Informacje zawarte w tym artykule są oparte na wynikach badań naukowych prowadzonych w ramach projektu „Mama w pracy – społeczne uwarunkowania powrotu kobiet na rynek pracy po przerwie związanej z wychowywaniem dzieci” zrealizowanych przez firmę HRP i socjologów Uniwersytetu Łódzkiego*.
Znaczenie pracy w życiu kobiet
Kobiety, mówiąc o tym, jakie znaczenie ma praca zawodowa w ich życiu, poruszają kwestie dotyczące przede wszystkim trzech obszarów: ekonomicznego, społecznego i psychologicznego.
Wymiar ekonomiczny
Okazało się, że kwestie finansowe mają największe znaczenie dla kobiet ze względu na to, że praca zawodowa jest źródłem utrzymania i podstawą niezależności materialnej. Dzięki temu mają poczucie bezpieczeństwa i mogą pozytywnie patrzeć w przyszłość. Niektóre z pracujących kobiet zaznaczały, że pieniądze przez nie zarabiane mają znaczenie nie tylko dla nich samych, ale wpływają na standard życia całej rodziny. Pensja kobiet nie jest bowiem jedynie uzupełnieniem dochodu partnera, ale także niezbędnym i istotnym wkładem w utrzymanie rodziny.
Wymiar społeczny
Kobiety, przede wszystkim niepracujące, uważają, że praca zawodowa i związana z nią aktywność mają pozytywny wpływ na zachowanie tak zwanego komfortu psychicznego i równowagi emocjonalnej. Dla innych uczestniczek badania to forma odpoczynku i możliwości oderwania się od obowiązków domowych czy rodzinnych problemów. Kobiety pracujące przyznają, że dzięki pracy zawodowej lepiej organizują swój czas, ucząc się łączyć obowiązki rodzinne z zawodowymi, a ponadto czują się bardziej doceniane przez otoczenie i partnerów życiowych. Poza tym kobiety zwracają uwagę na to, że sytuacja, gdy oboje partnerzy są aktywni zawodowo, sprzyja podziałowi obowiązków domowych.
Niektóre uczestniczki badania twierdzą, że kobiety przebywające kilka lat w domu „dziwaczeją”, nie mają dystansu do siebie i nadmiernie przejmują się drobnymi zdarzeniami, a także nie rozwijają się intelektualnie. Ponadto część badanych uważa, że praca zawodowa bardzo motywuje do codziennego dbania o siebie, co dodatkowo wpływa na poczucie społecznej akceptacji.
Wymiar psychologiczny
Kobiety, mówiąc o pracy zawodowej, wskazywały także na jej pozytywny wpływ na samopoczucie. Ta aktywność, ich zdaniem, zapewnia m.in. możliwość rozwoju osobistego, awansu zawodowego, odczuwanie przyjemności z pracy czy naukę nowych umiejętności. Uczestniczki badania podkreślały także znaczenie sprawdzenia się w nowych rolach, wykazywania się wiedzą i umiejętnościami, których nie wykorzystują w domu i podczas opieki nad dzieckiem. Praca dla kobiet jest nie tylko źródłem nowej wiedzy, ale, jak się okazuje, źródłem osobistej satysfakcji. Część z nich przyznaje, że po prostu lubi pracować i niekiedy praca jest spełnieniem ich marzeń, motywuje je do podejmowania innych pozazawodowych działań.
Przemyślana decyzja
Kobiety, podejmując decyzję o powrocie do pracy po przerwie związanej z urodzeniem dziecka, mówią o kilku istotnych czynnikach.
Uwarunkowania finansowe
Najważniejszą kwestią przy rozważaniu ponownego podjęcia pracy zawodowej jest sytuacja finansowo-materialna rodziny. To, jak długo matka może opiekować się dzieckiem nie pracując, w dużej mierze zależy od wysokości jej zarobków i zarobków jej męża. Kobiety pracujące w swoich wypowiedziach podkreślały, że kłopoty finansowe zmusiły część z nich do powrotu na rynek pracy wcześniej, niż tego chciały. Nieustannie rosnące koszty utrzymania okazały się decydującymi motywami. Część kobiet chce wrócić do pracy zawodowej przede wszystkim ze względu na to, by być niezależnymi finansowo. Istotna jest także chęć utrzymaniu miejsca pracy i ciągłości zatrudnienia, a w związku z tym zapewnienia sobie świadczeń emerytalnych.
Uwarunkowania rodzinne
Powrót do pracy zależy w dużej mierze od tego, jakiego rodzaju wsparcie może otrzymać kobieta w opiece nad dzieckiem od innych członków rodziny. Brak możliwości uzyskania pomocy od własnej matki czy teściowej jest najczęstszą przyczyną przedłużania okresu opieki nad dzieckiem przez kobiety nieaktywne zawodowo. Wiele matek nie rozważa zatrudnienia niani ze względu na bardzo wysoki koszt tej pomocy, ale i brak zaufania do obcej osoby.
