Przesłanki mobbingu
W świadomości społecznej pojęciem mobbingu obejmuje się psychiczny terror w pracy. Prawo pracy definiuje mobbing w sposób bardziej precyzyjny. Zgodnie z art. 943 § 2 k.p. mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.
Cytowany przepis pozwala na wyróżnienie następujących przesłanek mobbingu:
- mają miejsce działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi;
- działania lub zachowania polegają na nękaniu i zastraszaniu pracownika;
- działania lub zachowania są uporczywe i długotrwałe;
- rzeczone działania lub zachowania wywołują u pracownika zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodują lub mają na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.
Mobbing ma miejsce, jeżeli wszystkie wskazane w art. 943 § 2 k.p. przesłanki zostały spełnione łącznie. Brak którejkolwiek z nich wyłącza uznanie, iż miał miejsce mobbing (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2012 r., sygn. akt II PK 68/12).
Wskazane przesłanki mają charakter niedookreślony. Ustawodawca żadnej z nich nie definiuje. Co więcej, żaden przepis nie wskazuje przykładów zachowań stanowiących mobbing.
Zachowania nie będące mobbingiem
Mobbing często mylony jest przez pracowników z innymi sytuacjami stresowymi w pracy. Przykładem takiej sytuacji jest konflikt określonego pracownika z przełożonymi lub niektórymi pracownikami. Nie stanowi mobbingu również wykonywanie czynności kontrolnych wobec pracownika. Co prawda, ich przeprowadzenie wiąże się dla pracownika ze stresem. Nie stanowią one jednak formy szykanowania pracownika.
Mobbingiem nie jest także egzekwowanie przez pracodawcę wykonywania przez pracownika zgodnych z prawem poleceń dotyczących pracy, pod warunkiem iż działanie to podejmowane jest w granicach prawa i nie narusza godności pracownika (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2005 r., sygn. akt I PK 103/05). Egzekwowanie przez pracodawcę poleceń może zostać uznane za mobbing, jeżeli polecenia cechuje długotrwałość i uporczywość, a ich celem jest nękanie i zastraszanie pracowników.
Polecamy książkę: Ochrona danych pracowników. Praktyczny poradnik dla pracodawców
Również towarzysząca zapowiedzianym zwolnieniom z pracy atmosfera napięcia psychicznego wśród załogi zakładu pracy nie oznacza stosowania przez pracodawcę mobbingu. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 marca 2007 r., sygn. akt II PK 221/06: „Również towarzysząca zapowiedzianym zwolnieniom z pracy atmosfera napięcia psychicznego pośród członków załogi nie może zostać uznana za mobbing pracodawcy. Dla oceny, czy doszło do uporczywego i długotrwałego nękania lub zastraszania pracownika zmierzającego między innymi do wyeliminowania go z zespołu współpracowników, o których mowa w art. 943 § 2 k.p., mają znaczenie takie okoliczności, jak akcja informująca pracodawcy o zamierzonych zwolnieniach, o możliwościach przejścia na wcześniejszą emeryturę lub uzyskania świadczenia przedemerytalnego, wprowadzenie świadczeń dla pracowników, którzy w określonym terminie zdecydują się na odejście z pracy w pierwszej kolejności.”.
Indywidualna ocena
Z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, iż dla uznania, iż miał miejsce mobbing, niezbędna jest obiektywizacja oceny zachowań kwalifikowanych jako mobbing. Niezbędne jest zatem stworzenie obiektywnego wzorca rozsądnej ofiary. Natomiast subiektywne odczucia pracownika nie mają znaczenia. Zwrócił na to uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 maja 2009 r., sygn. akt III PK 2/09. W jego ocenie: „uznanie określonego zachowania za mobbing (art. 943 § 2 k.p.) nie wymaga ani stwierdzenia po stronie prześladowcy działania ukierunkowanego na osiągnięcie celu (zamiaru), ani wystąpienia skutku. Wystarczy, iż pracownik był obiektem oddziaływania, które według obiektywnej miary może być ocenione za wywołujące jeden ze skutków określonych w art. 943 § 2 k.p. Przy ocenie tej przesłanki niezbędne jest stworzenie obiektywnego wzorca ofiary rozsądnej, co z zakresu mobbingu pozwoli wyeliminować przypadki wynikające z nadmiernej wrażliwości pracownika bądź braku takiej wrażliwości - tak, jak miało to miejsce w niniejszym stanie faktycznym sprawy.”.