Obowiązki pracodawcy
Organizatorzy szkolenia (pracodawca organizujący i prowadzący szkolenie oraz jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie bhp) mają obowiązek zapewnić:
1) programy poszczególnych rodzajów szkolenia opracowane dla określonych grup stanowisk,
2) programy szkolenia instruktorów w zakresie metod prowadzenia instruktażu,
3) wykładowców i instruktorów posiadających zasób wiedzy, doświadczenie zawodowe i przygotowanie dydaktyczne zapewniające właściwą realizację programów szkolenia; przez przygotowanie dydaktyczne rozumie się ukończenie kształcenia lub szkolenia przygotowującego do prowadzenia procesu szkolenia w dziedzinie bhp w sposób zapewniający wysoką efektywność, z uwzględnieniem odpowiednich dla określonych grup uczestników szkolenia i rodzajów szkolenia: form organizacyjnych i metod szkolenia oraz środków dydaktycznych,
4) odpowiednie warunki lokalowe do prowadzenia działalności szkoleniowej,
5) wyposażenie dydaktyczne niezbędne do właściwej realizacji programów szkolenia, np. rzutnik, tablica,
6) właściwy przebieg szkolenia,
7) prowadzenie dokumentacji w postaci programów szkolenia, dzienników zajęć, protokołów przebiegu egzaminów i rejestru wydanych zaświadczeń.
Pracodawca lub w porozumieniu z pracodawcą jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie bhp mają obowiązek opracować program szkolenia wstępnego, na podstawie programów ramowych. Ramowe programy szkoleń określa załącznik do rozporządzenia bhp. W programie dostosowanym do rodzajów i warunków prac wykonywanych przez uczestników szkolenia należy określić szczegółową tematykę, formę i czas trwania szkolenia dla poszczególnych grup stanowisk. Pracodawca ma obowiązek przechowywać program, na podstawie którego było prowadzone aktualne szkolenie (§ 7 ust. 3 rozporządzenia bhp).
ZAPAMIĘTAJ
Pracownik zobowiązany jest pisemnie potwierdzić fakt zapoznania się z przepisami i zasadami bhp oraz przeszkolenia w tym zakresie przez pracodawcę.
Odmowa potwierdzenia przez pracownika na piśmie, że został zapoznany z zasadami bhp, nie jest równoznaczna z odmową ich przestrzegania. Odmowy tej nie można zakwalifikować jako ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych i przesłanki rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Dopiero nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów oraz zasad bhp czy też ostentacyjna odmowa stosowania się do nich godzi w istotny interes pracodawcy. Ponadto normy i zasady dotyczące bezpieczeństwa pracy służą ochronie życia i zdrowia pracowników, stąd też wymienione zostały wprost w art. 100 § 1 pkt 3 k.p. jako jeden z podstawowych obowiązków pracowniczych. Lekceważenie zasad bezpieczeństwa pracy powoduje, że ze względu na ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych generalnie można przypisać pracownikowi znaczny stopień winy i rozwiązać z nim umowę o pracę w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. (wyrok SN z 19 kwietnia 2006 r. i jego uzasadnienie, II PK 304/05, OSNP 2007/7-8/103).
Odbycie instruktażu ogólnego i stanowiskowego (czyli szkolenia wstępnego) pracownik potwierdza na piśmie w karcie szkolenia wstępnego, która jest przechowywana w jego aktach osobowych, w części B (§ 6 ust. 3 pkt b rozporządzenia w sprawie zakresu prowadzenia dokumentacji i § 12 ust. 1 rozporządzenia bhp). Wzór karty szkolenia wstępnego znajduje się w załączniku nr 2 do rozporządzenia bhp. Podpis pracownika na karcie szkolenia wstępnego stanowi potwierdzenie:
1) odbycia szkolenia wstępnego (czyli zarówno instruktażu ogólnego, jak i stanowiskowego, jeżeli był obowiązkowy),
2) zapoznania się z przepisami oraz zasadami bhp dotyczącymi wykonywanych prac,
3) wykonania przez pracodawcę obowiązku przeszkolenia pracownika.