Kobiety uzależniają swoją decyzję o powrocie na rynek pracy od wieku dziecka, poziomu jego samodzielności oraz stanu zdrowia (większość uczestniczek badania przyznała, że dziecko powinno mieć przynajmniej rok). Niektóre kobiety odczuwają także pewien rodzaj presji ze strony partnera lub innych bliskich osób, członków rodziny lub przyjaciół, aby wrócić do aktywności zawodowej.
Uwarunkowania osobiste
Do podjęcia pracy zawodowej kobiety skłania także potrzeba kontaktu z innymi ludźmi, przeciwdziałanie monotonii dnia codziennego i chęć „wyrwania się z domu”. Ponadto chcą się rozwijać, doskonalić umiejętności i podnieść poczucie własnej wartości. Duże znaczenie ma także samorealizacja w pozarodzinnych obszarach życia i odgrywanie innych ról społecznych, nie tylko matki i partnerki. Część kobiet chce wrócić do pracy zawodowej ze względu na to, że stanowi ona dla nich źródło radości i dobrego samopoczucia.
Uwarunkowania zawodowe
Decyzja o powrocie do pracy zawodowej zależy także od tego, czy kobieta ma dokąd wrócić. W przypadku matek wykorzystujących urlop wychowawczy jest to możliwość przedłużenia umowy o pracę czy bezproblemowego powrotu na dawne miejsce pracy lub otrzymanie propozycji pracy w innym dziale. Niekiedy przełożony stawia kobietom ultimatum, że nie stracą pracy, jeśli ją podejmą w określonym czasie, zaś w przypadku kiedy zechcą przedłużyć swoją nieobecność w pracy ze względu na chęć wychowywania dziecka, otrzymają wypowiedzenie.
Kobiety czują się także zobowiązane wobec pracodawcy do podjęcia pracy po przerwie związanej z opieką nad dzieckiem. Szczególnie dotyczy to kobiet przebywających na urlopie wychowawczym dłużej niż sześć miesięcy. One same uważają, że pracodawcy „rezerwują” dla nich miejsce i wierzą, że te wrócą do pracy w którymś momencie, dlatego czują się zobligowane do powrotu na dawne stanowisko. Poza tym nie chcą mieć zbyt długiej przerwy w pracy zawodowej, aby łatwo było im uzupełnić wiedzę i umiejętności zawodowe.
Opinie o kobietach matkach
Pracodawcy i specjaliści ds. rekrutacji, eksperci rynku pracy oraz badane kobiety wymieniali wiele pozytywnych, jak również negatywnych cech kobiet i mężczyzn jako pracowników oraz zalet i wad pracownic, które są matkami (zobacz tabelę).
Zalety pracownic matek
Jedną z najczęściej wymienianych zarówno przez uczestniczki badania, jak i ekspertów zalet pracownic matek jest większa odpowiedzialność za wykonywaną pracę, sumienność i lojalność wobec firmy. Matkom zależy, by utrzymać rodzinę, dlatego najważniejsza jest dla nich stabilność i pewność zatrudnienia oraz stały dochód. Kobiety, które mają dzieci, starają się utrzymać miejsce pracy, także aby udowodnić pracodawcy, że macierzyństwo nie jest przeszkodą w wykonywaniu obowiązków zawodowych. Zdaniem ekspertów, kobiety mające dzieci potrafią być bardzo pomysłowe i twórczo rozwiązywać problemy. Poza tym staranniej rozplanowują pracę, by nie zostawać po godzinach, wyjść punktualnie, by odebrać dziecko ze żłobka lub przedszkola.
Pojawiły się również opinie, że pracujące matki lepiej radzą sobie ze stresem, w trudnych sytuacjach wykazują się opanowaniem, są spokojne i cierpliwe. Nabierają dystansu do spraw zawodowych, co jest związane z umiejętnością łączenia wielu obowiązków, a także oddzielania od siebie życia rodzinnego i zawodowego. Uważa się, że pracujące matki są bardziej wyrozumiałe i skłonne do empatii oraz lepiej radzą sobie na stanowiskach kierowniczych.
Mankamenty kobiet matek
Właściciele – szczególnie małych – firm twierdzą, że najważniejszym mankamentem kobiet, które zostały matkami, jest to, że sprawy zawodowe przestają być dla nich priorytetem, bo najważniejsze jest dobro dziecka i rodziny. To ich zdaniem może prowadzić do gorszego wykonywania przez nie obowiązków zawodowych, mniejszego zaangażowania w pracę i częstej absencji. Według opinii specjalistów HR, fakt zmiany hierarchii wartości i stawiania rodziny na pierwszym miejscu przed pracą wcale nie musi oznaczać zmiany nastawienia do pracy zawodowej i gorszego jej wykonywania.
