Szczegółowe zasady ochrony pracowników przed uciążliwościami zimy zawierają akty wykonawcze wydane na podstawie kodeksu pracy.
Są to rozporządzenia określające powszechne normy bhp oraz odrębne odnoszące się do specyficznych warunków pracy w różnych branżach. Ich nieprzestrzeganie jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika.
Gorące dania i napoje
Według ogólnej zasady sformułowanej w kodeksie pracy pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych pracodawca powinien zapewnić jedno nieodpłatne danie gorące oraz napoje, których zarówno rodzaj, jak i temperatura muszą być dostosowane do warunków wykonywanej pracy. Jeżeli jest to niemożliwe z uwagi na jej charakter albo względy organizacyjne, wtedy należy umożliwić pracownikom korzystanie w czasie pracy z takich posiłków w punktach gastronomicznych albo ich przyrządzanie przez pracowników we własnym zakresie z otrzymanych produktów – wynika z rozporządzenia Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz.U. nr 60, poz. 279). Wydzielone pomieszczenie socjalne może być np. wyposażone w kuchenkę mikrofalową. W przypadku pracy na otwartej przestrzeni, w porze zimowej pracownikom trzeba dostarczać posiłki (bądź zapewnić możliwość ich sporządzenia lub zakupu), jeżeli praca ta wiąże się z wysiłkiem fizycznym, powodując w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal u mężczyzn i powyżej 1000 kcal u kobiet. Napoje natomiast przysługują przy temperaturze otoczenia poniżej 10 °C.
Ogrzewanie
Również w pomieszczeniach pracy temperatura powietrza powinna być odpowiednia do rodzaju wykonywanej pracy (tj. jej metod i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonywania). Warunki wewnątrz obiektów należących do pracodawcy (czy wykorzystywanych do prowadzonej przez niego działalności) określa rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (§ 30–32, zał. nr 3 – t.j. Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650; ost. zm. Dz.U. z 2008 r. nr 108, poz. 690). Jak z niego wynika, temperatura nie może być niższa niż 14 °C, chyba że względy technologiczne na to nie pozwalają, co ma miejsce np. w chłodniach. W miejscach wykonywania lekkiej pracy fizycznej czy biurowej najniższa temperatura może wynosić 18 °C. Ponadto pomieszczenia i stanowiska pracy powinny być zabezpieczone przed napływem chłodnego powietrza z zewnątrz. Odstąpienie przez pracodawcę od wykonania obowiązku zapewnienia pracownikom odpowiedniej temperatury w pomieszczeniach pracy może być usprawiedliwione względami technologicznymi, a nie jego sytuacją ekonomiczną – podkreślił Naczelny Sąd Administracyjny w Białymstoku w wyroku z 20 września 2001 r. (sygn. akt SA/Bk 75/01, Pr. Pracy 2002/3/35).
Wymóg ogrzewania dotyczy też pomieszczeń higieniczno-sanitarnych. Powinny one znajdować się w budynku, w którym odbywa się praca, albo w budynku połączonym z nim obudowanym przejściem. Jeżeli tamtędy przechodzą pracownicy, również one powinny być ogrzewane.
W tym samym rozporządzeniu mowa jest także o pracy wykonywanej na zewnątrz pomieszczeń. Znajdujące się tam stanowiska pracy powinny być tak usytuowane i zorganizowane, aby pracownicy ci byli chronieni przed zagrożeniami wynikającymi z warunków atmosferycznych, w tym przed opadami, niską temperaturą czy silnym wiatrem i spadającymi przedmiotami, np. przez ustawienie zadaszonej zamykanej budki strażnika przy wjeździe na teren danej firmy.
Na otwartej przestrzeni
Pracownikom wykonującym zadania na otwartej przestrzeni lub w nieogrzewanych obiektach trzeba dać możliwość ogrzania się. W ich pobliżu muszą się znajdować pomieszczenia, w których mogą się oni schronić przed śniegiem, ogrzać się i zmienić odzież. W pomieszczeniach tych powinny znajdować się urządzenia do podgrzewania posiłków, w których temperatura wynosi co najmniej 16 °C. Ponieważ niektóre rodzaje prac nie dają możliwości zapewnienia takich pomieszczeń, wówczas pracodawca ma obowiązek stworzenia pracownikom szansy na ogrzanie się przy odpowiednio urządzonym źródle ciepła (np. koksowniku), przy zachowaniu wymagań ochrony przeciwpożarowej.
