Na początku lat dziewięćdziesiątych ub. wieku, kiedy gruntowna reforma ochrony przeciwpożarowej i związanych z nią spraw zniosła dotychczasowy przymus zatrudniania w większych zakładach etatowych inspektorów do spraw przeciwpożarowych, a w mniejszych firmach powierzania tych obowiązków specjalnie szkolonym w tym kierunku tzw. nieetatowym referentom do spraw ppoż., uchwalona wówczas ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (DzU z 2002 r. nr 147, poz.1229 ze zm.) całą odpowiedzialność za tę problematykę scedowała na właścicieli, zarządców lub użytkowników budynków.
Tak szerokie spektrum adresatów zostało wymuszone przez coraz częściej zdarzające się zmiany charakteru budynków użytkowanych, do tej pory na ogół przez podmioty podległe właścicielowi. W nowej rzeczywistości ekonomicznej dotychczasowi właściciele, szukając niezbędnych środków finansowych, zaczęli ograniczać dotychczas użytkowaną wyłącznie przez siebie powierzchnię, przeznaczając zwalniane części budynków na wynajem na potrzeby prywatnych firm. Ponieważ głównym celem transakcji była chęć osiągnięcia maksymalnych zysków, cała inwestycja w adaptację wynajmowanej części na ogół ograniczała się do wykonania prowizorycznych ścianek działowych i przeróbek w instalacji elektrycznej, umożliwiających założenie oddzielnych liczników energii. W momencie podpisania umowy najmu często kończyła się też możliwość kontroli tych pomieszczeń przez właściciela, co umożliwiało najemcom składowanie w pomieszczeniach zupełnie nieprzeznaczonych do tego celu materiałów palnych czy wręcz łatwopalnych w ilościach przekraczających dopuszczalną wartość obciążenia ogniowego. Do tego nierzadko dochodziło do przypadków przeciążania instalacji elektrycznej przez wstawianie przenośnych grzejników oraz świadomej lub nieświadomej dewastacji najbardziej wrażliwych elementów instalacji wykrywania pożaru, polegającej na zanieczyszczaniu i w konsekwencji demontowaniu uszkodzonych czujek dymowych.
Na kim spoczywa odpowiedzialność?
Brak jasnych przepisów, ustalających wzajemne relacje w budynkach przeznaczonych na wynajem, spowodował, że sprawy związane z ochroną przeciwpożarową zaczęły być marginalizowane, a w razie pożaru, czy choćby tylko prowadzonej przez Państwową Straż Pożarną kontroli, strony umowy starały się wzajemnie zrzucić na siebie odpowiedzialność. Dlatego w 2005 r. dokonano nowelizacji ustawy o ochronie przeciwpożarowej, wprowadzając w art. 4 ust.1a zapis dokładnie precyzujący tę kwestię.
Obecnie odpowiedzialność za realizację obowiązków z zakresu ochrony przeciwpożarowej, stosownie do obowiązków i zadań powierzonych w odniesieniu do budynku, obiektu budowlanego lub terenu, przejmuje w całości lub w części ich zarządca lub użytkownik na podstawie zawartej z właścicielem umowy cywilnoprawnej ustanawiającej zarząd lub użytkowanie.
Natomiast w przypadku gdy umowa taka nie została zawarta, odpowiedzialność za realizację obowiązków z zakresu ochrony przeciwpożarowej spoczywa na podmiocie faktycznie władającym budynkiem, obiektem budowlanym lub terenem.
Ta sama nowelizacja ustawy uporządkowała też kwestię kwalifikacji zawodowych osób wykonujących podstawowe, określone w ustawie i wymienione niżej, zadania z zakresu ochrony przeciwpożarowej. Czynności te mogą obecnie wyłącznie wykonywać inżynierowie lub technicy pożarnictwa bądź osoby, które ukończyły specjalistyczne kursy organizowane przez Państwową Straż Pożarną. Oznacza to, że przedsiębiorca, który nie chce zatrudnić takiej osoby na etacie lub powierzyć tych zadań specjalistom z zewnątrz, powinien sam odbyć stosowne przeszkolenie dające mu uprawnienia inspektora lub specjalisty ochrony ppoż.
W celu zapobieżenia możliwości powstania pożaru, a w razie jego wybuchu maksymalnego ograniczenia skutków, ustawa z 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej nałożyła na właścicieli, administratorów lub użytkowników obiektów następujące obowiązki:
- obowiązek przestrzegania przeciwpożarowych wymagań techniczno-budowlanych, instalacyjnych i technologicznych,
- obowiązek wyposażania budynku, obiektu budowlanego lub terenu w wymagane urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice,
- obowiązek zapewnienia konserwacji oraz naprawy urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic w sposób gwarantujący ich sprawne i niezawodne funkcjonowanie,
- obowiązek zapewnienia osobom przebywającym w budynku, obiekcie budowlanym lub na terenie bezpieczeństwa i możliwości ewakuacji,
- obowiązek przygotowania budynku, obiektu budowlanego lub terenu do prowadzenia akcji ratowniczej,
- obowiązek ustalenia sposobów postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia,
- obowiązek zapoznania pracowników z przepisami przeciwpożarowymi.
Niezależnie od wymienionych wyżej obowiązków, każda osoba fizyczna, osoba prawna, organizacja lub instytucja korzystające ze środowiska, budynku, obiektu lub terenu są obowiązane zabezpieczyć je przed zagrożeniem pożarowym lub innym miejscowym zagrożeniem. Jednocześnie wszystkie te podmioty za naruszenie przepisów przeciwpożarowych, dopuszczanie lub stwarzanie warunków zagrażających zdrowiu, życiu lub bezpieczeństwu ludzi mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej w trybie i na zasadach określonych w Kodeksie wykroczeń i Kodeksie karnym.