Analityczny personalny - jak czytać sprawozdania finansowe

Pojawia się więc pytanie – jak stać się partnerem biznesowym zarządu? Odpowiedzi na to pytanie należy szukać w świecie finansów. Do katalogu swoich kompetencji współczesny dyrektor personalny musi dodać umiejętność posługiwania się językiem biznesu. Niezbędna staje się ocena kondycji finansowej firmy, liczenie zwrotu z inwestycji czy kalkulacja kosztów.

W komplecie dla biegłego

Każda firma, zgodnie z ustawą o rachunkowości¹, ma obowiązek sporządzić raz do roku obowiązkowe sprawozdanie finansowe.

Sprawozdawczość finansowa podmiotów obejmuje cztery elementy:

• bilans,
• rachunek wyników,
• rachunek przepływów finansowych,
• zestawienie zmian w kapitale własnym

oraz informację dodatkową, obejmującą wprowadzenie do sprawozdania finansowego i dodatkowe objaśnienia.

Bilans

Bilans pokazuje w ujęciu wartościowym sytuację majątkową i finansową firmy na dany dzień, czyli moment bilansowy. Jest statycznym zestawieniem aktywów i pasywów firmy. Aktywa firmy to inaczej majątek, czyli wszystko, co firma posiada (środki pieniężne, maszyny, budynki, zapasy, należności itp.), a pasywa to źródła finansowania tego majątku (kapitał własny, kredyty, zobowiązania wobec dostawców).

Wszystkie podmioty zobowiązane są sporządzać bilans do celów sprawozdawczych w układzie poziomym, w którym z jednej strony znajdują się aktywa uszeregowane rosnąco wg stopnia płynności, a z drugiej pasywa wg stopnia wymagalności².

Bilans kończy się sumą aktywów i pasywów. Do celów wewnętrznych firma może sporządzać bilans w innej formie. Bez względu jednak na układ suma aktywów i suma pasywów musi się bilansować, czyli kwoty te muszą być identyczne.

Rachunek zysków i strat

Rachunek zysków i strat (rachunek wyników) to narzędzie służące do obliczania wyniku finansowego przedsiębiorstwa. Zestawia się w nim przychody i koszty firmy w danym okresie, tym samym prezentując sposób powstawania wyniku finansowego firmy w tym czasie oraz jego wartość³.

Rachunek zysków i strat składa się z pięciu segmentów. Są to:

• zasadnicza działalność operacyjna,
• pozostała działalność operacyjna,
• działalność finansowa,
• segment losowy,
• obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego.

Istnieją dwa warianty sporządzania rachunku zysków i strat:

• wariant kalkulacyjny,
• wariant porównawczy.

Wybór wariantu zależy od tego, jaki rachunek kosztów stosuje się w danej firmie, tzn. klasyfikację kosztów – w układzie rodzajowym lub kalkulacyjnym, organizację i ewidencję ich rozliczania.

Rachunek przepływów pieniężnych

Rachunek przepływów pieniężnych (sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych) dynamicznie ujmuje sytuację majątkową i finansową przedsiębiorstwa w danym okresie.

Istotą tego sprawozdania jest prezentacja wszystkich wpływów i wydatków pieniężnych w okresie, za który jest sporządzany, niezależnie od daty zewidencjonowania przychodu lub kosztu.

Rachunek przepływów pieniężnych pokazuje zmiany sytuacji finansowej firmy mające związek z przepływami środków pieniężnych, w podziale na segmenty: z działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej⁵.

Firmy mają do wyboru dwie metody sporządzenia rachunku przepływów pieniężnych:

• bezpośrednią,
• pośrednią.

Różnica między tymi metodami polega na sposobie pokazania przepływów z działalności operacyjnej (podstawowej). W metodzie bezpośredniej przepływy z działalności operacyjnej przedstawia się w podziale na realne wpływy z tytułu sprzedaży, a wydatki w podziale na tytuły – dostawy, wynagrodzenia, ubezpieczenia, podatki itd. W metodzie pośredniej punktem wyjścia jest wynik finansowy, który następnie jest korygowany o pozycje mające doprowadzić go do postaci pieniężnej⁶.

