Cechy rdzenne
Cechy rdzenne to cechy, które są nieodłącznymi elementami nas samych, tego kim i jacy jesteśmy. Cechy rdzenne są rysami, które nadają danej osobie koloryt: są tym, co natychmiast kojarzy nam się z tym kimś. Ktoś może być osobą troskliwą, roztropną, dobrze zorganizowaną, stanowczą, otwartą, zdolną do empatii w stosunku do innych i tak dalej; można by wymienić setki takich cech. Niektóre z nich są tak bardzo przynależne do danej osoby, że można je nazwać cechami rdzennymi. Cechy rdzenne wyrażają to, kim jesteśmy. Są nie tyle sposobami, w jaki się zachowujemy, co raczej metodami, jakimi potrafi my się dostosować czy znaleźć w danych okolicznościach. Podobnie jak jakość odbioru sygnału radiowego będzie częściowo zależna od tego, jak precyzyjnie wyregulujemy odbiornik radiowy na daną częstotliwość fali, jakość życia człowieka będzie częściowo zależała od tego, jak będziemy w stanie regulować swoje zachowanie wynikające z cech rdzennych. Tak jak dźwięk nie może wpłynąć na zmianę mocy wzmacniacza, przez który płynie, choć jego jakość, słyszana przez odbiorców, zależy od mocy tego wzmacniacza, tak i od potencjału człowieka może, w części, zależeć to, jaki wywrze on wpływ na otaczające go środowisko.
Jeśli ktoś jest w stanie powiedzieć o czymś, że „na pewno każdy może to zrobić”, to mamy właśnie do czynienia z jego cechą rdzenną. Nie jest tak, że każdą rzecz „każdy może zrobić”, a co więcej, jeśli już nawet ktoś nabędzie daną kompetencję, to nie będzie ona już tak rozpoznawalna u tej osoby. Będzie tak dlatego, że wszystkie inne, mniej jawne cechy będą zawsze w jakiś sposób przesiąknięte lub ożywione tą szczególną cechą rdzenną. Cecha rdzenna jest zawsze w nas obecna. Cecha rdzenna nie może być włączana lub wyłączana wedle uznania. Ale można ją ukryć lub trzymać poza zasięgiem wzroku.
Różnica między cechami a kompetencjami polega głównie na tym, że cechy pochodzą z wewnątrz, a kompetencje są nabywane ze źródeł zewnętrznych. Innymi słowy, jest to różnica pomiędzy czymś, co jest naturalne, co po prostu jest w nas, a czymś, co jest wynikiem naszych zabiegów, aby daną kompetencję wypracować. Kompetencje są rozwijane – nabywane lub wyuczane – zaś cechy rdzenne pochodzą z naszej natury – wrodzonego potencjału. Im jaśniejszy mamy obraz naszych własnych cech rdzennych, tym bardziej świadomie możemy dać im wyraz w naszym codziennym życiu.
Przykładowo człowiek, którego cechą rdzenną jest wytrwałość, wie, że to właśnie w sytuacjach, które wymagają od niego tej umiejętności, będzie dobrze funkcjonował. Osoba ta będzie wiedziała, że jest w stanie wytrwale dążyć do celu zarówno w pracy, jak i w domu. To, czy rzeczywiście będzie korzystała z tej cechy, np. w sytuacjach domowych, to już inna sprawa.
Każdy człowiek rodzi się z wieloma cechami rdzennymi, ale nie w tym tkwi sedno sprawy. Logiczną konsekwencją posiadania cechy rdzennej jest to, że automatycznie otrzymujemy też trzy inne związane z nią cechy. Pierwsza z nich to pułapka – nasz słaby punkt, druga to wyzwanie – dokładne przeciwieństwo pułapki, a trzecia to alergia – to, do czego mamy prawdziwą niechęć.
