Niezależnie, czy styl podejmowania decyzji rozpatrujemy z perspektywy osobistej, czy zawodowej, nasze działania mają dwojakie konsekwencje – zarówno dla nas, jak i dla otoczenia. Niezależnie od modeli teoretycznych i nabytych umiejętności temperamentalnie i charakterologicznie jednostka ma tendencje do pewnego tempa podejmowania decyzji i skupiania się na konkretnych działaniach, które do niej prowadzą. Ten trzon stanowi opieranie się na danych lub emocjach.
Pierwsze wrażenie vs doświadczenie
Tendencje do podejmowania impulsywnych lub przemyślanych decyzji charakteryzują się pewnymi stałymi cechami, które można łatwo rozpoznać. Przypominają one różnice pomiędzy „czuję”, a „wiem”. Osoby o impulsywnym stylu podejmowania decyzji często opierają się na własnych wrażeniach. Decydują szybko, nie dlatego, żeby mieć to za sobą, raczej przykładają wagę do pierwszego wrażenia, jakie na nich wywiera propozycja. Osoby o racjonalnym stylu podejmowania decyzji takie aspekty usuwają w kąt i skupiają się na doświadczeniu oraz analizie korzyści i zagrożeń. Odnoszą się do danych, faktów z przeszłości i wyników własnych analiz. To, jak podejmują decyzje, widać zarówno w życiu codziennym, jak i zawodowym. Często pozostają ze sobą w sprzeczności, wymagając od drugiej strony tego, co dla nich samych jest naturalne. Tymczasem zrozumienie drugiej strony może dać lepsze efekty. Wzajemna akceptacja i kompromis pozwalają nie tylko na skuteczną pracę, zachowanie harmonii, lecz także wzbogacenie własnego stylu o nowe aspekty.
Racjonalny i impulsywny na co dzień
Sposób podejmowania decyzji jest widoczny często nawet w małych, codziennych zadaniach. W obliczu problemu osoby o impulsywnym stylu podejmowania decyzji wykazują energię i szybkość w działaniu. Pierwsza reakcja i odczucia na temat sytuacji są dla nich kluczem do decyzji, więc wszystkie działania są rozpatrywane przez ten pryzmat. Często pierwsza myśl, która budzi pozytywne emocje, szybko staje się tą, która jest wcielana w życie. Jeżeli pojawia się problem z podjęciem decyzji – ostatnie słowo będzie miała zapewne intuicja. Może się zdarzyć, że osoby o takim stylu mają kłopoty z logicznym uzasadnieniem swojej decyzji, ponieważ po prostu „czują”, że tak będzie dobrze... Decyzje, jakie podejmują, często nie są rozpatrywane z perspektywy konsekwencji, a jedynie korzyści teraźniejszych. Oczywiście, nie jest to jednoznaczne z bezmyślnym przyjmowaniem pierwszego możliwego rozwiązania. Osoby o impulsywnym stylu podejmowania decyzji kierują się pierwszym wrażeniem, ale nie oznacza to, że zawsze jest ono pozytywne. Jeżeli proponowane rozwiązanie nie będzie pozytywnie odebrane, takie osoby również będą szukały innych rozwiązań. To, co je cechuje, to silna niechęć do działania wbrew sobie. Potocznie osoby o takim stylu mogą być postrzegane jako nieodpowiedzialne czy zwariowane, jednak odnoszenie się do intuicji nie powoduje, że nie biorą one odpowiedzialności za swoje postanowienia. Możliwe komplikacje rozpatrują wtedy, kiedy się pojawią.
Osoby o racjonalnym stylu podejmowania decyzji, za działanie wbrew sobie uważają działanie wbrew faktom i analizom. Internalizują one logicznie najlepsze rozwiązanie jako własne i słuszne. Są to osoby, które poszukują faktów i danych obrazujących możliwe rozwiązania. Jeżeli sytuacja nie jest dla takiej osoby nowa i ma ona wcześniejsze doświadczenia związane z podobnymi decyzjami, taka analiza może przybiegać szybko. Jeżeli jednak zagadnienie jest nowe, czas potrzebny na podjęcie działań wydłuża się. Jest to związane z tym, że osoby o racjonalnym stylu podejmowania decyzji potrzebują solidnego oparcia jej na danych i faktach. Długość analiz może być uzależniona od ważności decyzji. Dla osób o racjonalnym stylu podejmowania decyzji pośpiech jest poważnym wrogiem. Najważniejsze jest dla nich dokładne rozpoznanie wszystkich możliwości, zlokalizowanie zagrożeń i określenie konsekwencji każdej możliwości. W swoich analizach odnoszą się do wielu zmiennych, na które podjęta decyzja będzie miała wpływ. Może się jednak zdarzać, że ich potrzeba dogłębnej analizy będzie blokowała podejmowanie działań. Potocznie często osoby o takim stylu postrzega się jako lękowe, jednak nie jest to skorelowane. Potrafią one podjąć decyzję w sposób świadomy i odpowiedzialny, a jeżeli mają doświadczenie w podobnych problemach, również szybko.
