Pracownikowi, spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości 1-miesięcznego wynagrodzenia. Przy czym pracownik, który otrzymał odprawę, nie może już ponownie nabyć do niej prawa (art. 921 k.p.).
Aby nabyć prawo do odprawy:
- pracownik musi spełniać warunki uprawniające do renty lub emerytury określone w przepisach prawa,
- musi dojść do ustania stosunku pracy,
- musi zaistnieć związek między ustaniem stosunku pracy a przejściem na emeryturę lub rentę.
Jak widać, prawo do odprawy nie zależy od charakteru umowy (na czas określony czy na czas nieokreślony) ani od czasu trwania umowy terminowej (kilka tygodni, miesięcy czy dłużej). Prawo to nie jest też uzależnione od sposobu rozwiązania umowy o pracę ani od tego, która ze stron dokonuje jej rozwiązania.
Najtrudniejszym do spełnienia warunkiem jest wykazanie związku zachodzącego między ustaniem stosunku pracy a przejściem na emeryturę lub rentę.
Związek ten może mieć charakter:
- czasowy – gdy rozwiązanie stosunku pracy zbiega się w czasie z nabyciem prawa do świadczenia, niezależnie od przyczyn rozwiązania stosunku pracy,
- przyczynowy – gdy rozwiązanie stosunku pracy następuje dlatego, że pracownikowi przysługuje prawo do emerytury lub renty,
- czasowo-przyczynowy – gdy przyczyną rozwiązania stosunku pracy jest nabycie prawa do emerytury lub renty i rozwiązanie stosunku pracy następuje w chwili przyznania świadczenia,
- funkcjonalny – gdy rozwiązanie stosunku pracy następuje wprawdzie przed ustaleniem prawa do świadczenia emerytalno-rentowego, ale przyznanie świadczenia jest konsekwencją sytuacji bezpośrednio poprzedzającej ustanie zatrudnienia.
Z uchwały Sądu Najwyższego z 7 stycznia 2000 r. wynika, że jednorazowa odprawa pieniężna na podstawie art. 921 § 1 k.p. przysługuje pracownikowi, który przeszedł na rentę z tytułu niezdolności do pracy po rozwiązaniu się umowy o pracę na czas określony, gdy pracownik stał się niezdolny do pracy wskutek choroby stwierdzonej w czasie zatrudnienia i prowadzącej, po nieprzerwanym okresie pobierania zasiłku chorobowego, do przyznania mu renty.
Jednocześnie należy podkreślić, że przypadkowy związek czasowy między ustaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do emerytury nie może być potraktowany jako „przejście na emeryturę” w rozumieniu art. 921 § 1 k.p.
Przykład
Jan S. ma 65 lat. 31 marca 2012 r. skończyła mu się terminowa umowa o pracę. Pracodawca wypłacił mu odprawę emerytalną, gdyż Janowi S. przysługuje prawo do emerytury i po rozwiązaniu stosunku pracy zamierza na nią przejść.
Odprawa pośmiertna
Odprawę pośmiertną wypłaca się członkom rodziny pracownika, który zmarł w czasie trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania po rozwiązaniu stosunku pracy zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby (art. 93 § 1 k.p.). Trwanie stosunku pracy należy rozumieć jako okres formalnego nawiązania stosunku pracy, bez względu na podstawę prawną zatrudnienia, a także wymiar czasu pracy, w jakim pracownik świadczył pracę.
Wysokość odprawy pośmiertnej jest uzależniona od zakładowego stażu pracy zmarłego pracownika. Przez pojęcie zakładowego stażu pracy należy rozumieć łączny okres pozostawania w stosunku pracy u tego samego pracodawcy.
Wysokość odprawy pośmiertnej jest równa:
- 1-miesięcznemu wynagrodzeniu, gdy pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat,
- 3-miesięcznemu wynagrodzeniu, jeśli pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat,
- 6-miesięcznemu wynagrodzeniu, jeśli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat.
Odprawa pieniężna
Przepisy ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników mają zastosowanie do wszystkich rodzajów umów o pracę. W przypadku gdy pracodawca rozwiązuje umowę z pracownikiem zatrudnionym na czas określony, żaden przepis nie zwalnia go z obowiązku wypłaty pieniężnej odprawy z tytułu rozwiązania umowy o pracę z przyczyn niedotyczących pracownika. Warunkiem jest spełnienie przesłanek wynikających ze wspomnianej ustawy.
Odprawa przysługuje, gdy pracodawca zatrudniający co najmniej 20 pracowników z przyczyn niedotyczących pracowników w okresie nieprzekraczającym 30 dni wypowiada umowy o pracę bądź rozwiązuje stosunek pracy za porozumieniem stron, a zwolnienia dotyczą co najmniej: 10 pracowników (gdy firma zatrudnia mniej niż 100 pracowników), 10% pracowników (gdy zatrudnia od 100 do 300 pracowników), 30 pracowników (przy zatrudnieniu co najmniej 300 lub więcej pracowników).
Pracownikowi przysługuje odprawa pieniężna w wysokości:
- 1-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata,
- 2-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat,
- 3-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.
Przykład
W ramach zwolnienia grupowego pracodawca złożył wypowiedzenie Marii C. zatrudnionej na podstawie umowy o pracę zawartej na czas określony. Staż pracy Marii C. u tego pracodawcy wynosi 1 rok i 3 miesiące, a więc przysługuje jej pieniężna odprawa w wysokości 1-miesięcznego wynagrodzenia. Maria C. nie otrzymałaby odprawy, gdyby umowa rozwiązała się wraz z upływem czasu, na jaki została zawarta.
Odprawa przysługuje także pojedynczo zwalnianemu pracownikowi, jeżeli wypowiedzenie umowy bądź rozwiązanie za porozumieniem stron nastąpiło z przyczyn niedotyczących pracownika i jeżeli przyczyny te stanowią wyłączny powód uzasadniający rozwiązanie stosunku pracy.
A zatem pracownik nie nabywa prawa do odprawy pieniężnej, gdy stosunek pracy ustanie wskutek:
- wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę, ale z przyczyn leżących po stronie pracownika,
- wypowiedzenia dokonanego przez pracownika,
- upływu czasu, na który umowa o pracę została zawarta,
- rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę bez wypowiedzenia,
- wygaśnięcia stosunku pracy,
- ukończenia pracy, dla której wykonania umowa była zawarta.
Należy zwrócić uwagę na fakt, że wypowiedzenie umowy zawartej na czas określony nie wymaga podania uzasadnienia. Jednak przyczyna rozwiązania takiej umowy również podlega weryfikacji przez sąd i z tego względu jej określenie wydaje się niezbędne. Jeżeli sąd stwierdzi, że rozwiązanie umowy o pracę zawartej na czas określony nastąpiło z przyczyn nieleżących po stronie pracownika, to zwolnionemu pracownikowi przyzna prawo do odprawy pieniężnej.
Podstawa prawna:
- art. 921 i 93 Kodeksu pracy,
- art. 8 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU nr 90, poz. 844 ze zm.).
Orzecznictwo:
- uchwała SN z 7 stycznia 2000 r. (III ZP 18/99, OSNP 2000/24/888).