Istota stosunku pracy polega na wykonywaniu przez pracownika pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, w zamian za wynagrodzenie (por. art. 22 § 1 k.p.). Jedną z głównych cech jest podporządkowanie pracownika wobec pracodawcy, co wiąże się z możliwością wydawania pracownikowi wiążących poleceń dotyczących pracy. Pracodawcą w takim stosunku może być jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników (art. 3 k.p.). Pracownikiem natomiast, co do zasady, osoba, która ukończyła 18 lat (art. 22 § 2 k.p.). Krąg potencjalnych pracowników jest zatem szeroki.
Chcesz otrzymywać więcej aktualnych informacji? Zapisz się na nasz newsletter
W takim kontekście powstaje pytanie, czy jednoosobowa spółka z ograniczoną odpowiedzialnością może zatrudnić w ramach umowy o pracę jedynego członka jej zarządu. Odpowiedź powinna być negatywna. Brak możliwości nawiązania stosunku pracy w takim przypadku uzasadniają właśnie ww. cechy stosunku pracy. Nie zostałyby zrealizowane z uwagi na to, że zachodziłaby tożsamość stron umowy o pracę i nie istniałoby w praktyce podporządkowanie pracownika wobec pracodawcy.
W orzecznictwie podkreśla się, że umowy te pozbawione są zasadniczych elementów konstrukcyjnych istotnych dla tego rodzaju stosunków prawnych. W szczególności zaś brak jest w nich cechy szeroko rozumianego podporządkowania pracownika w procesie świadczenia pracy (...). W przeciwnym razie należałoby dopuścić możliwość istnienia podporządkowania pracownika „samemu sobie”, co pojęciowo jest wykluczone. Dlatego w tych przypadkach (...), w których w jednoosobowych spółkach z o.o., utworzonych przez osoby fizyczne, dochodzi do powierzenia jedynemu wspólnikowi w umowie wykonywania zadań należących do zakresu zarządu spółki, a jednocześnie wspólnik ten stanowi jej jednoosobowy zarząd, pojęciowo wykluczona jest możliwość, iż na podstawie takiej umowy może dojść do nawiązania stosunku pracy. W nawiązanym w takich warunkach stosunku prawnym brakuje bowiem elementu podporządkowania, stanowiącego konstytutywną (niezbędną) cechę stosunku pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.12.1996 roku, II UKN 37/96, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8.03.1995 roku, I PZP 7/95). Jak wskazał Sąd Najwyższy w przywołanym wyroku, dotyczy to zarówno sytuacji, w której umowa jest zawierana przez spółkę reprezentowaną przez wspólnika jako członka jednoosobowego zarządu takiej spółki, jak również przy pomocy pełnomocników. Umowy te zostały bowiem faktycznie zawarte z samym sobą i można im przypisać chęć obejścia ustawy (art. 58 kc), a także złożenie oświadczenia woli dla pozoru (art. 83 kc).
Porozmawiaj o tym na naszym FORUM
Co istotne przyjmuje się również, że umowa taka traktowana jest nieważna i nie może być konwalidowana „potwierdzeniem” (ze strony pełnomocnika Spółki) (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5.02.1997 roku, II UKN 86/96). Jedyny wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może natomiast świadczyć pracę na rzecz tejże spółki, jako prezes jednoosobowego jej zarządu, tylko poza stosunkiem pracy, a zatem na innej niż umowa o pracę podstawie. (…) kierunek wykładni wynika również z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którą za osobę, której tytuł ubezpieczenia stanowi prowadzenie pozarolniczej działalności (art. 6 ust. 1 pkt 5 tej ustawy), uważa się między innymi wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9.02.2012 roku, I UK 260/2011).