Jak rozliczać czas pracy nauczycieli

Zajęcia dydaktyczne stanowią tylko pewną część rzeczywistego czasu pracy nauczycieli. W ramach tygodniowego czasu pracy nauczyciel jest bowiem zobowiązany realizować:

• zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, prowadzone bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz (tzw. pensum),
• inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych szkoły, w tym zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby oraz zainteresowania uczniów,
• zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym.

Dokształcanie we własnym zakresie i doskonalenie zawodowe oraz przygotowanie się do prowadzenia zajęć nauczyciel z reguły będzie realizował poza miejscem pracy (szkołą). Również niektóre zadania statutowe szkoły, jak wycieczki szkolne, nauczyciel realizuje poza szkołą. Inne tego typu zajęcia zaliczające się do czasu pracy to w szczególności:

• udział w imprezach okolicznościowych realizowanych przez szkołę,
• udział w posiedzeniach rady pedagogicznej,
• przeprowadzanie wywiadówek z rodzicami,
• sprawdzanie prac pisemnych uczniów.

WAŻNE!

Pensum nauczyciela to wymiar godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz.

Wymiar pensum zależy od rodzaju szkoły, w której jest zatrudniony nauczyciel.

Tygodniowe pensum nauczycieli poszczególnych placówek oświatowych

Oprócz pensum dodatkowe zajęcia

Pensum nauczycieli wszystkich typów szkół jest uzupełniane obowiązkiem prowadzenia dodatkowych zajęć. Nauczyciele szkół podstawowych i gimnazjów, w tym specjalnych, mają obowiązek prowadzenia dodatkowych zajęć w wymiarze 2 godzin w tygodniu (art. 42 ust. 2 pkt 2 Karty Nauczyciela). Wskazane dodatkowe zajęcia obejmują zajęcia opieki świetlicowej lub, w ramach godzin przeznaczonych w ramowych planach nauczania do dyspozycji dyrektora szkoły, z wyjątkiem godzin przeznaczonych na zwiększenie liczby godzin obowiązkowych zajęć edukacyjnych. Pensum nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych, w tym specjalnych, jest uzupełnione o obowiązek prowadzenia zajęć w wymiarze 1 godziny w tygodniu w ramach godzin przeznaczonych w ramowych planach nauczania do dyspozycji dyrektora szkoły, z wyjątkiem godzin przeznaczonych na zwiększenie liczby godzin obowiązkowych zajęć edukacyjnych.

Powiększony o 1 godzinę lub 2 godziny wymiar zajęć nie dotyczy:

• dyrektora szkoły,
• wicedyrektora szkoły,
• nauczyciela, który obowiązki dyrektora lub wicedyrektora szkoły pełni w zastępstwie nauczyciela, któremu powierzono to stanowisko,
• nauczycieli kolegiów nauczycielskich,
• nauczycieli kolegiów pracowników służb społecznych,
• nauczycieli szkół artystycznych,
• nauczycieli zatrudnionych w publicznych szkołach i szkolnych punktach konsultacyjnych przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych RP.

Wymiar dodatkowych zajęć prowadzonych przez:

• nauczycieli szkół podstawowych i gimnazjów ulega obniżeniu o 2 godziny;
• nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych ulega obniżeniu o 1 godzinę;

za każdy tydzień niezdolności nauczyciela do pracy, w półrocznym okresie rozliczeniowym.

Obniżenie wymiaru dodatkowych zajęć w półrocznym okresie rozliczeniowym dotyczy ponadto nauczycieli zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy.

W ramach innych zajęć i czynności wynikających z zadań statutowych szkoły, w tym zajęć opiekuńczych i wychowawczych uwzględniających potrzeby i zainteresowania uczniów, nauczyciele poszczególnych szkół są zobowiązani uczestniczyć w przeprowadzaniu:

• sprawdzianu w ostatnim roku nauki w szkole podstawowej;
• egzaminu w ostatnim roku nauki w gimnazjum;
• egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe i kwalifikacje w zawodzie;
• egzaminu maturalnego – z wyjątkiem części ustnej.