Ważne czas i miejsce
W sytuacjach społecznych skrajnie silne style podejmowania decyzji mogą pozostawać w opozycji do siebie. W wielu sytuacjach współpraca osób je reprezentujących jest nieunikniona, ale przy odrobinie dobrej woli może stanowić źródło inspiracji, a nie problemów. Kluczem wydaje się zrozumienie mechanizmów postępowania i znalezienie przestrzeni, w której dany styl ma większą przewagę.
Osoby o impulsywnym stylu podejmowania decyzji czują się najlepiej w miejscach, w których ważny jest odbiór emocjonalny. Będą to wszelkiego rodzaju działania kreatywne, innowacyjne czy estetyczne. Męczą je długotrwałe dyskusje nad rozwiązaniem, często przedkładają relacje nad osiągnięcie założonego celu. Mogą dawać upust swojej frustracji związanej z czysto analitycznym prowadzeniem pracy, mają kłopot z poddawaniem się rygorom zebrań. Są również bardzo wyczulone na klimat grupy. Niechętnie podejmują aktywne działania w zespole, którego atmosfera jest zbyt sztywna lub nasycona negatywnymi emocjami. Jednocześnie same starają się pracować na pozytywnych emocjach.
Osoby o racjonalnym stylu podejmowania decyzji są mniej wyczulone na atmosferę pracy, zdecydowanie większą wagę przykładając do jej jakości merytorycznej. Najlepiej sprawdzają się w sytuacjach, które wymagają dogłębnej analizy i planowania. Systematyczność i logika analizy powodują, że odpowiednie dla nich miejsca wiążą się często z oceną ryzyka, podejmowaniem decyzji finansowych czy budowaniem strategii. Sytuacje zmuszające do podjęcia decyzji pod presją czasu mogą być dla nich dużym obciążeniem, ponieważ wymagają dokonania niezbędnych analiz w krótkim czasie, co sprzyja pomyłkom lub uchybieniom. Gdy mają gotowe dane lub doświadczenie, podejmują decyzje szybko i pewnie. Podczas pracy zespołowej preferują porządek i z góry odrzucają pomysły, które nie mają ugruntowania w logice.
W trakcie wspólnej pracy osoby o różnych stylach podejmowania decyzji stają przed dużym wyzwaniem (zobacz ramkę poniżej).
Styl komunikacji
Styl podejmowania decyzji warunkuje także to, na jakie komunikaty zwracamy większą uwagę, na co sami kładziemy nacisk podczas rozmów.
Osoby o racjonalnym stylu podejmowania decyzji skupiają się na faktach, jeżeli więc sytuacja wymaga włączenia emocji, będą one potrzebowały wsparcia. Aby dostosować styl komunikacji, warto zamienić słowa z poziomu „czucia” na bardziej analityczne. Komunikacja z takimi osobami powinna być uporządkowana i zwięzła. Jeżeli tylko istnieje taka możliwość, warto wpleść przykłady innych sytuacji, które wywoływały konkretne reakcje, lub danych statystycznych, potwierdzających wybór. Trzeba także uzbroić się w cierpliwość, ponieważ osoby o takim stylu nie działają pod wpływem chwili i wypracowanie jednej wspólnej decyzji może zająć więcej czasu niż w przypadku osoby o impulsywnym stylu podejmowania decyzji.
Osoby o takim stylu podejmowania decyzji skupiają się na strefie emocji i uczuć, warto więc przejąć ich sposób wyrażania się. Mówienie o swoich argumentach z poziomu „czuję, że te dane są warte rozpatrzenia” pozwoli takim osobom łatwiej przyjąć twarde odniesienie do statystyk. Warto także skrócić ich męczarnie związane z długimi zebraniami i wcześniej przygotować wnioski z przeprowadzonych analiz. Warto także zacząć współpracę od określenia wszystkich możliwości. To pozwoli osobom o impulsywnym stylu podejmowania decyzji „poczuć” wszystkie rozwiązania, zanim przywiążą się do któregokolwiek, co może utrudnić im obiektywną ich ocenę.
