Kto może być członkiem korpusu służby cywilnej?
Zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej (Dz. U. Nr 170, poz. 1218 ze zmianami oraz z 2008 r. Nr 157, poz. 976) członkiem korpusu służby cywilnej może być osoba zatrudniona zgodnie z zasadami określonymi w ustawie, jako :
- pracownik służby cywilnej, zatrudniony na podstawie umowy o pracę,
- urzędnik służby cywilnej, zatrudniony na podstawie mianowania.
Kiedy mamy do czynienia z pracą w godzinach nadliczbowych i kiedy jest dopuszczalna w przypadku członków służby cywilnej.
Na podstawie art. 9. ust. 1 w sprawach dotyczących stosunku pracy w służbie cywilnej, nieuregulowanych w tej ustawie, stosuje się przepisy kodeksu pracy i inne przepisy prawa pracy. Ze względu na brak uregulowania w ustawie „o służbie cywilnej” definicji pracy w godzinach nadliczbowych należy stosować w tym zakresie przepisy art. 151 § 1 kodeksu pracy, gdzie za pracę w godzinach nadliczbowych uważa się jej wykonywanie ponad normę czasu pracy oraz gdy praca jest wykonywana w przedłużonym dobowym wymiarze czasu pracy wynikającym z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy (harmonogramu czasu pracy).
Zobacz serwis: Czas pracy
Natomiast z uwagi na kompleksowe uregulowanie tematu dopuszczalności pracy w godzinach nadliczbowych w ustawie, wyłączony zostaje przepis art. 151 § 1 kodeksu pracy, w części która określa, kiedy ta praca jest dopuszczalna.
Zgodnie z art. 97 ust. 5 ustawy gdy wymagają tego potrzeby urzędu, członek korpusu służby cywilnej czyli zarówno pracownik służby cywilnej jak i urzędnik służby cywilnej, na polecenie przełożonego wykonuje pracę w godzinach nadliczbowych, w tym w wyjątkowych przypadkach także w nocy oraz w niedziele i święta. Należy zaznaczyć, iż pracodawca może na członka korpusu służby cywilnej nałożyć obowiązek pracy w nadgodzinach w przypadku istnienia zwykłych „potrzeb urzędu”, gdy kodeks pracy stanowi, że podstawą pracy w nadgodzinach są szczególne potrzeby pracodawcy. W literaturze wskazuje się, że użyte w ustawie pojęcie wyjątkowych przypadków odnoszące się do dopuszczalności pracy w nocy, niedzielę i święto należy rozumieć jako potrzebę szczególną, której niezaspokojenie mogłoby prowadzić do zakłóceń w realizacji podstawowych zadań urzędu (Zob. J Jagielski, K. Rączka Komentarz do ustawy o służbie…,s.291). Praca w nocy, niedzielę i święta może wynikać również z wyjątkowych oczekiwań społecznych czy zdarzeń losowych.
Udzielając odpowiedzi na pytanie, kiedy mamy do czynienia z pracą w godzinach nadliczbowych należy powołać się na następujące orzeczenia Sądu Najwyższego.
Sąd Najwyższy w wyroku z 07.02.2001r. ( I PKN 244/00,) , OSNP 2002, nr 21, poz. 250, stwierdził, że praca w godzinach nadliczbowych może być wykonywana jedynie za wiedzą i zgodą pracodawcy.
W orzecznictwie sądowym przyjmowana jest również zasada, że praca w godzinach nadliczbowych może być świadczona bez wyraźnego polecenia przełożonego. Polecenie takie może zawierać się w zleceniu pracownikowi zadań, które z góry wiadomo, iż nie mogą być wykonane w ramach normalnego czasu pracy lub też milczącą zgodą na to, że pracownik po normalnym czasie pracy pozostaje w pracy, aby wykonać powierzone mu zadanie.
W wyroku z 14 maja 1998 r., I PKN 122/98, (OSNAPiUS 1999, nr 10, poz. 343) Sąd Najwyższy stwierdził , że polecenie pracy w godzinach nadliczbowych nie wymaga szczególnej formy i brak sprzeciwu przełożonego na wykonywanie w jego obecności przez pracownika obowiązków może być zakwalifikowany jako polecenie świadczenia pracy w godzinach nadliczbowych.
