Obecnie zatrudnienia osób niepełnosprawnych dokonuje się na podstawie ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (zwanej dalej ustawą o rehabilitacji). W praktyce pracodawcy mają z tym wiele problemów i wątpliwości.
Niepełnosprawni na rynku pracy
Zaliczenie do stopnia niepełnosprawności
Proces zatrudnienia osoby niepełnosprawnej zaczynamy od przedstawienia przez potencjalnego pracownika orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność. Osobę niepełnosprawną wlicza się bowiem do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych, począwszy od dnia przedstawienia pracodawcy orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność (art. 2a ust. 1 ustawy o rehabilitacji). Bez względu na datę złożenia wniosku o wydanie kolejnego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność, osobę niepełnosprawną wlicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych również w okresie do 3 miesięcy poprzedzających dzień przedstawienia pracodawcy kolejnego orzeczenia, jeżeli z treści tego orzeczenia wynika, że w tym okresie osoba ta była niepełnosprawna. W momencie gdy orzeczenie traci swoją ważność, pracodawca przestaje wliczać tego pracownika do wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych.
Warto podkreślić, że nieprzestrzeganie przepisów może narazić pracodawcę na negatywne konsekwencje.
Zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej
Dla pracodawców problem stanowią również sytuacje, gdy pracownik posiada więcej niż jedno orzeczenie potwierdzające jego niepełnosprawność. W tej sprawie również wypowiedziało się Biuro Pełnomocnika Rządu, stwierdzając, że „jeżeli pracownik nie przedstawił jednocześnie obu orzeczeń potwierdzających jego niepełnosprawność, to z art. 2a ustawy wynikają skutki przedstawienia orzeczenia pierwszego i kolejnego. Ustawa nie normuje natomiast sytuacji, w której pracownik przedstawia pracodawcy jednocześnie dwa dokumenty potwierdzające niepełnosprawność pracownika w tym samym okresie, wówczas dopuszczalne jest posłużenie się np. kryterium korzystniejszego orzeczenia. W rzeczywistości pracownik dysponujący kilkoma orzeczeniami dotyczącymi jego niepełnosprawności w tym samym okresie przedstawia pracodawcy to, które jest dla niego korzystniejsze”.
Wliczenie pracownika do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych jest konieczne ze względu na otrzymanie przez pracownika szczególnych ulg związanych ze stanem zdrowia, np. dodatkowy urlop wypoczynkowy czy specjalny czas pracy. Pominięcie tego przepisu działałoby na niekorzyść osoby niepełnosprawnej.
Prawna definicja niepełnosprawności
Zapewnienie odpowiednich warunków pracy chronionej
Ustala się trzy stopnie niepełnosprawności, które stosuje się do realizacji celów określonych ustawą: znaczny; umiarkowany; lekki. Do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.
Praca w warunkach chronionych oznacza, że obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład pracy odpowiadają przepisom i zasadom bhp, a także uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higienicznosanitarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniają wymagania dostępności do nich. Ponadto pracodawca zapewnia doraźną i specjalistyczną opiekę medyczną, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne.
Jednak ustawa przewiduje w tej sytuacji wyjątki. Zaliczenie do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, nie wyklucza możliwości zatrudnienia tej osoby u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej, w przypadkach: przystosowania przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej lub zatrudnienia w formie telepracy.