Zestawienie zmian w kapitale własnym

Zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym obejmuje informacje o zmianach poszczególnych składników kapitału (funduszu) własnego za bieżący i poprzedni rok obrotowy. Jego celem jest ustalenie łącznych zysków lub strat wynikających z działalności jednostki. Uwidocznione są w nim również przychody i koszty wpływające bezpośrednio na kapitał własny (np. skutki przeszacowania wartości środków trwałych i inwestycji długoterminowych czy koszty z tytułu organizacji i rozszerzenia skali działania spółki akcyjnej)⁷.

Analiza finansowa

Informacje znajdujące się w sprawozdaniach finansowych są podstawą okresowej oceny wyników działalności oraz perspektyw rozwoju każdego przedsiębiorstwa. Analiza tych danych nazywana jest analizą finansową. Jej przedmiotem są: stan finansowy przedsiębiorstwa ustalany na określony moment (ujęcie statyczne) i wyniki finansowe przedsiębiorstwa ustalane narastająco za pewien okres (ujęcie dynamiczne).

W zakres analizy finansowej wchodzi:

• analiza sprawozdań finansowych,
• analiza wskaźnikowa.

Analiza sprawozdań finansowych obejmuje: analizę poziomą i pionową bilansu i rachunku wyników oraz analizę sprawozdania z przepływów finansowych, w której przedmiotem badania są wielkości z tych sprawozdań.

Analiza wskaźnikowa służy do oceny relacji między poszczególnymi składnikami tych sprawozdań.

W pionie i poziomie

Znajomość treści poszczególnych pozycji bilansu oraz rachunku wyników umożliwia czytanie, tj. analizowanie zawartych w nich informacji, zarówno w układzie poziomym, jak i pionowym.

Analiza pozioma – to analiza dynamiki. Czytanie sprawozdań finansowych w układzie poziomym polega na porównywaniu poszczególnych pozycji z co najmniej dwu kolejnych okresów. Umożliwia to ustalenie zmian absolutnych lub procentowych (w stosunku do okresu poprzedniego) zachodzących w poszczególnych składnikach. Dzięki temu można wnioskować o prawidłowości funkcjonowania firmy w przeszłości oraz przewidywać tendencję jej rozwoju w następnych okresach.

Analiza pionowa – to analiza struktury. Czytanie sprawozdań finansowych w układzie pionowym polega na ustaleniu i analizowaniu struktury aktywów i pasywów bilansu oraz struktury elementów kształtujących wynik finansowy przedsiębiorstwa. Jednocześnie porównanie zmian struktury z okresu na okres dostarcza dodatkowych informacji na temat sytuacji majątkowej i finansowej firmy⁸.

Finanse w obiegu

Analizując sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych, warto zwrócić uwagę na kierunki przepływów z poszczególnych obszarów działalności. Trzy obszary działalności oraz dwa kierunki przepływów pozwalają wyróżnić osiem możliwych przypadków⁹, co pokazuje tabela 1, gdzie plus (+) oznacza przepływ dodatni z danej działalności, a minus (-) oznacza przepływ ujemny (zobacz tabelę na str. 91).

Przypadek 1. W praktyce sytuacja taka zdarza się rzadko. Dotyczy przedsiębiorstw o bardzo dużej płynności finansowej. Może wiązać się z restrukturyzacją, która polega np. na zmianie profilu działalności. Firma pozbywa się zbędnego majątku trwałego, by później dokonać nowych inwestycji. Przypadek ten może też świadczyć o przygotowywaniu się firmy do przejęcia innej jednostki.

Przypadek 2. Odnosi się do podmiotów uzyskujących dodatnie przepływy z działalności operacyjnej i inwestycyjnej. Wpływy z działalności inwestycyjnej są sygnałem pozytywnym świadczącym o restrukturyzacji przedsiębiorstwa, ale jeśli nie wystarczają na spłatę zobowiązań – sygnałem negatywnym.

Przypadek 3. Przedstawia sytuację typową dla dynamicznie rozwijających się przedsiębiorstw. Rozmiary inwestycji powodują, że dodatnie przepływy pieniężne z działalności operacyjnej nie wystarczają na finansowanie tych inwestycji. Wówczas niedobór środków pieniężnych jest pokrywany ze źródeł zewnętrznych. Sytuacja finansowa firmy jest jednak korzystna – nie ma ona kłopotów z pozyskaniem środków z zewnątrz.

