Osoby wykonujące pracę na terenie zakładu pracy na podstawie umów cywilnoprawnych lub w ramach praktyk nie muszą być w każdym przypadku kierowane na badania lekarskie. Decyzja w tym zakresie należy do pracodawcy, który przy jej podejmowaniu powinien mieć na względzie rodzaj wykonywanej pracy i stopień zagrożenia wypadkowego.
UZASADNIENIE
Przedsiębiorca ma obowiązek ochrony życia i zdrowia ludzkiego zagrożonych w procesie pracy, zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki osobom świadczącym pracę w ramach zatrudnienia cywilnoprawnego (na podstawie umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy agencyjnej bądź innej umowy o świadczenie usług) oraz względem osób niebędących jego pracownikami – uczniów i studentów, którzy na terenie zakładu pracy odbywają zajęcia dydaktyczne czy praktyki (art. 304 § 1 i § 2 Kodeksu pracy). Bez znaczenia jest podstawa prawna odbywania takich zajęć w zakładzie u danego pracodawcy.
Osoba zatrudniona w ramach umowy cywilnoprawnej nie musi być w każdym przypadku kierowana na badania lekarskie. Wskazane jest natomiast odbycie przez nią szkolenia bhp. W stosunku do praktykantów ustawodawca przewiduje przy tym wprost obowiązek przeprowadzenia zarówno instruktażu ogólnego, jak i stanowiskowego (§ 10 ust. 1 i § 11 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy).
Ze względu na brak wyraźnego nakazu ustawodawcy kierowania na badania lekarskie osób zatrudnionych w ramach umów cywilnoprawnych czy praktykantów pracodawca może we własnym zakresie zdecydować, czy rodzaj wykonywanych przez nich czynności i stopień zagrożeń związanych z warunkami wykonywania tych czynności wskazywałby na celowość dopuszczania do pracy wyłącznie osób cieszących się odpowiednim stanem zdrowia. Na takim stanowisku stanął Sąd Najwyższy w wyroku z 25 września 1974 r. (II CR 493/74) stwierdzając, że pracodawca może, ale nie musi wymagać w stosunku do tych osób poddania się badaniom lekarskim.
PRZYKŁAD
Pracodawca zatrudnia doraźnie osoby na podstawie umów zlecenia do prac porządkowych, np. do sprzątania hal, innych powierzchni itp. Osoby te przychodzą do pracy kilka razy w miesiącu, w zależności od potrzeb zakładu pracy. W tej sytuacji pracodawca może nie wymagać od wskazanych osób aktualnych badań lekarskich ze względu na niskie ryzyko czynników szkodliwych dla zdrowia, jak również doraźny charakter wykonywanych czynności na terenie jego zakładu pracy. Może zdecydować jedynie o przeprowadzeniu szkolenia bhp.
PRZYKŁAD
Pracodawca zatrudnił na okres wakacyjny w ramach umów o dzieło osoby do pomocy w laboratorium chemicznym. Osoby te przychodzą do pracy średnio 20 godzin tygodniowo, w zależności od bieżących potrzeb. W tej sytuacji, ze względu na zagrożenie czynnikami uciążliwymi i szkodliwymi dla zdrowia, pracodawca może zażądać przedłożenia przez nich aktualnych zaświadczeń lekarskich o zdolności do pracy na tego rodzaju stanowisku. Pracodawca nie musi przy tym pokrywać kosztu tych badań, jeżeli w umowie cywilnoprawnej będzie zapis, że badania lekarskie odbywają się na koszt wykonawcy dzieła.
Natomiast obowiązek objęcia profilaktyczną opieką zdrowotną praktykantów spoczywa na szkole lub szkole wyższej, gdy pobierający praktyczną naukę zawodu narażeni są na działanie czynników szkodliwych, uciążliwych lub niebezpiecznych dla zdrowia (art. 5 ust. 2 ustawy z 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy). W takiej sytuacji pracodawca może wymagać przedstawienia stosownych badań od szkoły kierującej do niego praktykantów na praktykę zawodową.
Pracodawca ma obowiązek pokrywania kosztów badań lekarskich jedynie w przypadku pracowników (art. 229 § 6 Kodeksu pracy). Nie ma takiego obowiązku w stosunku do osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych (np. zlecenia, o dzieło), czy do praktykantów.
Jednak część ekspertów uważa, że skoro na przedsiębiorcy spoczywa obowiązek zapewnienia zleceniobiorcom odpowiednich warunków bhp, to również musi on pokryć koszt badań lekarskich. Najlepiej zatem tę kwestię ustalić w umowie cywilnoprawnej. Nie ma przeszkód, aby w takiej umowie zaznaczono, że koszt badań lekarskich pokrywa przedsiębiorca, przy czym można również ustalić, że koszty te ponosi w całości zleceniobiorca.
Korzyści
Strony umowy cywilnoprawnej mogą ustalić w jej treści, że koszty badań lekarskich pokrywa wykonawca tej umowy.
Podstawa prawna:
- art. 22, art. 207, art. 211, art. 226–229, art. 304 § 1 i § 2, art. 3041 Kodeksu pracy,
- art. 5 ust. 2 ustawy z 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (Dz.U. z 2004 r. Nr 125, poz. 1317),
- § 10 ust. 1 i § 11 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 180, poz. 1860 ze zm.).
Orzecznictwo uzupełniające:
- Pracodawca ma obowiązek zapewnienia właściwych bezpiecznych warunków pracy również osobom wykonującym w ramach funkcjonowania danego przedsiębiorstwa prace na innej podstawie niż umowa (tzn. na podstawie umowy o dzieło, zlecenia czy o świadczenie usług). (Wyrok WSA w Poznaniu z 22 września 2004 r., II SA/Po 76/02)