Pracodawca nie ma prawa zabronić rozpoczęcia czynności kontrolnych pracownikom Państwowej Inspekcji Pracy legitymującym się aktualnymi legitymacjami służbowymi. Nie ma również prawa żądać od inspektorów pracy jakichkolwiek badań uprawniających do wejścia na teren zakładu pracy, jak też uzależniać rozpoczęcie kontroli od podpisania jakichkolwiek zobowiązań.
Pracodawca ma obowiązek umożliwić wykonanie czynności kontrolnych przez inspektorów pracy.
UZASADNIENIE
Wskazane w opisanej sytuacji zachowanie pracodawcy może być odebrane przez inspektora jako utrudnianie przeprowadzenia czynności kontrolnych, co zgodnie z przepisami Kodeksu karnego jest przestępstwem.
Państwowa Inspekcja Pracy jest organem nadzoru i kontroli w zakresie przestrzegania prawa pracy.
W praktyce podczas kontroli PIP pracownicy służb bhp wyznaczani są przez pracodawcę do współpracy z kontrolującymi. Ponadto pracownicy ci mają dostęp do dokumentacji związanej z działalnością firmy (np. plany szkoleń, ocena ryzyka zawodowego, pomiary środowiska pracy itd.). Dodatkowo pracownicy służb bhp powinni poinformować pracodawcę o jego prawach i obowiązkach w trakcie kontroli oraz uprawnieniach inspektora PIP.
WAŻNE!
Kontroli Państwowej Inspekcji Pracy podlegają pracodawcy, a w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz kontroli legalności zatrudnienia także przedsiębiorcy niebędący pracodawcami, na rzecz których jest wykonywana praca przez osoby fizyczne, w tym przez osoby wykonujące pracę na własny rachunek, bez względu na podstawę jej świadczenia.
Zakres obowiązków i praw, jakie wzajemnie wobec siebie mają podczas kontroli kontrolowani i kontrolerzy, określa precyzyjnie ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy.
Inspektorzy pracy są uprawnieni do przeprowadzania o każdej porze dnia i nocy kontroli przestrzegania przepisów:
- prawa pracy, w szczególności stanu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
- dotyczących legalności zatrudnienia, a dokumentem uprawniającym do jej podjęcia jest legitymacja służbowa.
Inspektor pracy ma legitymację służbową, która jest upoważnieniem do kontroli dotyczącej przestrzegania wyżej wymienionych przepisów. Inspektor powinien okazać podmiotowi kontrolowanemu legitymację w taki sposób, aby można było odczytać jej treść. Oznacza to, że kontrolowany ma prawo zidentyfikować kontrolującą go osobę.
Wzór legitymacji służbowej inspektora pracy ustalony został w zarządzeniu Marszałka Sejmu.
WSKAZÓWKA!
Pracodawca powinien pamiętać, że niedopuszczalne jest wyrywanie legitymacji służbowych inspektorom pracy, jak również jej kserowanie. Przepisy dopuszczają możliwość spisania danych zawartych w legitymacji służbowej.
Okazanie legitymacji polega na wyciągnięciu i pokazaniu jej pracodawcy bądź osobie uprawnionej. Inspektor pracy nie ma obowiązku wręczać legitymacji osobie drugiej, aby mogła ona odczytać dane zawarte na legitymacji służbowej.
Kontrolę przeprowadza się po okazaniu legitymacji służbowej i upoważnienia do jej przeprowadzenia. Jednak w sytuacji gdy okoliczności uzasadniają niezwłoczne podjęcie kontroli u przedsiębiorcy, np. w przypadku bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzi, a także kontroli legalności zatrudnienia, może być ona podjęta jedynie po okazaniu legitymacji służbowej. Ponadto inspektor pracy nie musi uzyskiwać zgody pracodawcy, aby przeprowadzić kontrolę. Kontrolowanemu należy niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 7 dni od dnia podjęcia kontroli, doręczyć upoważnienie do przeprowadzenia kontroli. Pracodawca nie może odmówić przeprowadzenia czynności kontrolnych, co więcej – ma obowiązek je ułatwić.