Niektórzy specjaliści ds. rekrutacji, biorący udział w badaniu, sądzą, że podejście do pracy i sposób jej wykonywania zależą nie tyle od tego, czy się dziecko ma, czy nie ma, ile od cech charakteru pracownicy. Pełnienie roli rodzica nie prowadzi do jakichś diametralnych zmian osobowości człowieka. Często same kobiety początkowo zakładają, że mając małe dziecko, nie będą angażować się w pracę zawodową w takim stopniu, jak robiły to wcześniej, ale po powrocie do pracy pracują równie efektywnie i w podobnym wymiarze godzin, co przed okresem macierzyństwa.
Uczestniczki badania narzekają na niekorzystny wizerunek kobiety matki w oczach pracodawcy. Szczególnie demonizowany ich zdaniem jest problem tak zwanych zwolnień branych na dziecko i to, że pracodawcy zakładają, że każde małe dziecko często choruje i że każda matka będzie z tego powodu nieobecna w pracy. Badane kobiety przyznają, że bycie matką nie zmieniło w sposób fundamentalny ich podejścia do pracy. Uważają, że wykonują swoje obowiązki, tak jak robiły to, zanim urodziły dziecko. Jednym z powodów, dla których dbają o swój dobry wizerunek w roli pracownika, jest także trudna sytuacja na rynku pracy, dlatego większość z nich pracuje „na wysokich obrotach” i nie pozwala sobie na częstą nieobecność.
Walka ze stereotypami
Wyniki niniejszych badań pokazują, że praca zawodowa odgrywa bardzo ważną rolę w życiu badanych kobiet. Niewiele z nich jest w stanie wyobrazić sobie życie bez aktywności zawodowej, nawet gdy zawiesiły ją na dłuższy czas na rzecz opieki nad dziećmi. Obok oczywistego znaczenia aspektu finansowego i materialnego, istotny jest kontakt z innymi ludźmi, nawiązywanie znajomości oraz rozwój osobisty, komfort psychiczny, lepsze samopoczucie, wyższa samoocena, pewność siebie.
Jak się okazuje, pracodawcy wskazują wiele pozytywnych cech kobiet mających znaczenie w pracy zawodowej. W wielu przypadkach sprawdzają się one, ich zdaniem, lepiej niż mężczyźni. Mimo że w opinii i ekspertów, i badanych kobiet macierzyństwo może być traktowane jako atut w pracy zawodowej, to rzeczywistość pokazuje, że bycie matką nie tylko nie poprawia, lecz pogarsza pozycję kobiet na rynku pracy. Silnie zakorzeniony, niekorzystny i stereotypowy wizerunek kobiet mających dzieci, które są często nieobecne w pracy i gorzej pracują, jest największym dla nich obciążeniem. Okazuje się, że bycie matką nadal uniemożliwia znacznej części z nich zatrudnienie lub utrzymanie dotychczasowego stanowiska pracy.
@RY1@i13/2010/002/i13.2010.002.000.0028.001.jpg@RY2@
|
PRZYPIS
* Badaną zbiorowość stanowiły kobiety w wieku 25–34 lata, zamieszkałe na terenie województwa łódzkiego, posiadające wykształcenie średnie (59 osób) i wyższe (45 osób). W badaniu udział wzięły cztery następujące grupy kobiet: (1) kobiety pracujące, które nie mają dzieci, (2) kobiety pracujące mające dzieci, (3) kobiety pozostające bez zatrudnienia do dwóch lat, mające dzieci, (4) kobiety pozostające bez zatrudnienia powyżej dwóch lat, mające dzieci. Przeprowadzono 40 wywiadów swobodnych i 8 FGI (zogniskowanych wywiadów grupowych).
Inną zbiorowością objętą badaniem w ramach tego projektu byli tzw. eksperci: (1) właściciele małych i średnich firm, (2) przedstawiciele działów zarządzania zasobami ludzkimi średnich i dużych przedsiębiorstw, (3) przedstawiciele instytucji lokalnego rynku pracy, (4) organizacji pozarządowych realizujących programy aktywizacji zawodowej adresowane do młodych kobiet mających dzieci, (5) pracownicy naukowi zajmujący się problematyką kobiet i rynku pracy. Zostało przeprowadzonych 10 wywiadów swobodnych z pracodawcami i pracownikami działów HR oraz 10 wywiadów z przedstawicielami instytucji rynku pracy.
Więcej informacji na temat badań znajduje się na stronie www.hrp. com. pl/mama w pracy.