Ukończenie przez pracowników szkolenia może być potwierdzone zaświadczeniem wydanym przez organizatora. Wzór zaświadczenia jest określony w załączniku nr 3 do rozporządzenia bhp. Odpis zaświadczenia należy przechowywać w aktach osobowych pracownika, w części B (§ 6 ust. 2 pkt b rozporządzenia w sprawie zakresu prowadzenia dokumentacji). Zaświadczenie wydane przez organizatora jest obowiązkowe przy szkoleniach okresowych i szkoleniu pracodawcy, który wykonuje zadania służby bhp (§ 16 rozporządzenia bhp).
Karta szkolenia wstępnego składa się z 4 części. W pierwszej i drugiej wpisuje się dane pracownika i komórki organizacyjnej, w której jest zatrudniony, np. dział windykacji. Trzecia część dotyczy instruktażu ogólnego. Podpis pracownika jest potwierdzeniem odbycia instruktażu i zapoznania się z przepisami i zasadami bhp dotyczącymi wykonywanych prac.
W przypadku pracowników innych niż:
1) zatrudniani na stanowiskach robotniczych oraz innych, na których występują narażenia na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych,
2) przenoszeni na wymienione wyżej stanowiska,
karty szkolenia wypełnia się tylko w 3 częściach, ponieważ „inni” pracownicy nie przechodzą instruktażu stanowiskowego.
PRZYKŁAD
Pracownica została zatrudniona na stanowisku administracyjno-biurowym. Szkolenie wstępne z zakresu bhp obejmuje jedynie instruktaż ogólny. Instruktaż stanowiskowy nie jest potrzebny, gdyż zajmowane przez nią stanowisko nie jest robotnicze i nie występuje na nim narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych. Pracownica nie obsługuje komputera. Instruktaż ogólny należy przeprowadzić zgodnie z ramowym programem instruktażu, który stanowi pkt 1 załącznika do rozporządzenia w sprawie szkolenia w dziedzinie bhp. Następnie należy wypełnić kartę szkolenia w częściach: 1, 2 i 3.
Czwarta część karty dotyczy instruktażu stanowiskowego i jest podzielona na 2 rubryki. Pierwszą należy wypełnić w przypadku szkolenia:
1) nowo zatrudnionego pracownika na stanowisku wymagającym instruktażu stanowiskowego,
2) ucznia lub studenta.
Druga rubryka pozostaje pusta. Drugą rubrykę wypełnia się w związku z obowiązkiem odbycia przez pracownika kolejnego instruktażu stanowiskowego z następujących przyczyn:
1) przeniesienia na inne stanowisko, na którym jest wymagany instruktaż stanowiskowy – § 11 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia bhp (pierwsza rubryka pozostanie niewypełniona, jeżeli na poprzednim stanowisku, tj. przed przeniesieniem, nie był wymagany instruktaż stanowiskowy),
2) wykonywania pracy na dwóch stanowiskach pracy, na których jest wymagany instruktaż stanowiskowy – § 11 ust. 2 rozporządzenia bhp (jeżeli praca ma być wykonywana więcej niż na dwóch stanowiskach pracy, na których jest wymagany instruktaż stanowiskowy, należy dodać i wypełnić kolejne rubryki. Pracownik wykonujący pracę na kilku stanowiskach, na których jest wymagany instruktaż stanowiskowy, powinien odbyć instruktaż na każdym z nich),
3) wprowadzenia zmian warunków techniczno-organizacyjnych na stanowisku pracy (§ 11 ust. 3 rozporządzenia bhp).
W zakładzie pracy powinna działać służba bhp. Pracodawca może wykonywać zadania tej służby, jeżeli ukończył szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp, oraz:
1) zatrudnia do 10 pracowników albo
2) zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (art. 23711 § 1 k.p.).
Szkolenie pracodawcy w zakresie niezbędnym do wykonywania zadań służby bhp ma formę kursu lub seminarium według programu opracowanego na podstawie ramowego programu określonego w części III załącznika nr 1 do rozporządzenia bhp. Obie formy szkolenia umożliwiają uzyskanie, aktualizowanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności w zakresie bhp w następujący sposób:
1) kurs – w czasie trwania nie krótszym niż 15 godzin lekcyjnych, składających się z zajęć teoretycznych i praktycznych (§ 1a pkt 3 rozporządzenia bhp),
2) seminarium – w czasie trwania nie krótszym niż 5 godzin lekcyjnych (§ 1a pkt 6 rozporządzenia bhp).
