Wpływ alkoholu na sprawność kierowcy

Według danych Komendy Głównej Policji w 2008 r. najliczniejszą grupę nietrzeźwych sprawców wypadków drogowych stanowili kierujący pojazdami. Spowodowali oni 3529 wypadków, co stanowi 7,2% ogółu wypadków drogowych spowodowanych przez kierujących pojazdami. W wypadkach spowodowanych przez nietrzeźwych kierowców śmierć poniosło 427 osób, a 4976 zostało rannych. Szczególną uwagę zwraca fakt, że 96 wypadków (2,7%) spowodowali łącznie nietrzeźwi kierowcy samochodów ciężarowych (94 wypadki) oraz autobusów (2 wypadki).

Czym jest alkohol i jak działa na sprawność kierowcy?

Alkohol przeznaczony do spożycia to alkohol etylowy – etanol, będący związkiem z grupy węglowodorów. W napojach występuje w postaci rozcieńczonej.

Alkohol rozkładany jest w organizmie głównie w wątrobie, w tempie około 10–12 g na godzinę u mężczyzn i 8–10 g na godzinę u kobiet. Ilość wypitego alkoholu przelicza się zazwyczaj na tzw. porcje standardowe, przy czym 1 porcja standardowa zawiera około 10 gramów czystego alkoholu. Można zatem przyjąć, że wątroba rozkłada w ciągu 1 godziny 1 porcję standardową alkoholu. Natomiast przeliczając ilość wypitego alkoholu na porcje standardowe, należy wiedzieć, że jedna porcja standardowa alkoholu zawarta jest w małym (250 ml) kuflu 5-procentowego piwa lub w lampce (100 ml) 12-procentowego wina, lub w małym (30 ml) kieliszku 40-procentowej wódki.

Bezpieczne zachowanie kierowcy wymaga sprawności w trzech obszarach:

• ocena samego siebie i sytuacji drogowej przez kierowcę, co związane jest z dobrym wzrokiem i słuchem, ze spostrzegawczością, pozwalającą na dostrzeganie wszystkich ważnych na drodze informacji i sygnałów (znaki drogowe, zachowanie pieszych i innych pojazdów), koncentracją i podzielnością uwagi, która umożliwia odbieranie kilku różnych informacji równocześnie (obserwacja ruchu innych pojazdów, znaków drogowych, zachowania pieszych,) i wybór wyłącznie informacji ważnych (np. zwrócenie uwagi na czerwone światło, nie zaś na czerwony parasol pieszego), zachowaniem czujności nawet w sytuacji, kiedy pozornie nic się nie dzieje (jazda autostradą lub wiejską drogą),
• podejmowanie decyzji właściwych do sytuacji panującej na drodze, wymagających logiki myślenia i umiejętności przewidywania (zmniejszenie prędkości i trzymanie większej odległości od poprzedzającego pojazdu, gdy pada deszcz i jest ślisko),
• wykonanie czynności wynikających z podjętej decyzji, związanych z koordynacją wzrokowo-ruchową i refleksem.

Alkohol powoduje zaburzenia w zakresie wszystkich wymienionych wyżej sprawności.

Przede wszystkim:

• pogarsza wzrok (pojawiają się problemy z dostrzeganiem szczegółów, świateł, znaków, pieszych, przeszkód na drodze),
• ogranicza pole widzenia (od kąta 180° do bardzo wąskiego),
• pogarsza koordynację ruchów (powstają trudności w wykonywaniu dwóch i więcej czynności równocześnie),
• pogarsza refleks (wydłuża się czas hamowania w przypadku dostrzeżenia niebezpieczeństwa),
• powoduje błędną ocenę odległości i szybkości (samochód, pas jezdni lub drzewo mogą wydawać się dalej niż są w rzeczywistości).

WAŻNE!

Poziom (stężenie) alkoholu w organizmie określa się masą czystego alkoholu zawartego w 100 ml krwi (wyrażoną w promilach – ‰) lub ilością alkoholu w 1 dm³ wydychanego powietrza.