Obowiązek przeprowadzania przez nauczycieli egzaminów przewiduje ponadto art. 9c ust. 11 ustawy o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.). Na jego podstawie, nauczyciele biorący udział w przeprowadzaniu sprawdzianu i egzaminów wykonują czynności związane z przeprowadzaniem tych sprawdzianów i egzaminów w ramach czynności i innych zajęć wynikających z zadań statutowych szkoły (przewidzianych w art. 42 ust. 2 pkt 2 Karty Nauczyciela) oraz ustalonego wynagrodzenia.

Inne zasady dotyczą części ustnej egzaminu maturalnego. Nauczyciel szkoły ponadgimnazjalnej jest zobowiązany uczestniczyć w przeprowadzaniu części ustnej, ale odbywa się to w ramach pensum (zajęć dydaktycznych). Jednak jeszcze przed nowelizacją Karty Nauczyciela, która wprowadziła powyższe zasady, Sąd Najwyższy w uchwale z 22 marca 2007 r. (III PZP 1/07, OSNP 2007/21–22/306) przesądził, że uczestnictwo nauczyciela w przeprowadzeniu egzaminu maturalnego stanowi realizację zajęć dydaktycznych w rozumieniu art. 42 ust. 2 pkt 1 Karty Nauczyciela, a zatem odpłatną pracę, która może być powierzona w celu realizacji programu nauczania w godzinach ponadwymiarowych. W konsekwencji nauczyciel, który przy przeprowadzaniu części ustnej egzaminu maturalnego przekroczy tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin, ma prawo do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe.

Dłuższy czas pracy, jeśli wnioskuje o to nauczyciel

Nauczyciele niektórych szkół, na swój wniosek złożony na piśmie do dyrektora szkoły przed rozpoczęciem zajęć w danym roku szkolnym, mogą realizować zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze w wyższym wymiarze. Za dłuższą pracę nauczycielowi należy się wyższe wynagrodzenie stosownie do zwiększonego wymiaru pensum.

Uwzględnienie przez dyrektora szkoły wniosku nauczyciela i realizacja zajęć w danym roku szkolnym w ustalonym z nauczycielem wymiarze jest dopuszczalne, jeżeli taka możliwość wynika z zatwierdzonego przez organ prowadzący szkołę arkusza organizacyjnego szkoły.

W omawianym trybie zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze mogą być realizowane w wymiarze:

• od 19 do 27 godzin – przez nauczycieli przedszkoli specjalnych, szkół podstawowych, gimnazjów, szkół specjalnych, liceów ogólnokształcących oraz nauczycieli przedmiotów teoretycznych w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe, w tym w szkołach specjalnych i szkolenia rzemieślniczego w schroniskach dla nieletnich oraz w zakładach poprawczych, przedmiotów teoretycznych na kwalifikacyjnych kursach zawodowych, nauczycieli przedmiotów artystycznych i ogólnokształcących w szkołach artystycznych i innych placówkach kształcenia artystycznego, pałaców młodzieży, młodzieżowych domów kultury, ognisk pracy pozaszkolnej, pozaszkolnych placówek specjalistycznych, międzyszkolnych ośrodków sportowych,
• od 23 do 26 godzin – przez nauczycieli praktycznej nauki zawodu we wszystkich typach szkół i na kwalifikacyjnych kursach zawodowych.

Nauczyciel realizujący zwiększony tygodniowy wymiar zajęć nie może mieć jednak przydzielanych godzin ponadwymiarowych. Zakaz ten nie obejmuje natomiast godzin doraźnych zastępstw. Ze zwiększonego pensum na swój wniosek nie mają prawa korzystać:

• dyrektor szkoły,
• wicedyrektor szkoły,
• inni nauczyciele zajmujący stanowiska kierownicze w szkole (dotyczy to także osób pełniących stanowiska kierownicze na zastępstwo),

ponieważ z mocy ustawy wymiar ich zajęć ulega zmniejszeniu bądź zostają od nich zwolnieni.