Pułapki
Podobnie jak nie ma światła bez ciemności, tak każda cecha rdzenna ma swoją pozytywną stronę i stronę negatywną – swój cień. Cień można uznać za zniekształcenie cechy rdzennej, a nie jej przeciwieństwo (w takim sensie jak działanie jest przeciwieństwem pasywności, a siła przeciwieństwem słabości). Jest to zniekształcenie spowodowane nadmiarem określonej cechy rdzennej. Na przykład nadmierna elastyczność może powodować problemy z zachowaniem stabilności, przemieniając mocną stronę w słabość. Doskonale wyraża to popularne określenie, w którym mówimy, że ktoś „przegina” swoją mocną stronę. Osobie, która jest zbyt czujna, grozi ryzyko, że stanie się obsesyjnie podejrzliwa. Chęć niesienia pomocy może zajść za daleko i być odbierana jako wtrącanie się w nieswoje sprawy. Rzeczywiście ktoś, kto jest osobą uczynną, może od czasu do czasu mieć tendencję do wścibskości.
Zniekształcona postać czyjejś cechy rdzennej jest jednocześnie słabym punktem tej osoby: jej pułapką. Pułapka jest to negatywna cecha, którą można określić daną osobę. Osoba zdecydowana zostanie wówczas uznana za napastliwą. Czy nam się to podoba, czy nie, pułapki i cechy rdzenne są dwiema stronami tej samej monety. A ponieważ nie ma możliwości ich rozdzielenia, musimy traktować je jako całość, z całym ich dobrem i ciężarem.
Wyzwania
Oprócz pułapek stoją również przed nami wyzwania, które towarzyszą każdej z cech rdzennych: to jakby nasz drugi upominek od losu. Wyzwaniem jest ta cecha, która reprezentuje biegunowe przeciwieństwo pułapki: pozytywne przeciwieństwo cechy negatywnej (pułapki). Pozytywną cechą przeciwstawną do nachalności może być cierpliwość, spokój lub powściągliwość. Innymi słowy, wyzwaniem dla nachalności jako pułapki jest nauczenie się cierpliwości. Jak widać na rysunku, cecha rdzenna i wyzwanie uzupełniają się wzajemnie. Głównym zadaniem jest odnalezienie równowagi pomiędzy determinacją a cierpliwością. Jeśli ta równowaga prowadzi zbyt daleko w kierunku determinacji, to jest wielce prawdopodobne, że determinacja skończy się nachalnością. Innymi słowy, aby złagodzić negatywne skutki, jakie niesie ze sobą pułapka, wskazane jest stawienie czoła temu, co stanowi wyzwanie.
Alergie
Pułapka danej osoby jest często źródłem konfliktów, irytacji i napięcia w relacjach z osobami znajdującymi się w jej otoczeniu. Jest tak szczególnie wtedy, gdy pułapka okazuje się być alergią innej osoby. Problem polega na tym, że przeciętny człowiek może doznać reakcji alergicznej, jeśli musi zmierzyć się z nadmiarem cech, które są dla niego wyzwaniami, szczególnie jeżeli są one uosabiane przez kogoś innego. Osoba zdecydowana prawdopodobnie wybuchnie gniewem, gdy spotka się z biernością u kogoś innego. Jest ona po prostu uczulona na bierność. Jeśli przyjrzeć się uważnie, widać, że jest to spowodowane tym, że bierność stanowi zbyt dużą dawkę tego, co stanowi dla niej wyzwanie, czyli potrzeby cierpliwości. Często dana osoba nie będzie w stanie sobie z tym poradzić. Ponadto im więcej się widzi własnej alergii przejawiającej się w innym człowieku, tym bardziej prawdopodobne jest, że będzie się przesadnie reagować i eksponować swoje słabości. Osoba, której cechą rdzenną jest determinacja, ryzykuje wówczas, że będzie jeszcze bardziej nachalna, a jednocześnie będzie oskarżać drugą osobę o bierność lub coś w tym stylu.
