Definicja wypadku przy pracy
Definicję wypadku przy pracy zawiera ustawa z dnia 30 października 2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. (Dz. U. z dnia 28 listopada 2002 r.) Zgodnie z art. 3 powołanej ustawy za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
- podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
- podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
- w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Okoliczność, że wypadek zdarzył się w czasie przeznaczonym na pracę (związek czasowy) i w miejscu pracy (związek miejscowy), stwarza domniemanie związku przyczynowego z pracą, chyba że zachodzą okoliczności wykluczające istnienie takiego związku.
Stosownie do uregulowania ustawowego, związek zdarzenia z pracą występuje wówczas, gdy nastąpiło ono podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych, bądź podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia, czy też w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy (art. 3 ust. 1 pkt 1-3 ustawy wypadkowej).
Znamion wypadku przy pracy nie spełnia natomiast ulegnięcie wypadkowi w czasie załatwiania prywatnych spraw pracownika – nawet jeśli sprawy te za zgodą pracodawcy załatwiał w godzinach pracy (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 stycznia 1997r w sprawie II UKN 47/96).
Zakres pojęcia związku z pracą użytego w definicji wypadku przy pracy obejmuje nie tylko wypadki, które mają miejsce podczas świadczenia pracy, lecz także zdarzenia, które nastąpiły zarówno w związku z wykonywaniem zwykłych czynności pracowniczych lub poleceń przełożonych, jak i w związku z wykonywaniem czynności na rzecz pracodawcy, choćby bez polecenia. Nagłe zdarzenie powodujące uraz lub np. śmierć pracownika może więc nastąpić w dowolnym czasie i miejscu, pod warunkiem że pozostaje w związku z wykonywaniem czynności pracowniczych przez osobę, która wypadkowi uległa. Od tak szeroko rozumianego związku z pracą są jednak wyjątki.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że wypadek komunikacyjny w drodze z miejsca zamieszkania (domu) do miejsca wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy nie jest wypadkiem przy pracy (Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 29 listopada 2006 r. II UK 101/2006).
Porównaj: Jakie zdarzenie można uznać za wypadek przy pracy
Co może stanowić przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy
Nie można nadawać charakteru przyczyny zewnętrznej, w rozumieniu definicji wypadku przy pracy, samemu faktowi zdenerwowania, spowodowanemu np. przesunięciem pracownika do innej pracy. Również nie można uznać za wypadek przy pracy zawału serca, który wystąpił u pracownika po doręczeniu mu wypowiedzenia umowy o pracę (uchwała SN z dnia 6 maja 1976 r., III PZP 2/76, OSNC 1976, nr 11, poz. 239). W sentencji swego uzasadnienia Sąd Najwyższy wypowiedział pogląd, że wręczenie pracownikowi pisma zawierającego oświadczenie pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę nie stanowi nagłego zdarzenia, wywołanego przyczyną zewnętrzną - wypowiedzenie stanowi czynność prawną, mieszczącą się w granicach uprawnień pracodawcy.
Przyczyną zewnętrzną wypadku przy pracy może być wykonywanie codziennych obowiązków pracowniczych, jeżeli przyczyniły się w znacznym stopniu do pogorszenia samoistnej choroby (wyrok SN z dnia 5 lutego 1997 r., II UKN 85/96, OSNAP 1997, nr 19, poz. 386).
Wypadki pracownika zrównane z wypadkiem przy pracy
Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:
- w czasie podróży służbowej, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań;
- podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;
- przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.
Zgłoszenie wypadku pracodawcy
Zdarzenie, które w ocenie pracownika jest wypadkiem przy pracy – pracownik powinien niezwłocznie zgłosić dla pracodawcy. Pracodawca w wyniku otrzymania zgłoszenia powołuje zespół wypadkowy, który w protokole powypadkowym ustala w jakich okolicznościach doszło do zdarzenia i czy w ocenie zespołu zdarzenie należy uznać za wypadek przy pracy. Zespół może nie tylko dokonywać oględzin miejsca wypadku i badać stan urządzeń przy których pracował pracownik – ale może również przesłuchiwać świadków zdarzenia. Po zakończeniu postępowania wyjaśniającego zespół powypadkowy sporządza – nie później niż w ciągu 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku – protokół powypadkowy. Następnie protokół ten podlega akceptacji przez pracodawcę.
Porównaj: Zgłoszenie wypadku przy pracy i w drodze z pracy
Dochodzenie roszczeń pracownika z tytułu wypadku przy pracy
Jeśli pracodawca nie uzna zdarzenia za wypadek przy pracy – pracownik ma prawo odwołać się do sądu pracy. Prawo wniesienia takiego odwołania przysługuje każdemu, kto ma w tym interes prawny. Takie prawo przysługuje więc również spadkobiercom pracownika, który zginął w wyniku wypadku.
W toku postępowania sąd bada czy zdarzenie wyczerpuje znamiona wypadku przy pracy i nie jest związany w tym zakresie ustaleniami komisji powypadkowej. W większości wypadków ustalenie takie wymaga wiedzy specjalnej (np. z zakresu wiedzy medycznej) – stąd też w wielu wypadkach kluczowym dowodem w sprawie jest dowód z opinii biegłego. Postępowanie jest wolne od kosztów dla odwołującego się.
Porównaj: Na co może liczyć w sądzie pracownik w związku z jego wypadkiem przy pracy