Szkolenie pracodawcy kończy się obowiązkowym egzaminem sprawdzającym przyswojenie przez uczestnika szkolenia wiedzy objętej programem szkolenia oraz umiejętności wykonywania lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp. Egzamin jest przeprowadzany przed komisją powołaną przez organizatora szkolenia. Potwierdzeniem ukończenia z wynikiem pozytywnym szkolenia jest zaświadczenie wydane przez organizatora szkolenia. Odpis zaświadczenia jest przechowywany w aktach osobowych uczestnika szkolenia. Wzór zaświadczenia określa załącznik nr 3 do rozporządzenia bhp.
Ze szkolenia jest zwolniony pracodawca, który posiada kwalifikacje wymagane dla pracowników służby bhp, określone w § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 2 września 1997 r. w sprawie służby bhp (Dz.U. nr 109, poz. 704). Pracodawcą wymienionym w ww. przepisach jest albo sam pracodawca – osoba fizyczna (np. Albert Nowak prowadzi przedsiębiorstwo w ramach własnej działalności gospodarczej), albo osoba reprezentująca pracodawcę (np. prezes zarządu spółki). Jednocześnie należy pamiętać o tym, że jeżeli osoba reprezentująca pracodawcę zawarła umowę o pracę, to powinna przejść obowiązkowe wstępne szkolenie w zakresie bhp.
Szkolenie okresowe
Szkolenie okresowe ma na celu aktualizację i ugruntowanie wiedzy i umiejętności w dziedzinie bhp oraz zaznajomienie uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie (§ 14 ust. 1 rozporządzenia bhp). Szkolenia okresowe kończą się egzaminem sprawdzającym przyswojenie przez uczestnika szkolenia wiedzy objętej programem szkolenia oraz umiejętności wykonywania lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp. Egzamin przeprowadza komisja powołana przez organizatora szkolenia. Potwierdzeniem ukończenia z wynikiem pozytywnym szkolenia okresowego jest zaświadczenie wydane przez organizatora szkolenia (§ 16 rozporządzenia bhp). Wzór zaświadczenia określa załącznik nr 3 do rozporządzenia bhp.
Jako cel szkolenia w zaświadczeniu wpisuje się: okresowe szkolenie bhp albo szerzej, np. aktualizacja i ugruntowanie wiedzy i umiejętności w dziedzinie bhp oraz zaznajomienie z nowymi rozwiązaniami organizacyjno-technicznym w zakresie bhp i ppoż.
ZAPAMIĘTAJ
Odpis zaświadczenia należy przechowywać w aktach osobowych pracownika, w części B.
Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bhp (art. 2373 § 1 k.p.). Oznacza to zakaz dopuszczenia do pracy pracownika, który nie zdał egzaminu z bhp. W takim wypadku należy jednak umożliwić pracownikowi poprawę egzaminu. Natomiast jeżeli pracownik nie będzie w stanie uzyskać pozytywnej oceny z egzaminu poprawkowego (ewentualnie z drugiego egzaminu poprawkowego), pracodawca będzie miał prawo wypowiedzieć mu umowę o pracę. Szkolenie okresowe przeprowadza się w formie:
1) instruktażu (dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych),
2) kursu, seminarium lub samokształcenia kierowanego (dla pozostałych pracowników i osób kierujących pracownikami).
Powyższe formy szkolenia zdefiniowano w rozporządzeniu bhp jako umożliwiające uzyskanie, aktualizowanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności w zakresie bhp w następujący sposób:
1) instruktaż – w czasie trwania nie krótszym niż 2 godziny lekcyjne (§ 1a pkt 1 rozporządzenia bhp),
2) kurs – w czasie trwania nie krótszym niż 15 godzin lekcyjnych, składającym się z zajęć teoretycznych i praktycznych (§ 1a pkt 3 rozporządzenia bhp),
3) samokształcenie kierowane – na podstawie materiałów przekazanych przez organizatora szkolenia, w szczególności przy zastosowaniu poczty, Internetu, przy jednoczesnym zapewnieniu konsultacji z osobami spełniającymi wymagania dla wykładowców (§ 1a pkt 5 rozporządzenia bhp),
4) seminarium – w czasie trwania nie krótszym niż 5 godzin lekcyjnych (§ 1a pkt 6 rozporządzenia bhp).
