Wprowadzenie klauzuli w zakresie wyboru właściwości sądu pracy w umowach o pracę jest nieskuteczne. Obowiązują Państwa reguły ogólne o właściwości miejscowej sądu pracy. Zatem będą Państwo mogli skutecznie powoływać się na zawartą w umowie o pracę klauzulę jedynie pod warunkiem, że pracownik wyrazi zgodę na przekazanie sprawy sądowi wskazanemu w umowie jako właściwy i sąd ten uzna takie działanie za zasadne ze względów celowościowych.
UZASADNIENIE
W sprawach z zakresu prawa pracy regułą jest właściwość miejscowa przemienna sądu pracy. Oznacza to, że pracodawca lub pracownik mają wybór sądu, jaki ma rozpatrywać spory między nimi. Wybór ten jest jednak ograniczony. Powództwo w sprawach z zakresu prawa pracy może być bowiem wytoczone w zależności od wyboru powoda przed sąd:
- właściwości ogólnej pozwanego, czyli według jego miejsca zamieszkania (w przypadku pracodawcy, który jest osobą fizyczną) lub siedziby pozwanego (w przypadku, gdy pracodawca jest osobą prawną lub innym podmiotem niebędącym osobą fizyczną),
- w którego okręgu praca jest, była lub miała być wykonywana,
- w którego okręgu znajduje się zakład pracy (art. 461 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego).
Wybór między sądami, które mają rozpatrywać spór z zakresu prawa pracy, należy do powoda.
Przez wprowadzenie do umów o pracę klauzuli określającej, że spory w zakresie prawa pracy ma rozpatrywać sąd właściwy dla centrali firmy ograniczyliby Państwo możliwość wyboru przez powoda (w tym przypadku – pracownika) sądu pracy w ramach ustawowej właściwości przemiennej. Postanowienie takie należy zatem uznać za mniej korzystne dla pracownika niż przewidują to przepisy prawa pracy, co powoduje jego nieskuteczność (art. 18 Kodeksu pracy). Mimo wprowadzenia takiej klauzuli do umów o pracę, pracodawcę i pracownika w zakresie właściwości sądu rozpatrującego sprawy z prawa pracy będą obowiązywać wskazane wyżej ustawowe zasady ogólne.
WAŻNE!
Pracodawca nie może ograniczyć w umowie o pracę wyboru sądu pracy, który będzie rozpatrywał spory między nim a pracownikiem.
Ustawowa właściwość sądów pracy jest szczególnym przypadkiem właściwości wyłącznej. W przeciwieństwie do innych spraw cywilnych, w sprawach z zakresu prawa pracy, zgodnie z poglądem większości ekspertów, nie istnieje możliwość zawarcia pisemnej umowy między stronami stosunku pracy o rozpatrzenie sporu już wynikłego lub sporów mogących w przyszłości wyniknąć ze stosunku pracy, przez sąd I instancji, który według ustawy nie jest miejscowo właściwy. Dotyczy to tym samym także zamieszczenia tego rodzaju klauzuli w umowie o pracę co do przyszłych sporów.
Jednak w pewnych sytuacjach sąd właściwy może przekazać sprawę innemu sądowi równorzędnemu. Takie przekazanie może mieć miejsce jedynie na zgodny wniosek stron oraz jeżeli przemawiają za tym względy celowości. Postanowienie w tym zakresie może zapaść na posiedzeniu niejawnym. Sąd, któremu sprawa została przekazana, jest związany postanowieniem sądu przekazującego (art. 461 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego).
Wniosek stron stosunku pracy o przekazanie sprawy innemu sądowi niż sąd według właściwości przemiennej nie wiąże automatycznie sądu, który jest zobowiązany do zbadania jego przesłanek pod względem celowości. Przez względy celowości należy rozumieć przede wszystkim względy pozwalające na przyspieszenie lub ułatwienie przeprowadzenia postępowania. Odnoszą się one głównie do szybszego i tańszego prowadzenia postępowania dowodowego przed sądem orzekającym, np. w sytuacji, gdy większość świadków zamieszkuje w okręgu sądu, któremu sprawa zostanie przekazana.
Rozpatrując wniosek stron o przekazanie sprawy innemu sądowi sąd właściwy bada, czy rzeczywiście istnieje wola stron co do zmiany właściwości miejscowej, a także czy nie zostanie naruszony interes pracownika przez analizę przesłanek celowościowych.
PRZYKŁAD
Pracownik wniósł pozew o zapłatę wynagrodzenia za godziny nadliczbowe do sądu byłego miejsca wykonywania swojej pracy. Obecnie pracownik już nie jest zatrudniony u tego pracodawcy, zmienił także miejsce zamieszkania. Pracodawca w odpowiedzi na pozew złożył wniosek o przekazanie sprawy do innego równorzędnego sądu pracy ze względów celowościowych. Większość świadków to pracownicy pracodawcy mający miejsce zamieszkania w tym okręgu sądowym. Koszty dojazdu pracownika do sądu miejsca zamieszkania świadków oraz właściwego według przepisów ogólnych są porównywalne. Pracownik wyraził zgodę na zmianę właściwości miejscowej. W tej sytuacji sąd właściwy miejscowo może wydać postanowienie o przekazaniu sprawy wskazanemu przez strony sądowi równorzędnemu.
Podstawa prawna:
- art. 43, art. 46, art. 461 § 1 i § 3 Kodeksu postępowania cywilnego,
- art. 18 Kodeksu pracy,
- art. 58 § 1 Kodeksu cywilnego w zw. z art. 300 Kodeksu pracy.
Orzecznictwo uzupełniające:
- Właściwość przemienna z art. 462 k.p.c. (obecnie 461 § 1 k.p.c.) dotyczy powództwa każdej ze stron materialnie uprawnionej ze stosunku pracy. (Postanowienie Sądu Najwyższego z 31 sierpnia 1979 r., IV PZ 50/79, OSNCP 1980/3/56)