Osoby należące do kościołów i związków wyznaniowych, których święta religijne nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy, mogą na swój wniosek dostać od pracodawcy wolne na ten dzień. Możliwości tej nie mają jednak osoby należące do kościołów i związków wyznaniowych, w których przypadku święta religijne wypadają w dni ustawowo wolne od pracy. Rzecznik Praw Obywatelskich uważa, że przepisy mogą nierówno traktować takie osoby pod względem gwarancji wolności wyznania i interweniuje w tej sprawie u premiera.
- Święta religijne a dni ustawowo wolne od pracy
- Prawo do zwolnienia od pracy to gwarancja wolności wyznania
- Dyskryminacja większości wyznaniowej
Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek pisał w tej sprawie dwukrotnie – w maju 2022 r. i marcu 2023 r. – do pełnomocnik rządu ds. równego traktowania Anny Schmidt, którą prosił o stanowisko w tej kwestii. Pełnomocnik rządu nie udzieliła Rzecznikowi jakiejkolwiek odpowiedzi, wobec czego Rzecznik zwrócił się bezpośrednio do szefa rządu – premiera Mateusza Morawieckiego.
Święta religijne a dni ustawowo wolne od pracy
Do RPO wpłynął wniosek dotyczący art. 42 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Zgodnie z nim osoby należące do kościołów i związków wyznaniowych, których święta religijne nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy, mogą na własną prośbę uzyskać zwolnienie od pracy lub nauki na czas niezbędny do obchodzenia tych świąt, zgodnie z wymogami wyznawanej przez siebie religii.
Możliwością zwolnienia nie są zaś objęte osoby należące do kościołów i związków wyznaniowych, w których przypadku święta religijne wypadają w dni określone ustawą o dniach wolnych od pracy.
- 1 stycznia – Nowy Rok,
- 6 stycznia – Święto Trzech Króli,
- pierwszy dzień Wielkiej Nocy,
- drugi dzień Wielkiej Nocy,
- 1 maja – Święto Państwowe,
- 3 maja – Święto Narodowe Trzeciego Maja,
- pierwszy dzień Zielonych Świątek,
- dzień Bożego Ciała,
- 15 sierpnia – Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny,
- 1 listopada – Wszystkich Świętych,
- 11 listopada – Narodowe Święto Niepodległości,
- 25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
- 26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia.
Przepis ten może być zatem skonstruowany w sposób, który pod względem gwarancji wolności wyznania nierówno traktuje osoby należące do tych kościołów i związków wyznaniowych
Rzecznik ma świadomość, że przepis ten nie pociąga za sobą zastosowania szerokiej wiązki praw pracowniczych, tak jak w przypadku pracy w dni ustawowo wolne od pracy na podstawie Kodeksu pracy – obejmujących m. in. prawo do zwolnienia od wykonywania pracy w inny dzień oraz prawo do dodatkowego wynagrodzenia.
Prawa te zostały wprost wyłączone w art. 42 ust. 3 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Zgodnie z nim zwolnienie od pracy na czas obchodzenia święta religijnego może być udzielone pod warunkiem odpracowania czasu zwolnienia, bez prawa do dodatkowego wynagrodzenia za pracę w dni ustawowo wolne od pracy lub pracę w godzinach nadliczbowych.
Prawo do zwolnienia od pracy to gwarancja wolności wyznania
Niezależnie od tego, prawo żądania zwolnienia określone w ustawie o gwarancjach wolności sumienia i wyznania stanowi jednak istotną gwarancję wolności wyznania. Jest ono bowiem powiązane z obowiązkiem pracodawcy udzielenia takiego zwolnienia przy zachowaniu wymogów określonych w rozporządzeniu Ministrów Pracy i Polityki Socjalnej oraz Edukacji Narodowej w sprawie zwolnień od pracy lub nauki osób należących do kościołów i innych związków wyznaniowych w celu obchodzenia świąt religijnych nie będących dniami ustawowo wolnymi od pracy.
W tym względzie osoby należące do kościołów i związków wyznaniowych w przypadku, których święta religijne wypadają w dni ustawowo wolne od pracy – choć mogą korzystać z szeregu świadczeń rekompensujących pracę w te dni – nie mają uprawnienia do takiego żądania w sposób wiążący, które pozwoliłoby im na udział w święcie religijnym (co jest pierwotnym celem gwarancji wolności wyznania).
Problem jest istotny z uwagi na bardzo szeroko określone wyłączenia dotyczące dopuszczalności pracy w niedziele i święta, określone w Kodeksie pracy. Szczególne wątpliwości mogą budzić przede wszystkim przypadki, gdy pracownik jest zobowiązany wykonywać pracę w dzień ustawowo wolny nie z uwagi na charakter wykonywanej działalności, ale ze względów organizacyjnych po stronie pracodawcy, m. in. w przypadku wyłączenia dotyczącego pracy zmianowej.
Dyskryminacja większości wyznaniowej
Jak wynika z badań RPO, dyskryminacja ze względu na wyznanie może dotyczyć nie tylko przedstawicieli mniejszości religijnych, ale także dominującej większości wyznaniowej. Utrudnianie realizacji prawa do obchodzenia świąt zgodnie z kalendarzem religijnym (np. poprzez traktowanie wniosku pracownika jako niewiążący, w skrajnych przypadkach kierowanie gróźb utraty pracy w razie skorzystania z dnia wolnego) zidentyfikowano jako jeden z głównych przejawów dyskryminacji ze względu na wyznanie w miejscu pracy.
Skargi wskazują, że rzeczywiście problem ten może dotyczyć także osób z grup wyznaniowych, których kalendarz świąt religijnych pokrywa się z listą dni ustawowo wolnych od pracy.
Wydaje się zatem, że art. 42 ustawy o gwarancjach wolności wyznania może prowadzić do nierównego traktowania ze względu na wyznanie – poprzez ograniczenie jego stosowania jedynie do osób należących do kościołów i związków wyznaniowych, w których przypadku święta religijne nie wypadają w dni wolne od pracy. Przepisy prawa pracy dotyczące dni wolnych od pracy mają zaś zastosowanie powszechne i przewidują określone uprawnienia dla wszystkich osób – niezależnie od religii.
A RPO już wcześniej zalecał nowelizację art. 42 w celu przyznania prawa ubiegania się o zwolnienie od pracy na czas niezbędny do obchodzenia świąt zgodnie z wymogami wyznawanej przez siebie religii nie tylko pracownikom w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy, ale także osobom świadczącym pracę na innej podstawie.