Przypadek 4. Dotyczy firm, które popadły w tarapaty finansowe po dłuższym okresie ujemnych przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej. Trudności finansowe oceniane są jednak jako przejściowe, skoro inwestorzy i kredytodawcy są skłonni angażować dodatkowe środki. Przypadek ten może też świadczyć o próbie przejścia przedsiębiorstwa na nowy, bardziej rentowny rodzaj działalności, co w przyszłości powinno zaowocować wystąpieniem przypadku 6.

Przypadek 5. W takiej sytuacji znajdują się podmioty borykające się z trudnościami finansowymi, walczące o przetrwanie. Firmie nie udaje się pozyskać środków z zewnątrz. Straty pokrywa, pozbywając się wartościowych składników majątku trwałego, co powoduje, że szanse poprawy sytuacji stają się coraz mniejsze.

Przypadek 6. Przedstawia sytuację typową dla nowych przedsiębiorstw i firm działających w branżach wychodzących z kryzysu. Perspektywy jednostki są oceniane pozytywnie, dzięki czemu udaje się jej pozyskać kapitał ze źródeł zewnętrznych. Pozwala to na prowadzenie działalności inwestycyjnej i pokrycie ujemnych przepływów z działalności operacyjnej.

Przypadek 7. Odwzorowuje sytuację w przedsiębiorstwach dojrzałych, które osiągają wysoką rentowność. Zyski z działalności operacyjnej wystarczają zarówno na prowadzenie inwestycji, jak i na spłatę zobowiązań oraz wypłaty dywidend. Jeżeli jednak wartość przepływów pieniężnych z całokształtu działalności jest ujemna, świadczy to o trudnościach finansowych. Wyjściem z tej sytuacji może być pozyskanie środków z zewnątrz, co odpowiada przypadkowi 3.

Przypadek 8. Odwzorowuje nietypową sytuację, możliwą tylko w firmach, które zgromadziły odpowiednie środki pieniężne. Zasoby te umożliwiają jednostce prowadzenie działalności inwestycyjnej. Utrzymywanie się takiej sytuacji w dłuższym okresie może jednak doprowadzić firmę do bankructwa¹⁰.

Interpretacja sprawozdania z przepływu środków pieniężnych powinna zostać uzupełniona o wskazanie pozycji wyrażających się największymi kwotami w ramach poszczególnych działalności i wyciągnięcie wniosków w powiązaniu z ogólną sytuacją przedsiębiorstwa, określoną zwłaszcza na podstawie analizy pozostałych sprawozdań finansowych (rachunku wyników i bilansu). Analiza i wyciągnięte wnioski pozwalają na stwierdzenie prawidłowości i nieprawidłowości w sposobach pozyskiwania i wykorzystania środków finansowych.

Rachunek przepływów pieniężnych i zestawienie zmian w kapitale własnym są obowiązkowe jedynie dla podmiotów, które podlegają corocznemu badaniu sprawozdań finansowych przez biegłego rewidenta.

Do podmiotów tych należą⁴:

• banki, zakłady ubezpieczeń oraz zakłady reasekuracji,
• jednostki działające na podstawie przepisów o obrocie papierami wartościowymi oraz przepisów o funduszach inwestycyjnych,
• jednostki działające na podstawie przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych,
• spółki akcyjne, z wyjątkiem spółek będących na dzień bilansowy w organizacji,
• pozostałe jednostki, które w poprzedzającym roku obrotowym, za który sporządzono sprawozdania finansowe, spełniły co najmniej dwa z następujących warunków:

– średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło co najmniej 50 osób,

– suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła równowartość w walucie polskiej co najmniej 2,5 mln euro,

• przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy stanowiły równowartość w walucie polskiej co najmniej 5 mln euro.