Ciepła odzież
Praca w niekorzystnych warunkach atmosferycznych wymaga także od pracodawców zapewnienia pracownikom indywidualnej ochrony i w konsekwencji wyposażenia pracowników w odpowiednią odzież. W przypadku zimna, które jest termicznym zagrożeniem, środki powinny zapewniać ochronę twarzy, uszu, dróg oddechowych, dłoni, stóp i skóry. Pracownikom wykonującym pracę na zewnątrz pomieszczeń w narażeniu na deszcz, śnieg, chłód czy działanie niskiej temperatury, pracodawca powinien zapewnić nie tylko wierzchnie okrycia (np. kurtki), bluzy i odpowiednie nakrycia głowy, ale także rękawice, skarpety czy obuwie. Należy pamiętać, że odmrożenia spowodowane działaniem niskich temperatur otoczenia prowadzą do chorób zawodowych. Zapobieganie im jest obowiązkiem pracodawcy.
Wstrzymanie prac
Niekiedy z uwagi na szczególnie trudne warunki atmosferyczne trzeba po prostu przerwać pracę. Zasadą jest, że jeżeli warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, ma on prawo powstrzymać się od jej wykonywania – wynika z kodeksu pracy. Taką sytuację można sobie wyobrazić także w związku z zimą i to nawet przy wykonywaniu pracy w biurze – np. gdy śnieg i trzaskający mróz wdzierają się do pokoju przez wybitą szybę. Opuszczenie tego miejsca przez pracowników i przerwa w pracy są w takich warunkach uzasadnione. Rozporządzenia branżowe określają konkretnie, kiedy przerwanie pracy jest uzasadnione, a nawet wskazane. Przy temperaturze powietrza poniżej minus 15 °C nie można np. prowadzić prac przy sieci trakcyjnej. Jej wykonywanie jest dopuszczalne jedynie, gdy służy usunięciu awarii (rozporządzenie ministra infrastruktury z 12 marca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w komunikacji miejskiej oraz autobusowej komunikacji międzymiastowej – Dz.U. nr 37, poz. 341; ost. zm. Dz.U. z 2005 r. nr 219, poz. 1866). W przypadku nagłego pogorszenia warunków atmosferycznych należy też np. przerwać prace podwodne z udziałem nurków. Tylko dla ratowania życia ludzkiego kierownik ekipy może zdecydować o rozpoczęciu lub kontynuowaniu prac podwodnych (pod lodem lub przy dużym zalodzeniu powierzchni wody krą lodową) przy temperaturze powietrza niższej niż minus 10 °C, (ustawa z 17 października 2003 r. o wykonywaniu prac podwodnych – Dz.U. nr 199, poz. 1936; ost. zm. Dz.U. z 2008 r. nr 180, poz. 1112).
PRZYKŁAD 1: Patrole straży granicznej
Dla funkcjonariuszy straży granicznej określono normy żywieniowe związane z pełnieniem służby. Jeśli zimą pełnią ją na wolnym powietrzu przez co najmniej cztery godziny dziennie, przysługuje im bezpłatnie 45% normy dodatkowej uzupełniającej (w naturze).
Nie dotyczy to funkcjonariuszy korzystających z całodziennego darmowego wyżywienia lub z większej normy dodatkowej. Ponadto pełniący służbę na otwartej przestrzeni przy temperaturze niższej niż 10 °C, mają prawo do ciepłych napoi w ilościach zaspokajających ich potrzeby (rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 7 czerwca 2002 r. w sprawie przypadków otrzymywania przez funkcjonariuszy Straży Granicznej wyżywienia oraz norm tego wyżywienia – Dz.U. nr 86, poz. 783; ost. zm. Dz.U. z 2010 r. nr 150, poz. 1011).
PRZYKŁAD 2: Praca w kanałach
W chłodnej porze roku osobom pracującym w kanałach należy zapewnić ogrzewane pomieszczenia do spożywania posiłków i ogrzania się. Jeżeli roboty są prowadzone z dala od zakładu pracy, pracownikom należy przygotować schroniska przewoźne lub stałe oraz toalety.
Schroniska te powinny się znajdować maksymalnie 500 m od najdalej położonego stanowiska pracy oraz być wyposażone w pomieszczenia ogrzewane w porze zimowej, z miejscem do podgrzewania posiłków, suszenia odzieży, a także m.in. w urządzenia do mycia się (rozporządzenie ministra gospodarki przestrzennej i budownictwa z 1 października 1993 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy eksploatacji, remontach i konserwacji sieci kanalizacyjnych – Dz.U. nr 96, poz. 437).
Podstawa prawna
- Art. 207, 210, 213, 232, 233, 2376–2377, 23715 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy – t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94; ost. zm. Dz.U. z 2010 r. nr 182, poz. 1228.