Za godziny ponadwymiarowe należy się dodatkowe wynagrodzenie

W praktyce mogą się zdarzyć sytuacje, że nauczyciele pracujący w tej samej szkole za pracę w identycznym wymiarze mogą otrzymać różne wynagrodzenie. W przypadku nauczyciela, którego wniosek o zwiększenie pensum został uwzględniony, proporcjonalnemu zwiększeniu ulega jego wynagrodzenie zasadnicze. Skutkuje to zwiększeniem wysokości tych dodatków, które są liczone procentowo od wynagrodzenia zasadniczego, np. dodatku stażowego. Zwiększone wynagrodzenie nauczycielowi realizującemu pensum w powiększonym wymiarze należy się bez względu na to, czy faktycznie przepracuje dodatkowe godziny pracy. Nauczyciel może też pracować w faktycznie zwiększonym wymiarze, jeśli zostaną mu przydzielone godziny ponadwymiarowe. W takiej sytuacji otrzyma on wynagrodzenie wyłącznie za faktycznie przepracowany czas i nie ulegną zwiększeniu jego dodatki do pensji zależne od wynagrodzenia zasadniczego. Jednak wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe będzie wyższe niż wynagrodzenie za te same godziny przepracowane przez nauczyciela realizującego zwiększone pensum.

Za pracę w pełnym wymiarze uznaje się zarówno pracę nauczyciela realizującego wymiar zajęć określony przez pensum, jak i pracę w zwiększonym wymiarze zajęć na wniosek nauczyciela. Oznacza to, że nauczyciel realizujący zwiększony wymiar pensum na swój wniosek nie ma prawa domagać się z tego tytułu żadnych dodatkowych świadczeń poza podwyższonym z tego tytułu wynagrodzeniem. Taki nauczyciel nie ma prawa np. do dodatkowego urlopu.

Nauczyciele pracujący ponad wyznaczony im wymiar czasu pracy otrzymują wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe. Przez godziny ponadwymiarowe należy rozumieć przydzielone nauczycielowi godziny zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych. Pojęcie to nie jest zatem tożsame z godzinami nadliczbowymi z Kodeksu pracy. Liczba godzin ponadwymiarowych przydzielonych nauczycielowi nie może przekroczyć 1/4 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczyciela, a za jego zgodą 1/2 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć (art. 35 ust. 1 Karty Nauczyciela).

WAŻNE!

Liczba godzin ponadwymiarowych nie może przekroczyć 1/4 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczyciela, a w przypadku jego zgody 1/2 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć.

Karta Nauczyciela określa nauczycieli, którym godziny ponadwymiarowe mogą być przydzielone wyłącznie za ich zgodą. Wymóg ten obejmuje:

• kobiety w ciąży,
• nauczycieli wychowujących dzieci do lat 4,
• nauczycieli w trakcie odbywania stażu.

W wyroku z 12 maja 2004 r. (I PK 454/03, OSNP 2005/3/32) Sąd Najwyższy przesądził, że praca w godzinach ponadwymiarowych nie stanowi uprawnienia nauczyciela, lecz jest jego obowiązkiem, jeżeli została zarządzona zgodnie z prawem. Zdjęcie z nauczyciela tego dodatkowego obowiązku przez nieprzydzielenie pracy w godzinach ponadwymiarowych nie może być uważane za pogorszenie warunków pracy. Natomiast w wyroku z 17 września 2008 r. (IV SA/Wr 281/08) Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu stwierdził, że przepisy Karty Nauczyciela, a w szczególności art. 35 ust. 1, określają maksymalny wymiar godzin ponadwymiarowych. Rada gminy nie jest upoważniona do wprowadzania limitów godzin obowiązujących nauczycieli.

Poza godzinami ponadwymiarowymi Karta Nauczyciela operuje odrębnym od godzin ponadwymiarowych pojęciem doraźnych zastępstw, za które również przysługuje wynagrodzenie.

Godziną doraźnego zastępstwa jest przydzielona nauczycielowi godzina zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych, której realizacja następuje w zastępstwie nieobecnego nauczyciela. Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i za godziny doraźnych zastępstw wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy.

Zajęcia dydaktyczne można rozliczyć w dłuższym okresie

Karta Nauczyciela pozwala rozliczać w rocznym okresie rozliczeniowym (obejmującym dany rok szkolny) realizację tygodniowego wymiaru zajęć tych nauczycieli, których ustalony plan zajęć w pewnych okresach roku szkolnego nie wyczerpuje obowiązującego ich tygodniowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych. Rozwiązanie to sprowadza się do tego, że nauczyciel, który w pewnych okresach roku szkolnego nie jest w stanie zrealizować tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć, powinien zrealizować odpowiednio większą liczbę godzin w innych okresach danego roku szkolnego. Praca wykonywana zgodnie z tak ustalonym planem zajęć nie jest pracą w godzinach ponadwymiarowych.