Przepływy operacyjne – przepływy pieniężne pochodzące z podstawowej, działalności podmiotu, które zasadniczo wpływają na wartość wyniku finansowego tego podmiotu. Wynikają więc one z typowych transakcji i zdarzeń gospodarczych wynikających z codziennych operacji mających miejsce w przedsiębiorstwie

Przepływy inwestycyjne – nakłady poniesione na powiększanie zasobów, które umożliwiają generowanie przyszłych zysków z działalności zasadniczej. Są więc to wydatki z tytułu nabycia rzeczowych składników majątku trwałego, wartości niematerialnych i prawnych oraz innych składników majątku trwałego, oraz wpływy wynikające ze sprzedaży z tych składników. W działalności tej wykazuje się również wszelkie wydatki poniesione na inwestycje niezwiązane z podstawową działalnością przedsiębiorstwa, jak i wpływy osiągnięte z tytułu tych inwestycji

Przepływy finansowe – wpływy z emisji akcji lub innych instrumentów finansowych (np. obligacji), jak również korzystanie z innych form zewnętrznego finansowania działalności. W działalności tej wykazuje się także wydatki związane z pozyskanymi z zewnątrz źródłami finansowania, w tym wypłaty dywidend, zwrot zobowiązań, prowizje i odsetki z tego tytułu

@RY1@i13/2010/001/i13.2010.001.000.0088.001.jpg@RY2@

PRZYPISY

¹ Ustawa o rachunkowości z 29 września 1994 r., Dz.U. z 2009 r. nr 152, poz. 1223, nr 157, poz. 1241 i nr 165, poz. 1316 z późn. zm., art. 45

² M. Gmytrasiewicz, A. Karmańska, Rachunkowość finansowa, Difin, Warszawa 2002, s. 427.

³ J. Turyna, Rachunkowość finansowa, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2008, s. 123

⁴ Ustawa o rachunkowości z 29 września 1994 r., Dz.U. z 2009 r. nr 152, poz. 1223 z późn. zm., art. 64.

⁵ E. Kalwasińska, E. Maciejowska, Rachunkowość finansowa w teorii i praktyce, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008, s. 84.

⁶ A. Rutkowski, Zarządzanie finansami, PWE, Warszawa 2007, s. 58.

⁷ J. Turyna, Rachunkowość finansowa, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa 2008, s. 179.

⁸ L. Bednarski, T. Waśniewski, Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, FRRwP, Warszawa 1996, tom 1, s. 257–261.

⁹ T. Waśniewski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, FRRwP, Warszawa 1997, s. 373.

¹⁰ Tamże, s. 373–374.

Beata Molska

dyrektor ds. personalnych Grupy Coface Poland Credit Management Services Sp. z o.o.

Era dyrektorów personalnych, posiadających jedynie wiedzę psychologiczną lub związaną z prawem pracy czy zarządzaniem płacami, minęła już bezpowrotnie. W wielu firmach dyrektor HR zaczyna być postrzegany jako strategiczny doradca biznesowy, wspierający rozwój firmy i ściśle współpracujący z zarządem.

Dzięki „przełożeniu” strategicznych celów firmy, które są najczęściej wyrażone w liczbach, na systemy premiowania, dyrektor personalny zaczyna mówić językiem dużo bardziej zrozumiałam dla zarządu. Wiele procesów z różnych obszarów firmy często „krzyżuje się” w dziale HR. Dlatego też, kluczowa wydaje się umiejętność rozumienia i niejako „wejścia w buty” dyrektora finansowego i wsparcie go w procesach budżetowania i kontrolingu, jak również dyrektora handlowego odpowiedzialnego za sprzedaż wszystkich linii biznesowych i wyliczenia zyskowności poszczególnych usług czy produktów. Z własnego doświadczenia wiem, że wiedza finansowa ma także znaczenie przy projektowaniu systemów motywacyjnych opartych na mierzalnych celach i wskaźnikach typu MBO. Cenną umiejętnością jest też dostrzeżenie w sprawozdaniach finansowych przedsiębiorstwa, jak koszty osobowe wpływają na wynik przedsiębiorstwa, aby z kolei zrozumieć punkt widzenia zarządu. Dopiero wówczas można włączać do argumentacji także inne, miękkie, aspekty związane z zarządzaniem personelem, dzięki którym zarząd zacznie chętniej traktować pracownika jako inwestycję i najważniejszy kapitał w firmie, a nie wyłącznie jako zasób czy koszt dla firmy.