Problem wyjść służbowych a praca w godzinach nadliczbowych
Z uwagi na brak uregulowania tego zagadnienia w ustawie „o służbie cywilnej”, zgodnie z 151 § 21 kodeksu pracy, nie jest pracą w godzinach nadliczbowych, czas odpracowania zwolnienia od pracy, udzielonego pracownikowi, na jego pisemny wniosek, w celu załatwienia spraw osobistych. Odpracowanie tego zwolnienia od pracy nie może naruszać prawa pracownika korpusu służby cywilnej do odpoczynku.
Rekompensowanie pracy w godzinach nadliczbowych
Ustawa „o służbie cywilnej” różnicuje w zależności od tego czy mamy do czynienia z pracownikiem służby cywilnej czy też urzędnikiem służby cywilnej, sposób rekompensaty pracy wykonywanej na podstawie wskazanego wyżej art. 97 ust.5 ustawy.
Pracownikowi służby cywilnej za pracę wykonywaną na polecenie przełożonego w godzinach nadliczbowych, przysługuje czas wolny w tym samym wymiarze.
Urzędnikowi służby cywilnej za pracę w godzinach nadliczbowych wykonywaną tylko w porze nocnej, przysługuje czas wolny w tym samym wymiarze.
Urzędnikowi służby cywilnej za pracę w niedzielę przysługuje dzień wolny od pracy w najbliższym tygodniu, a za pracę w święto przysługuje inny dzień wolny.
Przepisów art. 97 ust. 5 ustawy, nie stosuje się do kobiet w ciąży oraz bez ich zgody do członków korpusu służby cywilnej sprawujących pieczę nad osobami, które wymagają stałej opieki lub opiekujących się dziećmi w wieku do lat ośmiu.
Zobacz: Wymiar czasu pracy 2015
Na wniosek członka korpusu służby cywilnej czas wolny, za pracę w godzinach nadliczbowych oraz dzień wolny za pracę w niedzielę i święto w przypadku urzędnika służby cywilnej , może być udzielony w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu.
Tym samym „wypracowany” czas wolny na skutek pracy w godzinach nadliczbowych może być odbierany poza przyjętym w danym urzędzie okresem rozliczeniowym czasu pracy.
Wydaje się, iż bezprzedmiotowe staje się określenie w umowach o pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy, dopuszczalnej liczby godzin ponad obowiązujący danego pracownika wymiar czasu pracy, którego przekroczenie uprawnia pracownika, oprócz normalnego wynagrodzenia, do dodatku do wynagrodzenia jak za godziny nadliczbowe ( art. 151 § 5 kodeksu pracy), gdyż pracownicy ci nie mają prawa do dodatkowego wynagrodzenia za pracę ponadwymiarową.
Gdy jednak członek korpusu służby cywilnej zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, na polecenie przełożonego wykonuje pracę ponad obowiązujące normy czasu pracy ( 8 godzin i przeciętnie 40 godzina na tydzień ), przysługuje temu pracownikowi czas wolny w zamian za tą pracę, na zasadach wynikających ze wskazanych przepisów ustawy „o służbie cywilnej.
Rekompensowanie pracy w niedzielę i święto
Zapisy ustawy nie określają, przez jak długi czas urzędnik służby cywilnej ma świadczyć pracę w niedzielę czy święto, z uwagi na to przyjmuje się, iż wystarczy udokumentowanie wykonywania pracy nawet przez jedną godzinę i to stanowi już podstawę do wystąpienia przez urzędnika z wnioskiem o przyznanie mu całego dnia wolnego od pracy.
Z uwagi na brak uregulowania zagadnienia dotyczącego rekompensowania czasu pracy w niedziele i święto w przypadku pracowników służby cywilnej, wydaje się, że należy na podstawie art. 9 ust.1 ustawy zastosować regulacje zawarte w art. 151 11 kodeksu pracy. Pracownikowi służby cywilnej ,który wykonuje pracę w święta i w niedziele w sytuacji przewidzianej i dopuszczonej przez kodeks pracy, pracodawca jest obowiązany do zapewnienia innego dnia wolnego od pracy w zamian za niedzielę, w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli a w zamian za święto do końca okresu rozliczeniowego czasu pracy. Gdy za pracę w niedzielę nie można udzielić dnia wolnego we wskazanym wyżej terminie to udziela się go do końca okresu rozliczeniowego czasu pracy.