Nauczyciel uczy języka polskiego w liceum ogólnokształcącym. Lekcje prowadzi w klasach I-III. Z końcem kwietnia, kiedy uczniowie trzecich klas kończą rok szkolny, tygodniowy wymiar zajęć nauczyciela ulega zmniejszeniu poniżej pełnego wymiaru wynikającego z pensum. Nauczycielowi przed zmniejszeniem liczby zajęć dydaktycznych w kwietniu zostanie przydzielona odpowiednio większa liczba godzin ustalona tak, aby łącznie w okresie roku szkolnego został przez niego wypracowany obowiązkowy tygodniowy wymiar zajęć dydaktycznych. Przez pewną część roku nauczyciel świadczy zatem pracę w zwiększonym wymiarze. Praca ta uzupełnia jednak zmniejszony wymiar zajęć w maju i czerwcu, co skutkuje tym, że nie ma on prawa domagać się wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe.

Karta Nauczyciela w sposób odmienny w zakresie czasu pracy traktuje nauczycieli pełniących w szkole funkcje kierownicze. Dyrektorowi i wicedyrektorowi szkoły oraz nauczycielowi pełniącemu inne stanowisko kierownicze w szkole obniża się bowiem tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć. Zakres obniżenia obowiązkowego wymiaru zajęć zależy od wielkości i typu szkoły oraz warunków pracy. Karta Nauczyciela dopuszcza ponadto zwolnienie wyżej wskazanych osób w całości od obowiązku realizacji zajęć dydaktycznych. Identyczne zasady dotyczą nauczycieli, którzy obowiązki kierownicze pełnią w zastępstwie nauczyciela, któremu powierzono stanowisko kierownicze.

Cztery dni pracy w tygodniu tylko wyjątkowo

Nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć obowiązuje 5-dniowy tydzień pracy (art. 42c Karty Nauczyciela).

Od tej zasady istnieje wyjątek, ponieważ Karta Nauczyciela przyznaje dyrektorowi szkoły prawo ustalenia 4-dniowego tygodnia pracy. Jest to dopuszczalne w przypadku:

• nauczycieli dokształcających się,
• nauczycieli wykonujących ważne społecznie zadania,
• gdy wynika to z organizacji pracy w szkole.

Odmienny tryb ustalania dni wolnych od pracy obowiązuje w szkołach, w których praca odbywa się we wszystkie dni tygodnia. Nauczyciel pracujący w tego typu szkole korzysta co najmniej raz na 2 tygodnie z 2 kolejnych dni wolnych od pracy. Jeden z tych dni musi przypadać w niedzielę. Nie dotyczy to jednak nauczycieli pracujących w systemie kształcenia zaocznego (art. 42c ust. 2 Karty Nauczyciela).

Za zajęcia dydaktyczne, wychowawcze lub opiekuńcze, wykonywane w dniu wolnym od pracy, nauczyciel nie otrzymuje, co do zasady, dodatkowego wynagrodzenia, lecz inny dzień wolny od pracy. Tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach zamiast dnia wolnego nauczyciel otrzymuje odrębne wynagrodzenie. Za pracę w święto, przypadające poza dwoma dniami w tygodniu wolnymi od pracy, nauczyciel otrzymuje inny dzień wolny od pracy. Również w takiej sytuacji, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, zamiast dnia wolnego nauczyciel może otrzymać wynagrodzenie powiększone o 100% dodatek.

Jeżeli w szczególnie uzasadnionym przypadku nauczycielowi zostaje przyznane odrębne wynagrodzenie za pracę w dniu wolnym od pracy, jest ono obliczane jak za godzinę ponadwymiarową (§ 10 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy).

Nauczyciele, co do zasady, są zatrudniani w pełnym wymiarze zajęć. Od tej reguły istnieją jednak wyjątki, ponieważ tygodniowy wymiar zajęć nauczyciela może zostać obniżony. Uprawnienie do określenia przypadków, w jakich nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć można obniżyć tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć, powierzono organom prowadzącym szkołę. Organy te posiadają również kompetencje do określenia warunków i trybu tego obniżenia.

Określając te przypadki organ prowadzący musi przestrzegać zasady, że obniżenie tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nie może spowodować zmniejszenia wynagrodzenia oraz ograniczenia innych uprawnień nauczyciela.

