Asertywne zachowanie to taki sposób postępowania, który pozwala na wyrażenie swoich uczuć, opinii, życzeń, a także praw – bezpośrednio, uczciwie i stanowczo, z jednoczesnym poszanowaniem praw i uczuć innych. Należy jednak zaznaczyć, że nie jest to ani zachowanie agresywne, ani uległe. Ludzie potrafiący zachowywać się asertywnie są dobrymi, uważnymi i zainteresowanymi rozmówcami, potrafią słuchać, interesują się uczuciami i myślami innych. Posiadają szerokie kompetencje społeczne i komunikacyjne, a interakcje międzyludzkie traktują jako możliwość samorozwoju. Zadania, jakie stawiają sobie i innym, są realistyczne i wykonalne, gdyż mają oni dużą świadomość swoich mocnych i słabych stron. Dominującymi uczuciami w asertywnych zachowaniach są zadowolenie i radość.
Najważniejszym elementem w asertywnym zachowaniu jest asertywna komunikacja, tzn. szczere i otwarte porozumiewanie się z innymi osobami. Najważniejszym jej założeniem jest fakt, że potrafimy i chcemy w sposób jasny, konkretny i bezpośredni mówić o swoich emocjach, potrzebach i granicach. Najważniejsze w asertywności jest: prawo do odmawiania, komunikowania uczuć oraz obrona swoich praw. Jednak najważniejszą zasadą komunikacji asertywnej jest to, że komunikaty i zachowania asertywne nie mogą naruszać praw innych osób.
Komunikat – JA
Istotnym aspektem asertywności jest odnoszenie się w procesie komunikacji do swojego JA jako podstawy komunikacji, co pozwoli na uniknięcie przytaczania cudzych myśli i opinii, stereotypowych poglądów. Komunikacja oparta na komunikacie typu JA odnosi się do naszych zasobów, uczuć i przemyśleń. Pomimo silnych emocji pozwala na prowadzenie rozmowy w sposób satysfakcjonujący i konstruktywny. Przykładem wypowiedzi typu JA jest – „Czuję się nieswojo w tej sytuacji. Nie chcę w dalszym ciągu brać w tym udziału”. Komunikacja taka pozwala na zachowanie równowagi między egzekwowaniem swoich praw a prawami innych ludzi. Stosując ją, nie oceniamy, nie oskarżamy, nie odrzucamy, nie kontrolujemy, nie karzemy, nie obarczamy, nie próbujemy zmieniać innych.
Komunikat – TY
Stosowanie komunikatu typu TY jest bardzo ryzykowne, gdyż powoduje dużą szansę wejścia w spór z partnerem. Dzieje się tak dlatego, że komunikaty te zwykle wypowiadane są w chwilach, którym towarzyszą silne emocje. Przykładami takich komunikatów są: „Wkurzasz mnie!”, „Jesteś beznadziejny!”. Nie potrafiąc opanować wzburzenia, odbierani jesteśmy jako konfliktowi i irytujący. Komunikat TY to wskazywanie palcem i oskarżanie, a celem jest pognębienie przeciwnika. Gdy kontrolę nad umysłem przejmują emocje, nie ma możliwości, by opanować eskalację konfliktu.
Strategie asertywnej komunikacji
Jest wiele strategii asertywnego działania, które pomogą nam w reagowaniu w różnych sytuacjach, w komunikacji, obronie uczuć i granic. Pierwszą z nich i najczęściej stosowaną jest kompromis, gdzie obopólne ustępstwa umożliwiają wypracowanie porozumienia między stronami, a przez to zmniejszenie eskalacji konfliktu. Przekazywanie i poszukiwanie krytyki to kolejne asertywne strategie. Jeżeli jest realny powód do tego, by przekazać krytyczną opinię, należy to zrobić bez zbędnej zwłoki i najlepiej w cztery oczy. Krytyczna wypowiedź musi dotyczyć konkretnej sytuacji i sprawy, zrozumiała dla odbiorcy, bez podtekstów personalnych – ma dotyczyć problemu, nie osoby („Widzę, że złościsz się na mnie, czy możesz mi podać powód swojego gniewu?”).
Gdy postępujemy nieprawidłowo, uzyskanie konstruktywnej krytyki pozwala na korygowanie niewłaściwego postępowania, umożliwia zadawanie pytań i poszukiwanie wskazówek na przyszłość, demaskowanie. Jednak nie możemy pozwolić na to, by stosowano wobec nas ukrytą krytykę w formie aluzji i sugestii. W takim wypadku musimy zastosować tzw. klaryfikację, gdyż mamy prawo wiedzieć, czy odnosi się ona do nas, czy do kogoś innego oraz mamy prawo mieć swoją opinię na dany temat.
Kiedy konwersacja przeradza się już w niemerytoryczną kłótnię dotyczącą osób, a nie problemu, należy wtedy zastosować strategię przejścia z treści na relacje między rozmówcami („Widzę, że zboczyliśmy z tematu i zaczynamy do siebie krzyczeć”). Zwrot taki pozwala na zatrzymanie eskalacji konfliktu, jednak należy zwrócić uwagę na to, by rozmówca nie poczuł się atakowany i cenzurowany.