Okresowe szkolenie bhp przeprowadza pracodawca lub na jego zlecenie jednostki organizacyjne prowadzące działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (§ 4 ust. 1 rozporządzenia bhp). Jednostkami tymi są:
1) placówka kształcenia ustawicznego, placówka kształcenia praktycznego, ośrodek dokształcania i doskonalenia zawodowego,
2) szkoła ponadgimnazjalna,
3) szkoła wyższa lub inna placówka naukowa,
4) stowarzyszenie, którego celem statutowym jest działalność związana z bhp,
5) osoba prawna lub fizyczna prowadząca działalność oświatową na zasadach określonych w przepisach o swobodzie działalności gospodarczej, jeżeli prowadzą działalność szkoleniową w dziedzinie bhp (§ 1a pkt 2 rozporządzenia bhp).
Szkolenie osób będących pracodawcami, pracowników służby bhp oraz instruktorów i wykładowców tematyki bhp prowadzą jedynie wyżej wymienione jednostki (§ 4 ust. 2 rozporządzenia bhp). Pracodawca organizujący i prowadzący szkolenie oraz jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie bhp mają obowiązek zapewnić:
1) programy szkolenia opracowane dla określonych grup stanowisk,
2) programy szkolenia w zakresie metod prowadzenia instruktażu dla pracowników–instruktorów, którzy będą prowadzić instruktaż w zakładzie pracy – w przypadku prowadzenia takiego instruktażu,
3) wykładowców i instruktorów posiadających zasób wiedzy, kwalifikacje zawodowe odpowiadające szkoleniom bhp, doświadczenie zawodowe i przygotowanie dydaktyczne zapewniające właściwą realizację programów szkolenia; przez przygotowanie dydaktyczne rozumie się ukończenie kształcenia lub szkolenia przygotowującego do prowadzenia procesu szkolenia w dziedzinie bhp w sposób zapewniający wysoką efektywność, z uwzględnieniem odpowiednich dla określonych grup uczestników szkolenia i rodzajów szkolenia: form organizacyjnych i metod szkolenia oraz środków dydaktycznych (§ 1a pkt 4 rozporządzenia bhp),
4) odpowiednie warunki lokalowe do prowadzenia działalności szkoleniowej,
5) wyposażenie dydaktyczne niezbędne do właściwej realizacji programów szkolenia, np. filmy, folie do wyświetlania informacji, rzutnik, tablice, skrypty, przepisy (rozporządzenie o bhp pracy przy monitorach ekranowych itp.),
6) właściwy przebieg szkolenia i prowadzenie dokumentacji.
W programie szkolenia należy określić:
1) szczegółową tematykę, np. problemy związane z organizacją stanowisk pracy biurowej, z uwzględnieniem zasad ergonomii, w tym stanowisk wyposażonych w monitory ekranowe, postępowanie w razie wypadków przy pracy i pożarów,
2) formę realizacji, np. szkolenie ma formę seminarium,
3) czas trwania, np. liczba godzin: 8, w godzinach lekcyjnych trwających po 45 minut, z przerwami po 10 minut (§ 7 ust. 1 rozporządzenia bhp).
Tematyka szkolenia zasadniczo powinna dotyczyć:
1) bhp pracy na danym stanowisku (przepisy, zasady, zagrożenia, obowiązki i odpowiedzialność),
2) udzielania pierwszej pomocy i postępowania podczas wypadków i awarii,
3) zachowania podczas pożaru i ochrony przeciwpożarowej.
Program szkolenia opracowuje pracodawca lub w porozumieniu z pracodawcą jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie bhp dla poszczególnych grup stanowisk, na podstawie ramowych programów szkolenia. Ramowe programy szkolenia zostały określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia bhp. Programy szkolenia powinny być dostosowane do rodzajów i warunków prac wykonywanych przez uczestników szkolenia (§ 7 ust. 3 rozporządzenia bhp). Jeżeli pracodawca zatrudnia pracowników np. na stanowiskach robotniczych, administracyjno-biurowych, kierowniczych i pracowników służby bhp, to programy szkolenia należy opracować dla każdej z 4 grup pracowników, na podstawie ww. programów ramowych.