Sprawdź: Dzień wolny za święto wypadające w sobotę w 2015 r.
Gdy pracownik służby cywilnej, wykonywał pracę nawet przez jedną godzinę w niedzielę lub święto, będzie mu przysługiwał podobnie jak w przypadku urzędnika służby cywilnej, cały dzień wolny od pracy.
W sytuacji gdy do końca okresu rozliczeniowego, pracodawca nie udzielił dnia wolnego za pracę w niedzielę lub święto, to wypłaca się dodatek do wynagrodzenia w wysokości 100% za każdą godzinę pracy w te dni.
Rekompensowanie pracy w sobotę
Z uwagi na art. 9 ust.1 opisywanej ustawy, brak jest możliwości stosowania do pracowników korpusu służby cywilnej regulacji wynikającej z art. 1513 kodeksu pracy a dotyczącej rekompensowania pracownikowi pracy w dniu dodatkowo wolnym od pracy z tytułu zachowania zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy. Przyczyna tego stanu rzeczy, wynika z braku regulacji w ustawie „o służbie cywilnej” , gwarancji przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy.
W rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 kwietnia 2007r. w sprawie czasu pracy pracowników administracji rządowej ( Dz.U. z 2007r.nr 76 poz. 505 z póź zm.), które zostało wydane na podstawie art. 67 ust.3 ustawy „o służbie cywilnej”, przewidziano zasadę, że dyrektor generalny urzędu (kierownik urzędu) ustala rozkład czasu pracy członków korpusu służby cywilnej i pracowników niebędących członkami korpusu służby cywilnej, biorąc pod uwagę, że praca powinna być wykonywana od poniedziałku do piątku w godzinach między 8.15 a 16.15.
Polecamy: Zasady prawidłowego ewidencjonowania czasu pracy pracownika
Biorąc pod uwagę wskazy wyżej brak gwarancji przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy a także postanowienia powołanego rozporządzenia, należy pracę w dzień dodatkowo wolny od pracy, czyli sobotę, traktować jako jej wykonywanie w godzinach nadliczbowych i rekompensować ją zgodnie z wskazaniami określonymi w art. 97 ust.6 -8 ustawy „o służbie cywilnej” .W związku z tym, pracownik służby cywilnej pracujący w sobotę otrzyma czas wolny w tym samym wymiarze jakim pracował w tym dniu. Natomiast urzędnik służby cywilnej, gdy opisywane godziny nadliczbowe wystąpią w nocy.
Zakaz pracy w godzinach nadliczbowych
Czas pracy pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, nie możne przekraczać 8 godzin. Pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku ze zmniejszeniem z tego powodu wymiaru jego czasu pracy.
Pracownic w ciąży nie można zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w nocy , w niedzielę i święta. Pracownikom opiekującym się dzieckiem do ukończenia przez nie 8 roku życia oraz sprawujących pieczę nad osobami wymagającymi stałej opieki bez ich zgody - nie można wydawać polecenia pracy w godzinach nadliczbowych, w nocy, niedzielę i święta.
Odnosząc się do bezwzględnego zakazu pracy w porze nocnej i godzinach nadliczbowych oraz pracy w niedziele i święta , należy wskazać iż obowiązuje on od chwili przedłożenia pracodawcy zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego stan ciąży ale w sytuacji gdy stan ciąży jest widoczny, pracodawca nie może zatrudniać kobiety w wskazanych wyżej warunkach. ( Zob. L. Florek (red.) , Kodeks pracy . Komentarz , art. 178 wyd.VI, Lex/el2011). Dot. to też pracowników korpusu służby cywilnej.
Odmowa wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych
Jak wynika z literatury „ pracownik nie ma prawa oceniać zasadności polecenia pracodawcy o zarządzeniu pracy w godzinach nadliczbowych (…). Odmowa podporządkowania się poleceniu pracodawcy świadczenia pracy w godzinach nadliczbowych uzasadnia nałożenie kary porządkowej lub rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z przyczyn zawinionych przez pracownika” (Zob. A.M. Świątkowski, Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2009, s. 364,614).