@RY1@i26/2010/004/i26.2010.004.000.0014.101.jpg@RY2@
Rozmowa z Anną Jastrun, radcą prawnym z kancelarii Clifford Chance.
● Czy niewykonanie polecenia służbowego wydanego przez nietrzeźwego pracodawcę może prowadzić do odpowiedzialności dyscyplinarnej pracownika?
– Pracownik jest zobowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. Jeżeli pracodawca wydaje polecenie, które nie wychodzi poza zakres obowiązków pracownika i jest zgodne z prawem, to pracownik powinien dane polecenie wykonać, nawet jeżeli pracodawca znajduje się w stanie nietrzeźwości.
Z praktycznego punktu widzenia trudno udowodnić stan nietrzeźwości pracodawcy w momencie wydawania pracownikowi polecenia, którego ten nie wykonał tylko dlatego, że przypuszczał, że pracodawca był nietrzeźwy. Jeżeli pracownik jest w stanie udowodnić przed sądem stan nietrzeźwości pracodawcy (np. nagranie wideo lub głosowe), może stanowić to linię obrony pracownika przeciwko dyscyplinarnemu zwolnieniu go z pracy za to, że odmówił wykonania polecenia sprzecznego z prawem lub umową.
● W jaki sposób można udowodnić stan nietrzeźwości pracownika lub pracodawcy przebywającego na terenie zakładu pracy? Kto ponosi koszty badania?
– Przebywanie pracownika na terenie zakładu pracy w stanie nietrzeźwym uzasadnia jego odsunięcie od pracy, a w miarę potrzeby – także z terenu zakładu pracy. Do celów postępowania w sprawach ze stosunku pracy nie jest konieczne ustalenie ściśle określonego stężenia alkoholu we krwi pracownika. A zatem do udokumentowania nietrzeźwości lub odurzenia pracownika nie zawsze potrzebne jest użycie probierza trzeźwości (popularnie zwanego alkomatem lub alkotestem) czy badanie krwi. Wystarczające mogą okazać się zeznania świadków. Co istotne, odmowa poddania się badaniu działa jednak zawsze na niekorzyść danej osoby, nie jest to równoznaczne z przyznaniem się do winy, ale nie polepsza sytuacji pracownika.
Jeżeli pracownik kwestionuje twierdzenia pracodawcy i decyzję o niedopuszczeniu go do pracy, powinien sam zażądać zbadania siebie na obecność alkoholu czy narkotyków. Na żądanie pracownika pracodawca zobowiązany jest zapewnić przeprowadzenie badań. Odbywa się to przez zbadanie wydychanego powietrza, krwi lub moczu. Badanie wydychanego powietrza może przeprowadzić osoba upoważniona przez kierownika zakładu pracy, natomiast badanie krwi i moczu tylko uprawnione laboratoria lub pracownie analityczne. Z badania sporządza się protokół. Badanie wydychanego powietrza (jak każde inne badanie) można wykonać jedynie za zgodą pracownika.
Obowiązkiem pracodawcy jest niedopuszczenie nietrzeźwego pracownika do pracy, a jeżeli jego praca mogłaby narazić na utratę życia lub zdrowia inną osobę, pracodawca ma prawo wezwać policję, która może wyegzekwować poddanie się badaniu. Pracodawca może również wydać polecenie, aby pracownik na komisariacie poddał się badaniu krwi na obecność alkoholu.
Koszty związane z każdym badaniem trzeźwości przeprowadzonym na żądanie pracownika ponosi zakład pracy, gdy podejrzenia zakładu pracy były nieuzasadnione. W razie zaś dodatniego wyniku kosztami obciąża się pracownika.
● Czy nietrzeźwość może stanowić przesłankę odmowy wypłaty świadczeń pracowniczych, np. z tytułu wypadku przy pracy lub wypłaty tzw. trzynastki?
– Katalog środków, które pracodawca może zastosować wobec pracownika, który stawił się do pracy w stanie nietrzeźwości, jest bardzo szeroki. Przede wszystkim może wykorzystać kary porządkowe: upomnienia, nagany lub karę pieniężną – w wysokości maksymalnie jednodniowego wynagrodzenia pracownika za jedno przekroczenie. Inne sankcje, takie jak pozbawienie prawa do premii lub nagrody mogą wynikać z regulaminu pracy lub wynagradzania bądź układu zbiorowego pracy obowiązującego u pracodawcy.
Ustawa o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej wyraźnie określa sytuacje, w których pracownik z powodu dopuszczenia się ciężkiego naruszenia swoich obowiązków pozbawiony jest „trzynastki”. Jedną z nich jest stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub przebywanie w pracy w takim stanie. Podobne uregulowania mogą zawierać zakładowe przepisy prawa pracy dla pracowników spoza jednostek sfery budżetowej.
Ubezpieczonemu nie przysługują świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego, jeśli będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku. W takiej sytuacji pracodawca ma obowiązek skierowania pracownika na badanie. Odmowa poddania się badaniu lub inne zachowanie uniemożliwiające jego przeprowadzenie powoduje pozbawienie pracownika prawa do świadczeń.
● Czy obligatoryjność badania trzeźwości w uzasadnionej sytuacji oraz zakres podmiotów zobowiązanych do poddania się takiemu badaniu można ustanowić w regulaminie pracy?
– Badanie trzeźwości można wykonać jedynie za zgodą pracownika. Obowiązkiem pracodawcy jest natomiast niedopuszczenie nietrzeźwego pracownika do pracy, a także w uzasadnionych przypadkach wezwanie do zakładu pracy policji, aby ona wyegzekwowała poddanie się badaniu. Może także wydać polecenie pracownikowi wykonania badania na komisariacie.
Obowiązek trzeźwości pracownika wynika z przepisów prawa. Mimo to nie można zmusić pracownika przez zapisy w regulaminie pracy do zbadania się alkomatem wbrew jego woli. Przepisy regulaminów pracy – zgodnie z naczelną zasadą prawa pracy – nie mogą być mniej korzystne niż powszechnie obowiązujące przepisy prawa pracy.
● Czy nietrzeźwość pracownika może uzasadniać żądanie pracodawcy naprawienia szkody wyrządzonej nieumyślnie przez tego pracownika?
– Jeżeli pracownik na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swojej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną na zasadach określonych w Kodeksie pracy. Co do zasady odpowiedzialność pracownika ograniczona jest do szkody rzeczywistej oraz do wysokości 3-krotnych zarobków pracownika. Natomiast jeżeli szkoda została wyrządzona umyślnie, ograniczenia te nie mają zastosowania, tj. pracownik odpowiada do pełnej wysokości szkody. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego, wyrządzając szkodę w stanie nietrzeźwości, pracownik dopuścił się rażącego niedbalstwa, które jest formą winy umyślnej. Tym samym w takim przypadku pracownik będzie odpowiadał bez ograniczeń.
● Dziękuję za rozmowę.