji życiowej i zawodowej, w celu jej zdyskredytowania – zlecanie wykonywania prac obraźliwych, bezsensownych i trywialnych poniżej umiejętności osoby doświadczającej mobbingu lub całkowity brak ich zlecania, zarzucanie zadaniami przerastającymi możliwości i kompetencje ofiary,
- szkodzące zdrowiu ofiary – grożenie i znęcanie się (nawet fizyczne), przymuszanie do wykonywania prac szkodliwych dla zdrowia, wyrządzanie szkód psychicznych (w miejscu pracy, ale i w miejscu zamieszkania).
Więcej na ten temat znajdziesz w płatnej części serwisu w artykule: Patologia w pracy