ZAPAMIĘTAJ
Pracodawca ma obowiązek przechowywać programy szkolenia, na podstawie których było prowadzone aktualne szkolenie pracowników.
Szkolenie okresowe odbywają osoby będące pracodawcami i inne osoby kierujące pracownikami (np. kierownicy, mistrzowie, brygadziści) oraz pracownicy:
1) zatrudnieni na stanowiskach robotniczych,
2) inżynieryjno-techniczni (np. projektanci, konstruktorzy maszyn i innych urządzeń technicznych, technolodzy i organizatorzy produkcji),
3) służby bhp i inne osoby wykonujące zadania tej służby,
4) administracyjno-biurowi,
5) inni niewymienieni wyżej, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne, np. narażeni na promieniowanie.
Częstotliwość szkoleń okresowych zależy od rodzaju wykonywanej pracy. Szkolenia pracowników na stanowiskach robotniczych przeprowadza się co najmniej raz na 3 lata, a na stanowiskach, na których są wykonywane prace szczególnie niebezpieczne, nie rzadziej niż raz w roku. Pozostałych pracowników należy szkolić nie rzadziej niż raz na 5 lat, a w przypadku pracowników administracyjno-biurowych – nie rzadziej niż raz na 6 lat (§ 15 ust. 1 i 2 rozporządzenia bhp). Pierwsze szkolenie okresowe osób będących pracodawcami i innych osób kierujących pracownikami przeprowadza się do 6 miesięcy, a pozostałych – do 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tych stanowiskach (§ 15 ust. 4 rozporządzenia bhp). W ramach ww. terminów dokładną częstotliwość oraz czas trwania szkolenia ustala pracodawca, po konsultacji z pracownikami bądź ich przedstawicielami, biorąc pod uwagę rodzaj i warunki wykonywania prac na tych stanowiskach. Szkolenie bhp może być jedno- albo kilkudniowe.
Szkolenie po godzinach
Szkolenia odbywają się w czasie pracy i na koszt pracodawcy (art. 2373 k.p.). Do czasu pracy wlicza się zatem czas szkolenia odbywającego się w godzinach pracy. Jeżeli szkolenie trwa dłużej niż wynosi czas pracy pracownika w danym dniu, dodatkowych godzin nie wlicza się do czasu pracy. Pracodawca nie może jednak zorganizować szkolenia w zakresie bhp po godzinach pracy. Gdyby pracownik uczestniczył w takim szkoleniu organizowanym „po godzinach”, ma prawo do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych. Przykładowo, sprzeczne z przepisami byłoby nałożenie na pracowników z drugiej zmiany obowiązku udziału w szkoleniu w godzinach pierwszej zmiany, a następnie polecenie pracy na drugiej zmianie. W takim przypadku miałoby miejsce wykroczenie przeciwko prawom pracownika (art. 281 pkt 5 k.p. – naruszenie przepisów o czasie pracy). Pracownikom z drugiej zmiany na dzień szkolenia należy ustalić godziny pracy z pierwszej zmiany, aby zgodnie z przepisami uczestniczyli w tym czasie w szkoleniu bhp albo zorganizować dla nich szkolenie podczas ich zmiany.
PRZYKŁAD
Przedstawiciele pracodawcy prowadzili konsultacje z przedstawicielami pracowników w sprawie terminu i czasu trwania szkolenia okresowego w zakresie bhp. Przedstawiciele pracowników nie zaakceptowali terminu szkolenia. Mimo braku akceptacji ze strony pracowników pracodawca ma prawo przeprowadzić szkolenie w wybranym przez siebie terminie. Konsultacja nie oznacza bowiem konieczności uzyskania zgody pracowników na wybrany termin. Pracownicy mają obowiązek wziąć udział w szkoleniu bhp, jeżeli jego termin przypada na godziny pracy.
W przepisach rozporządzenia bhp przewidziano zwolnienie ze szkolenia. Po pierwsze, ukończenie w okresie między szkoleniami okresowymi szkolenia, dokształcania lub doskonalenia zawodowego, które uwzględnia program szkolenia okresowego wymagany dla określonego stanowiska pracy, jest równoznaczne z odbyciem szkolenia okresowego (§ 17 rozporządzenia bhp). Oznacza to zwolnienie danej osoby z okresowego szkolenia bhp.