Zakres i poziom zaburzeń sprawności człowieka powodowanych przez alkohol zależy od poziomu alkoholu we krwi. I tak, powyżej:

• 0,1‰ – rozproszona uwaga,
• 0,2‰ – dłuższe spostrzeganie,
• 0,3‰ – drobne zaburzenia równowagi i koordynacji, gorsze postrzeganie kształtów w dali,
• 0,5‰ – mniejsza zdolność rozpoznawania sytuacji, pobudliwość, upośledzenie koordynacji wzrokowo-ruchowej, pogorszenie ostrości widzenia i oceny odległości, opóźnienie adaptacji oka do ciemności i ruchomych źródeł światła,
• 0,8‰ – błędna ocena własnych możliwości, znaczne obniżenie samokontroli i koncentracji,
• 1–2‰ – zaburzenia koordynacji mięśniowej i równowagi, osłabienie sprawności intelektualnej i pamięci, brawura, opóźnienie czasu reakcji, wahania nastroju (euforia, agresja),
• 2–3‰ – zaburzenia mowy, wzmożona senność, obniżenie zdolności kontroli zachowania i poruszania się,
• 3–4‰ – spadek ciśnienia krwi, obniżenie temperatury ciała, możliwy powolny zanik funkcji oddechowych,
• powyżej 4‰ – zazwyczaj następuje śpiączka.

Warto pamiętać, że ryzyko wypadku drogowego rośnie wraz ze wzrostem zawartości alkoholu w organizmie kierowcy.

Badania naukowe wykazały, że ryzyko spowodowania wypadku ze skutkiem śmiertelnym przez kierowcę, u którego poziom alkoholu we krwi wynosi 0,2–0,4‰, jest 1,4 razy wyższe w porównaniu z kierowcą, który nie pił alkoholu; przy poziomie 0,5–0,9‰ ryzyko to jest już większe ponad 11 razy, przy poziomie 1,0–1,4‰ – 48 razy, a przy stężeniu alkoholu we krwi przewyższającym 1,5‰ ryzyko spowodowania wypadku śmiertelnego jest większe 380 razy w porównaniu z sytuacją trzeźwego kierowcy. Okazało się także, że nawet małe dawki wypitego alkoholu mają istotne znaczenie w sytuacjach stawiających kierowcy wyższe wymagania, np. w utrudnionych warunkach jazdy, gdy droga jest śliska, lub podczas jazdy w mieście w godzinach szczytu.

Wyniki badań wskazują także na wiele czynników, które mają wpływ na ryzyko wypadków drogowych powodowanych przez pijanych kierowców. Jednym z nich jest wiek kierowcy. Okazało się, że u kierowców w wieku 16–20 lat ryzyko spowodowania wypadku pod wpływem alkoholu jest istotnie większe niż u kierowców starszych. Dzieje się tak za sprawą zarówno ogólnie małego doświadczenia w prowadzeniu pojazdów, jak również małego doświadczenia w piciu alkoholu. Dodatkowym czynnikiem zwiększającym ryzyko wypadków wśród młodszych kierowców jest skłonność do zachowań ryzykownych, przecenianie własnych umiejętności i niedocenianie niebezpieczeństw.

Kolejnym czynnikiem jest płeć. Metabolizm alkoholu u kobiet przebiega wolniej niż u mężczyzn i w związku z tym po wypiciu takiej samej ilości alkoholu jego stężenie we krwi u kobiet może okazać się wyższe niż u mężczyzn.

Innym czynnikiem istotnie podwyższającym ryzyko wypadku drogowego po spożyciu alkoholu jest interakcja alkoholu i leków. Dotyczy to zwłaszcza środków uspokajających, nasennych, niektórych leków przeciwbólowych i nasercowych, przeciwdepresyjnych oraz większości leków antyhistaminowych. Niekorzystny wpływ wymienionych leków na sprawność prowadzenia pojazdów znacznie zaostrza się po spożyciu alkoholu.

Mity na temat alkoholu

W świadomości społecznej funkcjonuje wiele błędnych przekonań na temat oddziaływania alkoholu na organizm człowieka. Warto je przytoczyć i poznać argumenty świadczące o ich nieprawdziwości:

• Wytrzeźwieję, gdy napiję się kawy

Kawa nie usuwa alkoholu z organizmu. Kofeina zawarta w kawie jedynie stymuluje i znosi efekt senności wywołany alkoholem.

• Ważę więcej od innych, więc mogę więcej wypić

Jest bardzo prawdopodobne, że osoba drobna, lekka (szczególnie kobieta) poczuje szybciej efekt wypitego alkoholu. Jednak wielkość i waga ciała nie wpływają na szybkość przemiany alkoholu i nie gwarantują zachowania stanu trzeźwości.