WAŻNE!

Organ prowadzący szkołę określa przypadki, w których można obniżyć nauczycielom tygodniowy wymiar zajęć.

W związku z tym, że obecnie poszczególne przypadki uprawniające do obniżenia obowiązkowego wymiaru zajęć określają organy prowadzące, nie da się wyliczyć, w jakich sytuacjach takie obniżenie może nastąpić, gdyż ustalenie tego wymaga sprawdzenia przepisów obowiązujących nauczyciela w danej szkole.

Konsekwencją tego, że nauczyciel korzysta z obniżonego tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć jest to, że nie wolno przydzielać mu godzin ponadwymiarowych. Wyjątek ten nie dotyczy dyrektora, wicedyrektora i innych nauczycieli wykonujących funkcje kierownicze, u których obniżenie wymiaru zajęć dydaktycznych następuje na innej podstawie.

Prawo do obniżenia obowiązkowego wymiaru zajęć dotyczy wyłącznie tych nauczycieli, którzy są zatrudnieni w pełnym wymiarze zajęć, a podstawą nawiązania ich stosunku pracy jest umowa o pracę lub mianowanie. Nauczyciel zatrudniony w niepełnym wymiarze zajęć, który chciałby pracować jeszcze krócej, nie może domagać się obniżenia wymiaru zajęć. Byłoby to dopuszczalne przez zmianę warunków płacy i pracy, czyli z równoczesnym obniżeniem wynagrodzenia. Warto też wiedzieć, że nauczyciel zatrudniony w szkole w niepełnym wymiarze czasu pracy nie może uzupełnić przewidzianego dla nauczycieli wymiaru czasu pracy (tzw. pensum) godzinami pracy wykonywanej na innym stanowisku, na którym wymiar obowiązującego czasu pracy jest wyższy niż na stanowisku nauczyciela (wyrok SN z 9 lipca 1998 r. I PKN 239/98, OSNP 1999/16/507).

Za pracę w nocy należy się wolne

Karta Nauczyciela dopuszcza zobowiązanie nauczycieli niektórych szkół do realizowania tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć wychowawczych także w porze nocnej, z czym łączy się prawo do dodatkowego wynagrodzenia. Za każdą godzinę pracy w porze nocnej nauczycielowi przysługuje dodatkowe wynagrodzenie w wysokości 15% godzinowej stawki wynagrodzenia zasadniczego, jednak nie niższe niż 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia. Zajęcia wychowawcze w porze nocnej odbywają się w zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich, rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych z internatami oraz placówkach opiekuńczo-wychowawczych zapewniających całodobową opiekę. Ponadto realizowanie zajęć wychowawczych w porze nocnej jest możliwe w specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych, internatach i bursach szkolnych oraz domach wczasów dziecięcych.

Praca nauczyciela w porze nocnej we wskazanych wyżej szkołach może mieć miejsce tylko w przypadkach wymagających zapewnienia opieki wychowawczej także w porze nocnej ze względu na występowanie przynajmniej jednego z następujących warunków:

• specyfiki szkoły, polegającej w szczególności na przyjmowaniu dzieci także w porze nocnej,
• wieku wychowanków – przedszkolnego lub szkolnego (klasy 1–3),
• stanu zdrowia wychowanków – niepełnosprawności lub zaburzeń rozwoju,
• niedostosowania społecznego wychowanków,
• specyfiki środowiska lokalnego, jeżeli stanowi zagrożenie dla wychowanków,
• warunków lokalowych szkoły – rozmieszczenia grup wychowanków w kilku budynkach lub kilku skrzydłach obiektu.

Nauczycielom zobowiązanym do realizowania tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć wychowawczych także w porze nocnej, oprócz zwiększonego wynagrodzenia dyrektor szkoły musi zapewnić:

• dzień wolny od pracy po zakończeniu pracy w porze nocnej trwającej co najmniej 8 godzin,
• korzystanie co najmniej raz na 2 tygodnie z 2 kolejnych nocy wolnych od pracy, przypadających w sobotę i w niedzielę lub w niedzielę i w poniedziałek.