Innymi słowy, jeśli napotkasz swoją alergię w innej osobie, twój słaby punkt zostanie prawdopodobnie wyeksponowany. Tak więc to, co czyni cię najsłabszym, to nie twój słaby punkt (lub, innymi słowy, twoja pułapka), ale to, co jest twoją alergią, ponieważ to właśnie twoja alergia aktywuje to, co jest twoją pułapką. To wszystko prowadzi nas do zatoczenia pełnego koła i po uwzględnieniu twojej alergii twój kwadrant rdzenny jest gotowy. W tym kwadrancie wyraźnie widać związek między naszymi cechami rdzennymi, pułapkami, wyzwaniami i alergiami.
Podwójne kwadranty
Kwadranty rdzenne skłaniają do dokonania odrobiny samorefleksji. Nadają się one również doskonale do wykorzystania w sprawach o charakterze relacyjnym jako przygotowanie do podjęcia rozmowy na delikatne tematy. Wyobraźmy sobie następującą sytuację: dajmy na to, że masz sąsiada, który jest mdłym, przeciętnym typem, który cię irytuje. Właśnie dlatego, że wywołał w tobie taką alergiczną reakcję, decydujesz się najpierw sprawdzić, co twoja reakcja mówi o tobie. Opierając się na tej reakcji, tworzysz dla siebie kwadrant, w którym wykorzystujesz jedną ze swoich cech – w tym wypadku stanowczość – i przeciwstawiasz ją wyzwaniu, które przed tobą stoi: rozwinięciu większej umiejętności akceptacji odmiennych postaw. Kiedy dojdziesz do wniosku, że twoja irytacja w stosunku do sąsiada mówi więcej o tobie niż o nim, może się okazać, że poczujesz mniejsze rozdrażnienie. Otrzymujesz szansę, by lepiej się poznać.
Możesz też dojść do wniosku, że choć twoje rozdrażnienie mówi coś o tobie, to jednak chcesz porozmawiać z sąsiadem o jego nawyku ustalania czegoś z tobą w jednym tygodniu, a w kolejnym twierdzenia, że nic takiego nie miało miejsca. To, co możesz w takim wypadku zrobić, to przygotować drugi kwadrant, opierając się na założeniu, że to, co cię zirytowało u sąsiada, jest jego pułapką. Oczywiście ten kwadrant może okazać się odwrotnością twojego. W tym wypadku twoim wyzwaniem jest cecha rdzenna twojego sąsiada. Niekoniecznie tak musi być, ponieważ z jednej cechy mogą się tworzyć różne kwadranty: różnice mogą być raczej subtelne, ale nie umniejsza to ich znaczenia. Podwójny kwadrant pokazuje, że jeśli straci się kontakt z samym sobą, istnieje znaczne ryzyko przyjęcia podczas rozmowy sztywnej postawy i uporczywego trzymania się jej. Twój sąsiad prawdopodobnie zinterpretuje twoje zachowanie jako dogmatyczne (jego alergia), co następnie uaktywni jego pułapkę, a wtedy rozmowa najprawdopodobniej donikąd nie doprowadzi. Jeśli jednak tak się stanie, posłuży to jako dowód na to, że aby pomóc drugiemu, lepiej zacząć od siebie.
Warunkiem udzielenia pomocy bliźniemu jest udzielenie najpierw samemu sobie pomocy w znalezieniu własnej równowagi pomiędzy uporem a elastycznością. Wspólne opracowanie podwójnego kwadrantu z drugą osobą jest sposobem na zachowanie tej osoby „w stanie nienaruszonym”. Nie tylko dajemy jej poznać, co jest między nami nie tak, ale także uczymy ją o tym, co jest dobre i jak może sobie poradzić na drodze własnego rozwoju.
Powyższy artykuł stanowi fragment książki "Kim jestem? Poznaj swoje cechy rdzenne, by lepiej wykorzystać naturalne predyspozycje w życiu i biznesie" Daniela Ofmana.