• Wyjdę na świeże powietrze, to wytrzeźwieję

Ani świeże powietrze, ani zimny prysznic nie przyspieszą procesu trawienia alkoholu.

• Dużo zjadłem(am), więc mogę więcej wypić

Alkohol jest szybko wchłaniany do krwioobiegu, a tylko niewielka jego część przedostaje się przez ścianki żołądka. Większa ilość trawionego jedzenia może rozcieńczyć alkohol, ale go nie usuwa ani nie neutralizuje.

• Piłem(am) tylko piwo bezalkoholowe

Piwo bezalkoholowe zawiera ok. 1,7% alkoholu.

• Piłem(am), ale pojadę wolno i ostrożnie

Alkohol zaburza wyczucie odległości i prędkości, opóźnia reakcje kierowcy.

• Piłem(am), ale nie mam daleko do domu

Jazda po spożyciu alkoholu nigdy nie jest bezpieczna.

• Alkohol rozgrzewa

Rozgrzewające działanie alkoholu jest pozorne – wypicie alkoholu tylko na krótki czas daje uczucie ciepła, ale po rozszerzeniu naczyń krwionośnych skóry – przyspiesza utratę ciepła.

• Jest ciepło, więc szybko wypocę wypity alkohol

Poprzez skórę człowiek może wypocić tylko ok. 1% wypitego alkoholu.

Regulacje prawne

Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami dopuszczalny poziom stężenia alkoholu we krwi kierowcy wynosi do 0,2‰. Gdy zawartość alkoholu we krwi znajduje się w przedziale od 0,2‰ do 0,5‰, a w przypadku alkoholu w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg w 1 dm³, oznacza to stan po spożyciu alkoholu. Natomiast stężenie alkoholu we krwi przekraczające 0,5‰, a w wydychanym powietrzu ponad 0,25 mg w 1 dm³ oznacza stan nietrzeźwości.

WAŻNE!

Od 1 lipca br. weszły w życie nowe przepisy znacznie zaostrzające kary wobec pijanych kierowców. Teraz sąd będzie miał obowiązek orzec karę dożywotniej utraty prawa jazdy wobec pijanego kierowcy, który spowodował wypadek z ofiarami śmiertelnymi lub rannymi, oraz wobec kierowcy, który uciekł z miejsca wypadku.

Ponadto kierowca, który prowadził pojazd pod wpływem alkoholu lub narkotyków i wcześniej był już karany za taki sam czyn, będzie podlegał karze pozbawienia wolności do 5 lat, a nie jak dotychczas – do 2 lat.

Jeżeli kierowca został zatrzymany w sytuacji, gdy kierował pojazdem w stanie nietrzeźwości lub po użyciu środka działającego podobnie do alkoholu, podlega on zawsze obowiązkowym badaniom psychologicznym w celu orzeczenia istnienia lub braku przeciwwskazań psychologicznych do kierowania pojazdem, niezależnie od tego, ile punktów karnych otrzymał za poprzednie wykroczenia drogowe..

Alkohol a praca kierowcy

Polityka firm i przedsiębiorców zatrudniających kierowców powinna być zdecydowana i skuteczna w przestrzeganiu zasady: „zero tolerancji dla alkoholu”.

Wystarczającym uzasadnieniem powinna być powszechna świadomość zarówno wśród pracodawców, jak i pracowników, że wypadki spowodowane przez pijanych kierowców pociągają za sobą nie tylko skutki społeczne, ale także poważne straty finansowe dla przedsiębiorstwa. Liczne przykłady tzw. „dobrych praktyk” pokazują skuteczność prostych przedsięwzięć możliwych do wprowadzenia w każdej firmie transportowej i „flotowej”, których celem jest zapobieganie prowadzeniu pojazdów przez pijanych kierowców.