Kolejną strategią jest akceptacja absurdu, polegająca na tym, że w trakcie ataku nie wolno wchodzić w konflikt, lecz odwrotnie, akceptować argumenty oponenta, które następnie wykorzystuje się w podsumowaniu jego wypowiedzi kumulując je, a przez to ujawniając absurdalność jego wypowiedzi („Więc chcesz, bym wykonując to, o co mnie prosisz, złamał przepisy prawa?”). Natomiast stosując chwilę na oddech, gdy rozmowa przeradza się w kłótnię, można uzyskać dodatkowy czasu na przemyślenia, podsumowanie i zebranie dodatkowych argumentów do dalszej dyskusji („To zbyt ważna dla nas sprawa. Przyda się nam chwila do namysłu, odłóżmy dalszą rozmowę do jutra”). Wyjściem z trudnej konfliktowej sytuacji jest też zastosowanie strategii częściowej zgody, która polega na parafrazowaniu krytycznej wypowiedzi oponenta, a przez to jej osłabieniu („Tak, w kwestii pisma się z Tobą zgadzam, jednak pozostała Twoja wypowiedź jest fałszywa”).
Jedną z najpopularniejszych strategii asertywnej komunikacji jest technika zdartej płyty. Polega na uporczywym i konsekwentnym powtarzaniu kwestii, która prezentuje oponentowi naszą postawę i opinię wobec spornej sytuacji. Najważniejsze jest, by dokonać tego w sposób spokojny i stanowczy, tak długo, aż nasza sprawa zostanie zrozumiana i zaakceptowana. Nie wolno w żaden sposób modyfikować i osłabiać wypowiedzi, gdyż ma ona podkreślać naszą determinację i nieustępliwość.
Asertywny przełożony
Zasady asertywnego zachowania mają zastosowanie na każdym stanowisku, także kierowniczym. Każdy, kto jest przełożonym, powinien pamiętać, że będzie pracował efektywniej i z większą przyjemnością, gdy stosunki w pracy oprze na zasadach szczerości, odpowiedzialności, współpracy i wzajemnym szacunku. Warto słuchać tego, co ludzie mówią do Ciebie jako szefa. W kontaktach międzyludzkich pamiętaj o zasadzie równości, wydawaj jasne i bezpośrednie polecenia, stosuj konstruktywną krytykę, ale nie zapominaj też o częstych pochwałach. Kieruj i bądź wsparciem dla swojego zespołu, motywuj go. Pamiętaj także o zasadach komunikacji społecznej i stosuj strategie asertywności.
Asertywność wobec siebie
Asertywnym należy być także wobec siebie, co oznacza, że cele i osobiste priorytety, jakie sobie stawiamy, muszą być racjonalne. Powinniśmy sobie zdawać sprawę z tego, że nie jesteśmy w stanie zrobić wszystkiego, tym bardziej gdy chcemy robić to bez przerwy. Asertywność wobec siebie to także dokonywanie właściwych wyborów i umiejętność mówienia „nie”, kiedy przekraczamy swoje granice.
Asertywność w praktyce
W zastosowaniu wyżej wymienionych strategii może pomóc kilka poniższych zasad:
- usprawnij swoje gospodarowanie czasem i nie odkładaj niczego na później,
- bądź wytrwały i cierpliwy,
- udoskonal umiejętności podejmowania decyzji i negocjacji,
- stawiaj sobie realistyczne cele i osiągaj je,
- naucz się mówić rzeczowe „nie”, a nie staniesz się kozłem ofiarnym.
W relacjach ze współpracownikami postaraj się:
- być szczerym,
- unikać gierek,
- zastanowić, zanim wybuchniesz złością,
- wysłuchać, co ma do powiedzenia oponent,
- być empatyczny,
- wyrażać swoje opinie, ale też pamiętać o opiniach innych,
- zastanowić, jakie w pracy masz priorytety,
- być odpowiedzialny i konstruktywny,
- stosować asertywną komunikację, ale pamiętać o emocjach i potrzebach innych.
W relacjach z przełożonym:
- nie wpadaj w panikę, gdy masz przedstawić swój pomysł czy rozwiązanie,
- nie poniżaj siebie i swoich zasług,
- proś o konstruktywną krytykę, pozwoli Ci ona na ciągłe doskonalenie i podnoszenie kwalifikacji i zachowanie dobrej atmosfery w pracy,
- asertywnie wyjaśniaj oczekiwania i krytykę przełożonego wobec Ciebie, nie zachowuj się jak „ofiara” – takie postępowanie pozwoli Ci być bardziej skutecznym pracownikiem,
- wypracuj u siebie wyczucie czasu – szczególnie wobec przełożonego.
WAŻNE
Nie zawsze musimy spieszyć z pomocą każdemu, kto nas o nią poprosi. Mamy prawo odmawiać, gdyż bezpośrednio wiąże się to z naszym poczuciem własnej wartości. Katastrofą jest trwanie w poczuciu wykorzystywania, winy i złości. W asertywnej odmowie zamiast słów: „muszę”, „powinnam”, „nie mogę”, stosujemy takie, które odwołują się do naszych chęci i postanowień: „nie chcę”, „wolę”, „postanowiłem”, „wybieram” („Postanowiłam, że nie będę wykonywać za Ciebie wszystkich prac zleconych Tobie przez kierownika”).
Dlaczego opłaca się być asertywnym?
- Maleje ryzyko powstawania konfliktów w relacjach z przełożonym i współpracownikami.
- Ustanawiasz swoje granice i potrafisz ich bronić, a przez to zwiększa się Twoja pewność siebie.
- Jesteś konkretny i stanowczy w kontaktach z innymi, szybciej doprowadzasz do porozumienia między stronami.
- Potrafisz zadbać o własne interesy, nie krzywdząc przy tym innych.
- Potrafisz wyrażać pozytywne i negatywne emocje, co niweluje stres i napięcie.