W pierwszej części artykułu omówiona została odpowiedzialność karna pracodawcy za naruszenie praw pracowniczych (art. 218 k.k.). W rozdziale XXVIII Kodeksu karnego zatytułowanym „Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową” zostały wskazane trzy rodzaje przestępstw, za które pracodawca może ponieść odpowiedzialność karną. Jednym z nich jest przestępstwo „niezgłoszenia do ubezpieczeń społecznych” określone w art. 219 k.k. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych określa, że kto jako płatnik składek albo osoba zobowiązana do działania w imieniu płatnika nie zgłasza wymaganych ustawą danych lub zgłasza dane nieprawdziwe, popełnia wykroczenie. Jeżeli jednak sprawca działa umyślnie jako płatnik składek zobowiązany do zgłoszenia do ubezpieczenia innej osoby wykonującej pracę zarobkową, a dane mają wpływ na prawo lub wysokość świadczeń - w takim przypadku mamy już do czynienia z przestępstwem, a nie wykroczeniem ściganym z oskarżenia publicznego.
Przedmiot przestępstwa
Kto narusza przepisy prawa o ubezpieczeniach społecznych, nie zgłaszając nawet za zgodą zainteresowanego wymaganych danych albo zgłaszając nieprawdziwe dane mające wpływ na prawo do świadczeń albo ich wysokość, popełnia przestępstwo.
Kodeks karny przewiduje, że karą za popełnienie takiego przestępstwa może być kara:
• grzywny,
• ograniczenia wolności, a nawet
• pozbawienia wolności do lat 2.
WAŻNE!
Każde zachowanie zobowiązanego (płatnika składek) wyczerpujące znamiona określone w art. 219 k.k. jest karalne, jeżeli dana osoba wykonuje pracę zarobkową, bez względu na to, czy jest ona pracownikiem w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy czy też nie (np. zleceniobiorca).
Każda osoba objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalno-rentowymi podlega zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych. Niemal wszystkie dane potrzebne do zgłoszenia danej osoby do ubezpieczeń społecznych (jak również te wykazywane w imiennych raportach miesięcznych) mają wpływ na prawo i wysokość świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Informacje te obejmują w szczególności fakt zatrudnienia określonej osoby, powodujący obowiązek uiszczenia składki ubezpieczeniowej, określenie wysokości uzyskiwanych wynagrodzeń, przekazanie informacji o okresie pracy w celu ustalenia prawa do emerytury lub renty. Niezgłoszenie takich danych lub podanie nieprawdziwych danych (np. o dochodach lub stażu pracy) jest przestępstwem w rozumieniu Kodeksu karnego.
W szczególności zaś przestępstwem jest:
• niezgłoszenie osoby podlegającej obowiązkowo ubezpieczeniom do ubezpieczenia społecznego,
• zgłoszenie nieprawdziwych danych mających wpływ na wysokość i prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego (zarówno przy dokonaniu zgłoszenia do ubezpieczeń, jak i w stosunku do danych wykazywanych w raporcie miesięcznym) - przy czym nieprawdziwość tych danych musi powodować, że uprawniony otrzymałby świadczenie w wysokości niższej niż wynika to z obowiązujących w tym zakresie przepisów ubezpieczeniowych,
• niezawiadomienie o zmianie danych lub przedstawienie nieprawdziwych informacji o zmianach, jeżeli miałyby one wpływ na prawo do świadczeń albo na ich wysokość.
Nie jest przestępstwem z art. 219 k.k. zgłoszenie nieprawdziwych danych, którego następstwem jest uzyskanie przez pracownika nienależnego świadczenia lub też świadczenia w zawyżonej wysokości (działanie takie może być jednak zakwalifikowane jako przestępstwo oszustwa z art. 286 § 1 k.k. na szkodę instytucji ubezpieczeniowej).
Płatnik składek ma określony termin na zgłoszenie danych lub zmianę danych, tj. 7 dni od powstania okoliczności uzasadniającej takie działanie. Niedochowanie wskazanego terminu należy traktować jako niezgłoszenie do ubezpieczeń, a tym samym przestępstwo. Należy przy tym podkreślić, że już jednorazowe zachowanie płatnika może zostać zakwalifikowane jako przestępstwo.
Późniejsze, dobrowolne uzupełnienie wymaganych zgłoszeń może mieć znaczenie dla rozmiaru ewentualnej kary czy też przy ocenie umyślności działania sprawcy przestępstwa.
WAŻNE!
Zgoda zainteresowanego na niezgłoszenie do ubezpieczeń (często podyktowana przymusem ekonomicznym) nie wyłącza bezprawności zachowania, którego skutkiem jest popełnienie przestępstwa z art. 219 k.k.
Sprawca przestępstwa
Sprawcą przestępstwa z art. 219 może być wyłącznie osoba, na którą przepisy prawa ubezpieczeń społecznych nakładają obowiązek zgłoszenia określonych danych, mających wpływ na ustalenie prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz wysokość tych świadczeń. Sprawcą jest zatem płatnik składek na ubezpieczenia społeczne, jeżeli ciąży na nim obowiązek zgłoszenia do ubezpieczenia innej osoby lub innych osób.
WAŻNE!
Nie popełnia przestępstwa z art. 219 k.k. osoba uprawniona do uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego, jeżeli sama siebie nie zgłasza do ubezpieczenia społecznego.
Jeżeli płatnikiem jest osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna, odpowiedzialnością za przestępstwo obarczona jest osoba fizyczna, która została przez ten podmiot upoważniona do zgłaszania danych w imieniu tej osoby.
Zbieg odpowiedzialności
Przestępstwo z art. 219 k.k. w zakresie zgłoszenia nieprawdziwych danych może pozostawać w kumulatywnym zbiegu z przestępstwami przeciwko wiarygodności dokumentów. Zarówno zgłoszenie do ubezpieczenia, jak i raport miesięczny są dokumentami. Osoba zaś uprawniona do wystawienia dokumentu, która poświadcza w nim nieprawdę co do okoliczności mającej znaczenie prawne, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, popełnia przestępstwo z art. 271 § 3 k.k. Takie działanie jest zagrożone karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Pokrzywdzony
W sprawie o przestępstwo z art. 219 k.k. pokrzywdzonym jest ten, czyje dobro do świadczeń z ubezpieczania społecznego zostało zagrożone lub naruszone, przy czym nie ma znaczenia zgoda takiej osoby na niezgłoszenie jej do ubezpieczeń. Należy jednak zwrócić uwagę, że w postępowaniu karnym, którego przedmiotem jest czyn polegający na zaniechaniu odprowadzenia przez pracodawcę - wbrew obowiązkowi wynikającemu z ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - składki na ubezpieczenia społeczne, status pokrzywdzonego przysługuje także Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (uchwała SN z 25 marca 2003 r., I KZP 50/02, OSNKW 2003/3-4/28).
Podstawa prawna:
• art. 219, 271 § 3, art. 286 Kodeksu karnego,
• art. 98 ust. 1 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74).