Potrącenia z wynagrodzenia bez zgody pracownika

Ochrona wynagrodzenia polega m.in. na tym, że pracownik nie może zrzec się wynagrodzenia lub jego części ani otrzymać pensji niższej niż zagwarantowane minimalne wynagrodzenie za pracę. Istotnym elementem ochrony są również przepisy dotyczące zasad dokonywania potrąceń.

Po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych potrąceniu podlegają następujące należności:

• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych,
• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
• zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi,
• kary pieniężne przewidziane w art. 108 k.p.

Ponadto z wynagrodzenia pracownika odlicza się w pełnej wysokości kwoty wypłacone w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia (art. 87 § 7 k.p.). Odliczenia tego można dokonać tylko w bezpośrednio następującym terminie wypłaty wynagrodzenia (wyrok SN z 12 kwietnia 1996 r., I PRN 32/96).

Przykład

Pracodawca w regulaminie wynagradzania określił, że wypłata wynagrodzenia będzie dokonywana 27. dnia każdego miesiąca. Pracownik, który jest wynagradzany stałą stawką miesięczną, po sporządzeniu przez dział płac listy płac za lipiec 2012 r., dostarczył 1 sierpnia 2012 r. zwolnienie lekarskie na okres od 30 lipca 2012 r. do 3 sierpnia 2012 r. W takim przypadku pracodawca powinien dokonać odliczenia nadpłaconego wynagrodzenia zasadniczego bez zgody pracownika w terminie wypłaty za kolejny miesiąc, tj. do 27 sierpnia 2012 r. Jeżeli tego nie zrobi, to odliczenia nadpłaconego wynagrodzenia będzie mógł dokonać wyłącznie za pisemną zgodą pracownika.

Tak jak podano w przykładzie powyżej, nadpłacenie świadczeń dla pracownika wynikało z faktu, że pracownik dostarczył zwolnienie lekarskie po sporządzeniu przez pracodawcę listy płac i wypłacie wynagrodzenia. Jeżeli jednak nadpłacone wynagrodzenie będzie spowodowane pomyłką pracodawcy – to w takim przypadku bez pisemnej zgody pracownika nie można dokonać potrącenia nadpłaconego wynagrodzenia również przy następnej wypłacie przypadającej bezpośrednio po miesiącu, w którym powstał błąd.

Potrącenia na wniosek wierzyciela

Pracodawca jest zobowiązany do dokonania potrąceń z wynagrodzenia pracownika na zaspokojenie należności alimentacyjnych także bez postępowania egzekucyjnego. Dokonuje tego na wniosek wierzyciela, na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego (art. 88 k.p.).

Są 2 wyjątki, przy których pracodawca nie może dokonać potrącenia bez postępowania egzekucyjnego:

• jeżeli świadczenia alimentacyjne mają być potrącane na rzecz kilku wierzycieli, a łączna suma, która może być potrącona, nie wystarcza na pokrycie wszystkich należności alimentacyjnych.
• wynagrodzenie za pracę zostało zajęte w trybie egzekucji sądowej lub administracyjnej.

---

Świadczenia alimentacyjne

Sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych, według rangi dotyczącej kolejności w dokonywaniu potrąceń z wynagrodzenia, zajmują pierwsze miejsce. Oznacza to, że w przypadku zbiegu potrąceń z wynagrodzenia pracownika, potrącone wynagrodzenie zawsze w pierwszej kolejności będzie pokrywało świadczenia alimentacyjne. Egzekucja świadczeń alimentacyjnych różni się od pozostałych potrąceń wysokością dopuszczalnej wielkości potrącenia – na świadczenia alimentacyjne można dokonać potrącenia w wysokości 3/5 wynagrodzenia po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych.

Należności inne niż świadczenia alimentacyjne

Potrącenia sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności innych niż świadczenia alimentacyjne, a także nierozliczonych zaliczek pieniężnych dokonuje się w wysokości do 1/2 wynagrodzenia po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych.

Przez pojęcie „nierozliczone zaliczki pieniężne” należy rozumieć kwoty, które pracownik pobrał od pracodawcy w celu późniejszego rozliczenia się z nich (np. na zakup artykułów biurowych). Nie chodzi tu o wypłacone pracownikowi zaliczki na poczet przyszłego wynagrodzenia, chyba że strony umówiły się inaczej.

Pracodawca w pierwszej kolejności zawsze musi dokonać potrąceń na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych. Potem może dokonywać potrąceń na świadczenia inne niż alimentacyjne (na podstawie tytułów wykonawczych – wyroki, nakazy zapłaty, postanowienia, które zostały opatrzone klauzulą wykonalności). W trzeciej kolejności może potrącić zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi, a na samym końcu prawo pozwala dokonywać potrąceń kar pieniężnych z tytułu odpowiedzialności porządkowej pracowników. Suma potrąceń na świadczenia niealimentacyjne i zaliczki pieniężne nie może przekraczać 1/2 wynagrodzenia, a łącznie z potrąceniami należności alimentacyjnych 3/5 wynagrodzenia (art. 87 § 4 k.p.).

W przypadku dokonywania potrąceń z wynagrodzenia pracodawcy dodatkowo muszą pamiętać o wysokości kwot wolnych od potrąceń. Ich wysokość została określona w art. 87¹ k.p.

Przykład

Pracownik otrzymuje wynagrodzenie stałe w wysokości 4000 zł netto. Posiada zajęcie komornicze na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych z zadłużeniem na 2000 zł. Oprócz tego ma również zajęcie komornicze na zaspokojenie innych świadczeń niż alimentacyjne na kwotę 900 zł. W jaki sposób pracodawca powinien dokonać potrącenia?

Wynagrodzenie pracownika w pierwszej kolejności powinno zostać pomniejszone o kwotę wynikającą z zadłużenia alimentacyjnego, czyli do wysokości 60% wynagrodzenia. Pracodawca jest uprawniony do potrącenia z pensji pracownika kwoty 2400 zł (4000 zł x 60%).W tej sytuacji pracodawca jest uprawniony do dokonania potrącenia należności alimentacyjnych w pełnej wysokości 2000 zł. Dodatkowo, ponieważ zbieg potrąceń z tytułu zaległości alimentacyjnych i innych świadczeń pozwala na obniżenie wynagrodzenia o 3/5, pracodawca może potrącić 400 zł na należności inne niż alimentacyjne. Pozostałą kwotę 500 zł świadczeń niealimentacyjnych pracodawca potrąci w następnym miesiącu.

Pozostałe należności, niewymienione powyżej, mogą być potrącane z wynagrodzenia pracownika wyłącznie na podstawie jego pisemnej zgody (art. 91 § 1 k.p.).

Zgoda pracownika w innej formie niż pisemna jest nieważna (wyrok SN z 1 października 1998 r., I PKN 366/98).

Podstawa prawna:

• art. 87, 87¹, art. 88, art. 91 § 1 Kodeksu pracy,
• art. 833 Kodeksu postępowania cywilnego.

Orzecznictwo:

• wyrok SN z 12 kwietnia 1996 r. (I PRN 32/96, niepubl.),
• wyrok SN z 1 października 1998 r. (I PKN 366/98, OSNP 1999/21/684).