Niespotykany na taką skalę zastrzyk funduszy unijnych spowodował gwałtowne zwiększenie popytu na szkolenia. Jak grzyby po deszczu zaczęły wyrastać firmy szkoleniowe, które specjalizowały się w realizacji projektów unijnych.
– Gdy pojawiły się pierwsze projekty EFS, nastąpił proceder powoływania firm zajmujących się organizacją i prowadzeniem szkoleń z wykorzystaniem funduszy. Można było zaobserwować dwie tendencje. Pierwszą z nich było powoływanie firm do prowadzenia szkoleń, natomiast drugą było zarządzanie funduszami oraz tworzenie organizacji do pozyskiwania środków dla innych podmiotów – mówi Wojciech Szymczak z firmy Egeria Consulting Experts Group.
Stabilizacja mimo kryzysu
Duża liczba projektów pozwoliła na dosyć spokojne funkcjonowanie na rynku już istniejących i nowych firm. Popyt na szkolenia był duży. W 2008 roku, kiedy polską gospodarkę dotknęły skutki kryzysu, dotacje unijne ułatwiły firmom szkoleniowym przetrwanie trudnych czasów i zniwelowały negatywne skutki spowolnienia gospodarczego. Pomimo że budżety firm zostały znacząco obniżone, unijne pieniądze pozwoliły im nadal wysyłać swoich pracowników na szkolenia.
– Długo odsuwaliśmy temat, nie pisaliśmy projektów unijnych, a nasi klienci nie wywierali presji, szczęśliwie zamawiając kolejne szkolenia komercyjne – mówi Małgorzata Procner, dyrektor ACT Advanced Corporate Training. – Kiedy w końcu złożyliśmy nasz pierwszy projekt, jego pozytywna ocena i początek realizacji zbiegły się w czasie z okresem kryzysowego zamrożenia budżetów szkoleniowych w firmach. Odczuliśmy więc wyraźnie korzyść, jaką jest możliwość zapewnienia stałych, gwarantowanych, regularnie odbywających się zajęć dla zespołu trenerów i lektorów – dodaje.
W takiej sytuacji znalazło się wiele innych firm. Dla nich fundusze unijne gwarantowały przetrwanie na kryzysowym rynku. Gorzej miały się firmy, które nie specjalizowały się w projektach unijnych. Mogły odczuć spadek koniunktury, mimo że posiadały w swojej ofercie dobre szkolenia i trenerów z wysokimi kwalifikacjami, ich oferta przegrywała z ofertą szkoleń dofinansowanych.
Trenerski deficyt
Jednak, jak czas pokazał, szkolenia dofinansowane to nie tylko pożytek dla rynku szkoleniowego. To, co miało być dla rynku wzmocnieniem, w wielu przypadkach mogło się stać zagrożeniem. Zaczęło brakować doświadczonych trenerów, którzy byli niezbędni do tego, aby realizować szkolenia na odpowiednim poziomie. W związku z tym firmy szkoleniowe zaczęły szukać wsparcia wśród niedoświadczonych trenerów lub co gorsza wykładowców, którzy z trenerstwem niewiele mieli wspólnego. To nieuchronnie doprowadziło do spadku jakości realizowanych szkoleń.
Właśnie osłabienie poziomu szkoleń unijnych jest jednym z głównych zarzutów stawianych realizowanym projektom. Mówią o tym otwarcie zarówno realizujący szkolenia, jak i uczestnicy. Na wielu forach internetowych można znaleźć dyskusje o poziomie zrealizowanych szkoleń, które zdaniem uczestników nie spełniały ich oczekiwań.
– Wysyp firm szkoleniowych i szybko zwiększająca się liczba trenerów spowodowały, że selekcję pozytywną zastąpiło hasło „wszystkie ręce na pokład”. Żeby zostać trenerem wystarczyło skończyć jakąś szkołę trenerską, a i to nie zawsze... I to w dużej mierze wpłynęło na jakość usług. Wielokrotnie spotkaliśmy się z opiniami, że szkolenia EFS-owe są niskiej jakości, że wiedza i umiejętności przekazywane w ich trakcie są pobieżne. Powszechne więc jest odczucie, że ubocznym skutkiem podaży szkoleń jest obniżenie ich jakości – twierdzi Joanna Poniatowska z Kontekst HR International Group.
Zdaniem Anny Świebockiej-Nerkowskiej, dyrektora Zespołu Rozwoju Zasobów Ludzkich PARP, środki z Europejskiego Funduszu Społecznego po raz pierwszy w naszym kraju dały możliwość masowego podnoszenia kompetencji. – Projekty EFS to wolny rynek, a na wolnym rynku zawsze są cudotwórcy i szarlatani. Oczywiście najbardziej rzucają się w oczy te nieliczne przecież szkolenia, które odstają jakością od przyjętych standardów, ale tego nie unikniemy, nawet gdyby znacznie zwiększyły się środki przeznaczone na kontrole i monitoring. Jakość niestety tworzą i za nią odpowiadają same firmy szkoleniowe i trenerzy, a to im powinno najbardziej zależeć na zbudowaniu jak najszerszego portfolio zadowolonych klientów, którzy będą wracać na kolejne szkolenia, także po wyczerpaniu środków publicznych – podkreśla Anna Świebocka-Nerkowska.
