Ponieważ praca w porze nocnej charakteryzuje się dość dużą uciążliwością, przepisy prawa pracy wskazują kategorie osób, których zatrudnianie w nocy jest bezwzględnie zabronione.
Zakaz pracy w nocy dotyczy:
- kobiet w ciąży (na okres ciąży pracodawca ma obowiązek zmienić ciężarnej pracownicy rozkład czasu pracy w sposób umożliwiający wykonywanie jej pracy poza porą nocną, a jeżeli okazałoby się to niemożliwe lub niecelowe – powinien przenieść ją do innej pracy, której wykonywanie nie będzie wymagało pracy w porze nocnej),
- pracowników młodocianych,
- pracowników opiekujących się dzieckiem do lat 4,
- pracowników niepełnosprawnych.
Każdy pracodawca musi w swoim zakładzie pracy wyznaczyć porę nocną. Przy czym pora nocna powinna obejmować 8 godzin między godzinami 21.00 jednego dnia a 7.00 rano dnia następnego (art. 1517 k.p.). A zatem przepisy prawa pracy pozostawiają pracodawcy pewną dowolność w ustaleniu, które godziny stanowią porę nocną.
Pracodawca powinien ustalić godziny pracy nocnej w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy lub wydanym przez siebie obwieszczeniu. Jeżeli jednak nie ma obowiązku wydawania takiego regulaminu, czyli zatrudnia mniej niż 20 pracowników, jest zobowiązany w terminie 7 dni od zawarcia umowy o pracę powiadomić pracownika na piśmie o obowiązującej go porze nocnej (art. 29 § 3 k.p.). Przy czym każdy pracownik może mieć inaczej ustaloną porę nocną. Kodeks pracy nie przewiduje bowiem obowiązku jednolitej pory nocnej dla wszystkich zatrudnionych w danym zakładzie pracy.
Należy pamiętać, że pracodawca, który nie wyszczególni godzin obejmujących porę nocną, naraża się na obciążenie go obowiązkiem wypłaty dodatku do wynagrodzenia za cały okres pracy przypadającej między godzinami 21.00 wieczorem a 7.00 rano następnego dnia, a nie tylko za 8 godzin takiej pracy.
Za pracownika wykonującego pracę w nocy uważa się tego, którego rozkład czasu pracy obejmuje w każdej dobie co najmniej 3 godziny pracy w porze nocnej lub którego co najmniej 1/4 czasu pracy w okresie rozliczeniowym przypada na porę nocną. Czas pracy pracującego w nocy nie może przekraczać 8 godzin na dobę, jeżeli wykonuje prace szczególnie niebezpieczne albo związane z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym. Nie dotyczy to jednak pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy oraz konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.
Wykaz prac szczególnie niebezpiecznych albo związanych z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym określa pracodawca. Czyni to w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a jeżeli taka nie działa – z przedstawicielami pracowników. Ustalając wykaz tych prac, pracodawca musi zasięgnąć opinii lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami oraz uwzględnić konieczność zapewnienia bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników.
Odnośnie do kobiet w ciąży oraz pracowników młodocianych zakaz pracy w nocy jest bezwzględny. W przypadku zaś pracowników opiekujących się dzieckiem do lat 4 pracodawca może zwolnić się z zakazu, jeśli pracownik ten wyrazi zgodę na pracę w porze nocnej. Podobnie pracownik niepełnosprawny może pracować w nocy, gdy jest on zatrudniony przy pilnowaniu oraz gdy lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne lub – w przypadku jego braku – lekarz sprawujący opiekę nad niepełnosprawnym wyrazi na to zgodę.
Złamanie ww. zakazów jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika zagrożonym karą grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.