Przygotowanie do negocjacji
Nie jest nowością informacja, że podejmując się negocjacji, warto dostosować się do stylu myślenia drugiej osoby. Podobnie, znajomość jej stylu podejmowania decyzji powinna być podstawą przygotowania się do rozmów.
Osobom o racjonalnym stylu podejmowania decyzji warto dostarczyć wydrukowane szczegółowe analizy, do których będą mogły odnieść się w późniejszym czasie. Wszelkie działania należy skupić wokół podstawowego tematu, unikając zbyt częstych dygresji czy odległych przykładów. Jednocześnie jednak przygotowanie kilku przykładów z podobnych sytuacji, które będą poparte statystykami, to świetny argument za danym rozwiązaniem. Spotkanie powinno być zwięzłe i konkretne, jednak nie należy się spieszyć z przestawianiem danych. W harmonogramie musi być zarezerwowany czas na analizy i pytania. Koniecznie należy pamiętać, że osoby o takim stylu lubią podejmować przemyślane decyzje. Jeżeli więc proponowane rozwiązanie jest nowe lub nieznane do tej pory, trzeba się liczyć z możliwością, że decyzja nie zostanie podjęta tego samego dnia.
Dla osób o impulsywnym stylu podejmowania decyzji w zupełności wystarczające będą analizy uproszczone, np. w formie wykresów (warto odpowiednio dobrać kolorystykę do danych). Ważna będzie atmosfera spotkania i dbałość o relacje. Dla takich osób warto przygotować bardziej opisowe prezentacje, zadbać o ekspozycję czynnika ludzkiego i znaleźć miejsce na emocje. Ponieważ osoby te mają tendencję do wyrabiania sobie opinii na podstawie pierwszego wrażenia, konieczna jest dbałość o estetykę i atmosferę. Warto przedstawić najpierw wszystkie możliwości, a dopiero później je omawiać szczegółowo. Warto też elastycznie podejść do porządku spotkania – osoby o takim stylu podejmowania decyzji mogą źle się czuć w sztywnej formie, a to nie nastawia ich pozytywnie do podejmowanych decyzji.
Elastyczność i akceptacja
Nie tylko w kontekście współpracy elastyczność i akceptacja wydają się być kluczowe dla efektywnego działania. Również w samodzielnym funkcjonowaniu umiejętność korzystania z obu stylów może być bardziej skuteczna. Jak napisał John Churton Collins, często negatywne konsekwencje pojawiają się w wyniku użycia nieodpowiedniego instrumentu w odniesieniu do konkretnego problemu. Niezależnie od tego, że często jeden ze stylów jest jednostce bliższy, umiejętna ocena ważności sytuacji i jej uwarunkowań pozwala na świadomy wybór kluczowych aspektów i instrumentu, który zostanie wykorzystany do podjęcia decyzji. Zamiast więc wybierać, warto zapoznać nasze serce z rozumem i stając w obliczu problemu mieć dwóch doradców.
Współpraca osób o różnych stylach podejmowania decyzji
Aby współpraca osób o różnych stylach podejmowania decyzji nie była frustrująca, ale owocna, konieczna jest akceptacja stylu drugiej osoby. Często w takich sytuacjach na szkoleniach i warsztatach z pracy grupowej wykorzystywana jest Teoria Pięciu Kapeluszy Eduarda de Bono, która pozwala na fizyczne wcielenie się w różne style myślenia, a co za tym idzie, łatwiejsze zrozumienie sposobu działania drugiej osoby. Kiedy zna się styl drugiej osoby i jest się gotowym do otwartej współpracy, konieczne jest znalezienie kompromisu i umiejętność otwartej komunikacji. Kluczowe wydaje się ograniczenie własnych preferencji do poziomu niebudzącego frustracji drugiej strony oraz zrozumienie wartości, jakie dany styl wnosi do wspólnej pracy.
Osoby o racjonalnym stylu podejmowania decyzji wnoszą porządek, logikę i dane, które są niezmiernie ważne w sytuacji podejmowania długotrwałych decyzji. Porządkują możliwości i wskazują skuteczne rozwiązania z punktu widzenia biznesu.
Z drugiej strony, osoby o impulsywnym stylu podejmowania decyzji swoim zachowaniem mogą uprościć proces w przypadku decyzji krótkotrwałych lub o niskim poziomie ważności. Wnoszą również przywiązanie do aspektu ludzkiego, który w przypadku równoważności rozwiązań może być kluczem do wyboru.