Biurokracja nie do ominięcia
Przedstawiciele firm szkoleniowych zwracają też uwagę na kwestię biurokracji przy rozliczaniu projektów unijnych. Skomplikowany system rozliczania projektów wymusił zatrudnienie dużej liczby urzędników, którzy monitorują i audytują projekty, a przez to ich obsługa stała się kosztowna.
Jak twierdzą przedstawiciele PARP, obciążenia biurokratyczne są immanentną cechą programów, które finansowane są ze środków publicznych i rezygnacja z nich nie jest możliwa. – Trzeba zauważyć, że wprowadzono wiele uproszczeń w systemie dystrybucji pieniędzy z EFS. Urzędnicy nauczyli się, że przedsięwzięcia szkoleniowe musi cechować pewna elastyczność wynikająca ze zmieniających się potrzeb odbiorców czy ze względu na podlegające nieustannej dynamizacji zmiany w otoczeniu gospodarczym – mówi Rafał Kamiński, zastępca dyrektora Zespołu Instrumentów Szkoleniowych w PARP.
Więcej za dużo mniej
Kolejnym problemem, z którym musiał się zmierzyć rynek szkoleniowy po napływie funduszy unijnych, było znaczne obniżenie stawek trenerskich. O ile przed uruchomieniem środków unijnych ceny na rynku szkoleń były mniej więcej podobne, to obecnie różnice w cenie za wykonanie szkolenia o tej samej tematyce mogą sięgać nawet kilku tysięcy złotych. Klient mógł wybierać w ofertach cenowych, ale bardzo często poziom szkoleń z atrakcyjną ofertą cenową był niezadowalający.
– Traktowanie przez niektóre firmy szkoleniowe projektów unijnych jako tych, które po prostu trzeba zrealizować najmniejszym nakładem sił i środków z pewnością nie pomaga rynkowi. Psuje go bazowanie na przestarzałych programach i „wysłużonych” case'ach z minionej epoki – uważa Włodzimierz Buśkiewicz, prezes zarządu Instytutu Rozwoju Biznesu.
Jak podkreślają przedstawiciele firm szkoleniowych, mimo negatywnych skutków, które mógł odczuć rynek szkoleniowy, EFS stał się dla wielu firm szkoleniowych niezaprzeczalną szansą na rozwój.
Na drodze do profesjonalizmu
Niezwykle ważny w profesjonalizacji zawodu trenera okazał się projekt „Podnoszenie kompetencji kadry szkoleniowej”, który jest realizowany przez PARP w ramach Poddziałania 2.2.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL) – poprawa jakości świadczonych usług szkoleniowych.
W ramach projektu w latach 2008-2013 zostanie przeszkolonych 4000 trenerów. Trwają projekty szkoleniowe, które otrzymały dofinansowanie w ramach trzech pierwszych konkursów ogłoszonych przez PARP. Cieszą się dużym powodzeniem – w pierwszym konkursie na jedno miejsce przypadało średnio siedmioro chętnych. Opinie uczestników szkół trenerów są entuzjastyczne.
Anna Sobik, która brała udział w Szkole Trenerów realizowanej w ramach pierwszego konkursu uważa, że uczestnictwo w projekcie spełniło jej wszystkie oczekiwania. – Uważam, że projekt POKL 2.2.2 odpowiada na potrzeby rynku, które są duże. Z usług trenerów biznesu korzystają masowo średnie i duże firmy, a stanowisko trenera wewnętrznego – to już prawie standard w dużej firmie. Gdzie ci ludzie mają zdobywać szlify? Gdzie się uczyć? Najlepiej od najlepszych. Projekt POKL 2.2.2. realizują firmy szkoleniowe z najwyższej półki, co pozwala beneficjentom na korzystanie z ich ogromnej wiedzy, doświadczenia kadry i wysokich standardów działania – podkreśla Anna Sobik.
Obecnie PARP opracowuje Wytyczne dla Wnioskodawców do IV konkursu (projekt Wytycznych jest dostępny na stronie internetowej PARP). Ogłoszenie tego konkursu planowane jest na listopad/grudzień 2010 r.
Zmiana świadomości
Mimo kilku negatywnych skutków, które pojawiły się na rynku szkoleniowym wraz z pojawieniem się środków unijnych, większość firm szkoleniowych uważa, że pożytki, jakie EFS przyniósł, są nie do przecenienia. Pozytywnym efektem, który odczuwa nie tylko branża szkoleniowa, ale przede wszystkim klienci-przedsiębiorcy jest masowość tych projektów, a co za tym idzie zmiana podejścia polskich pracodawców do kwestii związanych z podnoszeniem kompetencji pracowników. Dotyczy to nie tylko dużych firm, które świadomość konieczności rozwijania pracowników mają, ale przede wszystkim małych i średnich przedsiębiorstw.
– Biorąc pod uwagę wszystkie pozytywy i negatywy, które towarzyszą realizacji szkoleń dofinansowanych uważam, że bilans obecności EFS w Polsce jest dodatni. Dla odbiorców szkoleń – dorosłych Polaków – bo uzmysławiają sobie konieczność ciągłego podnoszenia swoich kompetencji, dla firm szkoleniowych – bo się profesjonalizują i budują swoją markę i renomę – uważa Anna Świebocka-Nerkowska. Trudno się z tym nie zgodzić.