Pracą w godzinach nadliczbowych jest pracą wykonywaną ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także pracą wykonywaną ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy. Przepisy Kodeksu pracy dopuszczają możliwość wykonywania przez pracownika pracy w godzinach nadliczbowych tylko w dwóch ściśle określonych przypadkach, do których należą:
- konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
- szczególne potrzeby pracodawcy.
O ile przesłanka konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii jest precyzyjna i nie budzi większych kontrowersji, to przesłanka szczególnych potrzeb pracodawcy może przysporzyć pewnych wątpliwości. Powstaje bowiem pytanie, jakie konkretnie potrzeby pracodawcy uzasadniają możliwość wykonywania przez pracowników pracy w godzinach nadliczbowych. Wobec faktu, iż praca w godzinach nadliczbowych, narzucona pracownikowi zgodnie z prawem, jest jego obowiązkiem, powstaje również pytanie, kiedy i czy w ogóle pracownik ma prawo odmówić pracy w godzinach nadliczbowych.
Polecamy serwis: Zatrudnianie i zwalnianie
Aby móc mówić o szczególnych potrzebach pracodawcy, muszą wystąpić okoliczności wyjątkowe, niemożliwe do przewidzenia. W ocenie pracodawcy pozostaje uznanie danej okoliczności za nadzwyczajną, jednak pracownik, jako „słabsza” strona stosunku pracy, nie może ponosić negatywnych konsekwencji złej organizacji pracy w zakładzie pracy należącym do pracodawcy, na rzecz którego świadczy pracę w godzinach nadliczbowych. Dodatkowo, pracodawca jest zobowiązany do zapewnienia pracownikowi takich warunków pracy, aby ten mógł ją wykonywać w obowiązującym go czasie pracy, wynikającym z jego umowy o pracę. Nie jest więc dopuszczalne powierzenie pracownikowi wykonywania jego zwykłych obowiązków, poza obowiązującym go czasem pracy, bez wystąpienia szczególnych okoliczności, uzasadniających prace w godzinach nadliczbowych.
Uwaga!
W związku z powyższym, pracownik nie może samodzielnie decydować o zasadności pracy w godzinach nadliczbowych. Praca poza godzinami pracy, zlecona mu przez pracodawcę zgodnie z przepisami kodeksu pracy, jest jego obowiązkiem. Uchylić się od pracy w godzinach nadliczbowych można tylko wówczas, gdy pracodawca zlecając prace ”po godzinach”, naruszy przepisy prawa pracy.
Odmowa pracy w godzinach nadliczbowych
Kodeks pracy wskazuje na okoliczności, które uniemożliwiają pracodawcy zlecenie pracy w godzinach nadliczbowych. Jeśli pracodawca zleci wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych pracownikom w określonych sytuacjach, będą oni mieli prawo odmówić wykonywania takiej pracy, zaś działanie pracodawcy stanowić będzie wykroczenie przeciwko prawom pracownika podlegające karze grzywny. Kodeks pracy wprowadza zakaz pracy w godzinach nadliczbowych:
Zobacz także: Wynagrodzenie za prace w godzinach nadliczbowych
- pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w przypadku zlecenia wykonywania pracy w nadgodzinach z uwagi na szczególne potrzeby pracodawcy,
- kobiet w ciąży, przy czym zakazu tego nie uchyla nawet zgoda pracownicy w ciąży,
- pracowników opiekujących się dzieckiem w wieku do lat 4, przy czym w przypadku, gdy oboje rodzice lub opiekunowie są zatrudnieni zakaz ten dotyczy tylko jednego z nich. Zakaz ten uchylić może sam pracownik,
- pracowników młodocianych,
- pracowników, którzy przedstawili zaświadczenie lekarskie o niemożności wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych,
- pracowników, u których stwierdzono objawy powstawania choroby zawodowej,
- pracowników niepełnosprawnych, którzy nie są zatrudnieni przy pilnowaniu mienia lub którzy nie posiadają zgody lekarza profilaktyka na pracę w godzinach nadliczbowych.
Omawiając kwestię dopuszczalności pracy w godzinach nadliczbowych należy wspomnieć, iż obowiązuje limit godzin nadliczbowych. W przypadku nadgodzin podyktowanych szczególnymi potrzebami pracodawcy, nie może on przekraczać 150 godzin w roku kalendarzowym. Możliwe jest ustalenie innej, większej liczby godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy (albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy, wówczas jednak tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym. Przekroczenie wskazanych limitów będzie naruszeniem obowiązującego prawa, a zatem uzasadniać będzie odmowę pracy w godzinach nadliczbowych.
Zadaj pytanie na: Forum Kadry