PRZYKŁAD

Niektóre firmy decydują się na zamontowanie w pojazdach automatycznych blokad zapłonu uniemożliwiających uruchomienie pojazdu przy określonej ilości alkoholu w powietrzu wydychanym przez kierowcę. Uświadamia się przy tym kierowców o możliwości zadziałania blokady także wtedy, gdy kierowca używa np. leków w postaci syropu lub wyciągu, zawierających znikome ilości alkoholu. W takiej sytuacji kierowca nie może rozpocząć pracy, dopóki alkohol jest obecny w organizmie. Natomiast w przypadku próby podjęcia pracy przez kierowcę będącego pod wpływem alkoholu, zwolnienie z pracy jest natychmiastowe i bezdyskusyjne. Okazało się, że w firmach, które wprowadziły tego rodzaju rozwiązanie, załoga bez oporów i z pełnym zrozumieniem zaakceptowała je, a koszty związane z instalacją blokad nie były aż tak duże, jak się obawiano.

Często w trakcie szkoleń pracownicy pytają: kiedy mogę usiąść za kółkiem, jeśli piłem?

WSKAZÓWKA!

Gdy wybieramy się na spotkanie lub uroczystość, podczas których będziemy pić alkohol, wówczas – aby ustalić, kiedy można rozpocząć pracę, należy:

● wypisać na kartce ilość i rodzaj wypitego alkoholu,

● przeliczyć ilość wypitego alkoholu na porcje standardowe (według dalej opisanej zasady),

● do godziny, kiedy wypiliśmy ostatnią porcję alkoholu, dodać tyle godzin, ile porcji standardowych alkoholu wypiliśmy podczas spotkania + dodatkowo 2 godziny. Gdy wypiliśmy większą ilość alkoholu, wówczas na każde 8 porcji standardowych dodajemy jeszcze 1 godzinę. Dowiemy się wtedy, o której godzinie możemy pomyśleć o prowadzeniu auta.

PRZYKŁAD

Podczas kolacji na imprezie firmowej, która przeciągnęła się do godz. 2.00 w nocy, wypiliśmy 5 „małych” wódek. Czy możemy pojechać do pracy samochodem, jeśli wychodzimy z domu o godzinie 6.00 rano?

Odpowiedź brzmi: NIE, ponieważ 5 „małych” wódek to 5 standardowych porcji alkoholu, które zostaną wyeliminowane z naszego organizmu mniej więcej po 5 godzinach od chwili, gdy skończyliśmy pić. Dodając poprawkę w postaci 2 godzin, okaże się, że o kierowaniu pojazdem możemy pomyśleć dopiero około godz. 9.00.

Poniżej przedstawiono kilka innych przykładów ilustrujących przełożenie ilości wypitego alkoholu na porcje standardowe:

• puszka piwa 0,33 l o mocy 4,4% to 1,45 porcji standardowej,
• puszka piwa 0,33 l o mocy 5,8% to 1,90 porcji standardowej,
• puszka piwa 0,33 l o mocy 8,1% to 2,67 porcji standardowej,
• kieliszek 100 g szampana, tj. wina musującego 9–12% to 0,9–1,2 porcji standardowej,
• butelka 0,75 l wina owocowego (9–12%) to 6,75–9 porcji standardowych,
• kieliszek 50 g nalewki średnio 16% to 0,8 porcji standardowej,
• lampka 50 g koniaku średnio 40% to 2 porcje standardowe

(wg PARPA – Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych).

WSKAZÓWKA!

Wypity alkohol może wpłynąć na właściwe określenie rzeczywistej ilości spożytego alkoholu i dlatego w celu określenia aktualnego poziomu alkoholu w organizmie najlepiej posłużyć się alkomatem.

Powszechnie dostępne są w sprzedaży alkomaty osobiste. Zawsze warto upewnić się, kiedy po uprzednim spożywaniu alkoholu możemy bezpiecznie prowadzić auto.

ŹRÓDŁA INFORMACJI

• Alkohol i Twoje zdrowie. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Warszawa 2008,
• Anderson P., Bamberg B.: Alkohol a kierowca, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Warszawa 2006,
• Bąk J.: Wypadki drogowe a kształcenie młodych kierowców, Instytut Transportu Samochodowego, Warszawa 2003,
• Picie alkoholu a prowadzenie pojazdów, http://www.psychologia.edu.pl,
• Wypadki drogowe w Polsce w 2008 roku, http://www.policja.pl/dokumenty/zalaczniki/1-46733.pdf.

PODSTAWA PRAWNA

• Art. 42, art. 115 § 16, art. 178a § 4 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (DzU nr 88, poz. 553, ze zm.),
• Art. 124, ust. 1, pkt 2a ustawy z 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (DzU z 2005 r. nr 108, poz. 908, ze zm.).