Dyrektor takiej szkoły powinien zapewnić równomierne obciążenie nauczycieli pracą w porze nocnej z uwzględnieniem zasady, że nauczyciel wychowujący dziecko w wieku do 4 lat oraz nauczyciel samotnie wychowujący dziecko w wieku do 14 lat może być zobowiązany do zapewnienia opieki wychowawczej w porze nocnej wyłącznie za jego zgodą.

Zasady rozliczania czasu pracy określa gmina

Organ prowadzący szkołę posiada kompetencje do określenia tygodniowego obowiązkowego wymiar godzin zajęć:

• nauczycieli szkół, których wymiar zajęć nie jest wskazany w art. 42 ust. 3 Karty Nauczyciela,
• nauczycieli zatrudnionych w publicznych szkołach i szkolnych punktach konsultacyjnych przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej,
• nauczycieli prowadzących kształcenie w formie zaocznej,
• nauczycieli kolegiów pracowników służb społecznych;
• nauczycieli kształcenia na odległość,
• nauczycieli realizujących w ramach stosunku pracy obowiązki określone dla stanowisk o różnym tygodniowym obowiązkowym wymiarze godzin,
• pedagogów, psychologów, logopedów zatrudnianych w celu udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkołach i innych placówkach, doradców zawodowych prowadzących zajęcia związane z wyborem kierunku kształcenia i zawodu w celu wspomagania uczniów w podejmowaniu decyzji edukacyjnych i zawodowych,
• bibliotekarzy bibliotek pedagogicznych.

Organ prowadzący decyduje ponadto o tym, w jaki sposób określa się zasady zaliczania do wymiaru godzin poszczególnych zajęć w formie zaocznej i w kształceniu na odległość (art. 42 ust. 7 pkt 3 Karty Nauczyciela). Organ prowadzący szkoły nie ma natomiast obecnie obowiązku uzyskiwania opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny przy ustalaniu opisanego powyżej wymiaru pensum nauczycieli.

Organy prowadzące szkołę lub inną placówkę posiadają ponadto uprawnienie do szczegółowego określenia zasad rozliczania tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczycieli, dla których ustalony plan zajęć jest różny w poszczególnych okresach roku szkolnego. Dotyczy to w szczególności nauczycieli klas maturalnych w liceach czy technikach. Gmina lub inny organ prowadzący szkołę lub placówkę określa także zasady udzielania i rozmiar obniżek obowiązkowego wymiaru zajęć dla dyrektorów szkół i innych nauczycieli pełniących funkcje kierownicze oraz przesądza, kiedy jest możliwe zwolnienie tych osób od obowiązku realizacji zajęć dydaktycznych.

W wyroku z 28 stycznia 2010 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny trafnie stwierdził, że przyjęcie, że regulacje w sprawie zasad udzielania i rozmiaru zniżek tygodniowego, obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczyciela będącego dyrektorem szkoły są przepisami prawa miejscowego obowiązującymi na obszarze jednostki samorządu terytorialnego, przesądza o kompetencjach i proceduralnych aspektach jej stanowienia i ogłaszania. Z całą pewnością taka uchwała jest przepisem prawa miejscowego (wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z 28 stycznia 2010 r., II SA/Go 1011/09). W wyroku tym stwierdzono ponadto, że podstawę do wydania uchwały obniżającej dyrektorowi tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć stanowi art. 42 ust. 7 pkt 2 Karty Nauczyciela. Uchwała podjęta na podstawie powyższego przepisu ma określać ogólne zasady obniżania tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin, a więc ustawodawca dał możliwość organom prowadzącym szkołę do wydania uchwały o charakterze abstrakcyjnym i generalnym. Taka uchwała nie może więc nosić znamion aktu o charakterze indywidualnym (wskazywać konkretnego dyrektora szkoły, określać godzin zajęć). „Indywidualizacja” uchwały następuje przez jej wykonanie, które należy do organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego.

Zgodnie z orzecznictwem sądowym, obniżenie wymiaru czasu pracy dyrektorów szkół gminnych wymaga zatem wydania przez radę gminy uchwały, która określi obowiązkowy wymiar godzin pracy nauczycieli, którym powierzono stanowiska kierownicze w szkołach prowadzonych przez daną gminę. Uregulowania z takiej uchwały odnoszą się do każdego nauczyciela, który obejmie stanowisko dyrektora szkoły. Uchwała nie powinna określać adresatów oznaczonych indywidualnie, czyli wymieniać konkretnych szkół czy ich dyrektorów, ponieważ taka uchwała potencjalnie odnosi się do każdego dyrektora każdej ze szkół prowadzonych przez gminę i może być wykorzystywana w nieograniczonej liczbie przypadków w przyszłości. Dopiero na podstawie takiej uchwały organ wykonawczy gminy (burmistrz, prezydent miasta) może określić obniżony wymiar zajęć dyrektora konkretnej szkoły.