W przypadku zagrożenia kontrolujący inspektor ma prawo wezwać policję. Może też zwrócić się do policji z prośbą o pomoc w zapewnieniu mu bezpieczeństwa oraz w przypadku utrudniania przeprowadzania czynności kontrolnych, np. przez niewpuszczenie do określonych pomieszczeń bądź nieokazywanie przez pracodawcę żądanej dokumentacji. W przypadku nieudostępnienia dokumentacji inspektorowi pracy przysługuje prawo wniesienia do prokuratury doniesienia o popełnieniu przestępstwa polegającego na utrudnianiu działalności organom Państwowej Inspekcji Pracy oraz wniesienie o zabezpieczenie dokumentacji.
Inspektor pracy może też poprosić organy policji o towarzyszenie przy wszystkich czynnościach kontrolnych.
Często podczas kontroli przeprowadzanych przez inspektorów pracy szeregowi pracownicy zakładów pracy utrudniają jej przeprowadzenie, np. nie wpuszczają kontrolujących do poszczególnych pomieszczeń pracy, pracownikom ochrony nie pozwalają na wręczenie przepustek. Aby uniknąć takich przypadków, na szkoleniach bhp należy zwracać pracownikom uwagę na uprawnienia inspektorów PIP. Ponadto pracownicy służb bhp, oprowadzając kontrolujących, nie powinni dopuścić do ww. sytuacji, gdyż może to świadczyć o ich braku wiedzy.
WAŻNE!
Inspektor pracy jest upoważniony do swobodnego poruszania się po terenie podmiotu kontrolowanego bez obowiązku uzyskiwania przepustki oraz jest zwolniony od rewizji osobistej, także w przypadku, jeżeli przewiduje ją wewnętrzny regulamin podmiotu kontrolowanego.
Pracodawca powinien zwrócić uwagę na to, że w przypadku kontroli np. linii produkcyjnej, gdzie pracownicy wykonują swoje obowiązki w ubraniach roboczych (przewidzianych dla danego procesu technologicznego na terenie zakładu pracy), ma obowiązek wyposażyć inspektora pracy w taką odzież.
Obowiązkiem kontrolowanego podmiotu jest zapewnienie inspektorowi pracy warunków i środków niezbędnych do sprawnego przeprowadzenia kontroli. W szczególności kontrolowany powinien niezwłocznie przedstawiać żądane dokumenty i materiały, zapewniać terminowe udzielanie informacji. Pracownik służby bhp, podczas „oprowadzania” inspektorów pracy, powinien przestrzegać powyższych zasad.
W toku postępowania kontrolnego inspektor pracy ma też prawo m.in. do:
- przeprowadzania oględzin obiektów, pomieszczeń, stanowisk pracy, maszyn i urządzeń oraz przebiegu procesów technologicznych i pracy;
- utrwalania przebiegu i wyników oględzin za pomocą aparatury i środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku;
- żądania od podmiotu kontrolowanego oraz od wszystkich pracowników lub osób, które są lub były u niego zatrudnione, albo które wykonują lub wykonywały pracę na jego rzecz na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą, pisemnych i ustnych informacji w sprawach objętych kontrolą oraz wzywania i przesłuchiwania tych osób w związku z przeprowadzaną kontrolą;
- żądania przedłożenia akt osobowych i wszelkich dokumentów związanych z wykonywaniem pracy przez pracowników lub osoby świadczące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy (bez względu na to, w jakim układzie organizacyjnym dokumenty te są prowadzone i przechowywane);
- wykonywania niezbędnych do celów kontroli odpisów lub wyciągów z dokumentów, jak również zestawień i obliczeń sporządzanych na podstawie dokumentów, a w razie potrzeby żądania ich od podmiotu kontrolowanego.
Podczas wykonywania czynności kontrolnych inspektorzy pracy zobowiązani są do przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych oraz przepisów o ochronie informacji niejawnych. Inspektorzy pracy PIP posiadają przeszkolenie i certyfikat dostępu do informacji niejawnych. Ponadto jako urzędnicy państwowi są zobligowani odrębnymi przepisami do zachowania tajemnicy służbowej oraz ochrony danych osobowych.
PODSTAWA PRAWNA
- Rozdział 4, art. 27–34 ustawy z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (DzU nr 89, poz. 589),
- Zarządzenie nr 18 Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 3 grudnia 2007 r. w sprawie ustalenia wzoru legitymacji służbowej pracowników Państwowej Inspekcji Pracy wykonujących lub nadzorujących czynności kontrolne (MP nr 92, poz. 1007).