Rady gmin lub inne organy prowadzące szkoły często przekraczają swoje kompetencje związane z ustaleniem zasad rozliczania czasu pracy nauczycieli. W rozstrzygnięciach nadzorczych wojewodów kwestionowane były np.:

• stanowienie o tym, w jakich sytuacjach nauczyciel, któremu powierzono stanowisko kierownicze, może realizować godziny ponadwymiarowe, a w jakich nie;
• uzależnienie od liczby uczniów przelicznika godzinowego tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin dla nauczycieli realizujących w ramach stosunku pracy obowiązki określone dla stanowisk o różnym tygodniowym obowiązkowym wymiarze godzin;
• podejmowanie na podstawie upoważnień dotyczących ustalania zasad rozliczania czasu pracy regulacji dotyczących podejmowania dodatkowego zatrudnienia przez nauczycieli;
• określania tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dla rehabilitantów ruchowych.

Rozliczanie czasu pracy nauczycieli

Zajęcia określone pensum i czynności, które realizują nauczyciele, są rozliczane, choć w różnych okresach. Zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, prowadzone bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz w ramach pensum, są rejestrowane i rozliczane w okresach tygodniowych odpowiednio w dziennikach lekcyjnych lub dziennikach zajęć. Inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych szkoły, w tym zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów, w ramach których nauczyciele są zobowiązani prowadzić opisane wcześniej zajęcia dodatkowe w wymiarze dwóch godzin lub jednej godziny, są rejestrowane i rozliczane w okresach półrocznych w dziennikach zajęć pozalekcyjnych.

Zapisy z dzienników muszą być uwzględniane przy prowadzeniu ewidencji czasu pracy nauczycieli. Ewidencja ta odbywa się na podstawie karty ewidencji czasu pracy w zakresie obejmującym: pracę w poszczególnych dobach, w tym pracę w niedziele i święta, w porze nocnej, w godzinach nadliczbowych oraz w dni wolne od pracy wynikające z rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, a także dyżury, urlopy, zwolnienia od pracy oraz inne usprawiedliwione i nieusprawiedliwione nieobecności w pracy.

Nauczyciel szkoły podstawowej na zajęcia dydaktyczne z uczniami przeznacza 18 godzin. Ponadto przez 2 godziny prowadzi dodatkowe zajęcia w świetlicy i kółku zainteresowań. Pozostałe godziny z 40-godzinnego tygodnia pracy przeznacza na zajęcia związane np. z przygotowaniem się do zajęć, sprawdzaniem prac klasowych, samokształceniem, doskonaleniem zawodowym, udziałem w radach pedagogicznych. Nauczyciel nie ma obowiązku ewidencjonowania jakichkolwiek czynności wykonywanych poza zakresem obowiązkowych zajęć z uczniami. Nie są one więc w ogóle objęte ewidencją czasu pracy. Oznacza to, że z jednej strony dyrektor szkoły nie ma uprawnienia do pełnego rozliczenia nauczyciela z 40-godzinnego tygodnia pracy, zaś z drugiej strony nauczyciel nie ma prawa żądać dodatkowego wynagrodzenia, jeśli w niektórych okresach z powodu dodatkowych zajęć pracuje więcej niż 40 godzin tygodniowo.

Podstawa prawna:

• art. 35, art. 42–42c Karty Nauczyciela,
• art. 9c ust. 11 i ust. 12 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. Nr 256 poz. 2572 ze zm.),
• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 17 maja 2001 r. w sprawie realizowania przez nauczycieli tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć wychowawczych w porze nocnej (Dz.U. Nr 52, poz. 550),
• § 10 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (Dz.U. Nr 22, poz. 181 ze zm.),
• § 8 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (Dz.U. Nr 62, poz. 286 ze zm.),
• art. 151⁸ § 1 Kodeksu pracy.