Pozbawieni świadczenia opiekunowie dorosłych osób niesamodzielnych mogą ubiegać się o swoje prawa na drodze sądowej. Moment powstania niepełnosprawności nie może różnicować opiekunów - mówi PAP Lesław Nawacki z biura RPO, dodając, że zapadają wyroki korzystne dla opiekunów.
Obecnie osoby opiekujące się dorosłą osobą niepełnosprawną w tym samym wieku mogą być różnie traktowane w zależności od tego, czy niepełnosprawność ich podopiecznego powstała przed czy po osiągnięciu przez niego dorosłości.
W październiku 2014 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że uzależnienie świadczenia pielęgnacyjnego dla opiekuna dorosłej osoby niepełnosprawnej od wieku, w którym powstała niepełnosprawność podopiecznego, jest niezgodne z konstytucją. Wyrok dotyczył znowelizowanej ustawy o świadczeniach rodzinnych, obowiązującej od początku 2013 r. Pozbawiła ona część opiekunów osób niepełnosprawnych prawa do świadczeń pielęgnacyjnych. Nowela była jedną z przyczyn protestów opiekunów osób niepełnosprawnych wiosną 2014 r. Wprowadzając tę ustawę, ówczesne kierownictwo resortu pracy argumentowało, że część osób pobierających świadczenie "nadużywała pomocy finansowej", szczególnie w przypadku opieki nad dorosłymi członkami rodziny.
Rekomendowany produkt: Ustawa zasiłkowa 2016 z komentarzem (PDF)
Dlatego po zmianach prawo do świadczenia pielęgnacyjnego (obecnie wynoszącego 1300 zł) utracili opiekunowie osób, u których niepełnosprawność pojawiła się po osiągnięciu dorosłości. Ustawa wprowadziła do systemu nowe rozwiązanie - specjalny zasiłek opiekuńczy w wysokości 520 zł - dla osób zajmujących się dorosłymi podopiecznymi. Prawo do tego nowego zasiłku uzależniono jednak od kryterium dochodowego.
Według Nawackiego - dyrektora zespołu prawa pracy i zabezpieczenia społecznego w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich - po wyroku TK ustawodawca miał obowiązek tak zmienić prawo, by moment powstania niepełnosprawności osoby wymagającej opieki, nie różnicował opiekunów. Tak się jednak nie stało. Jak dodał Nawacki, Trybunał wskazał, że preferencyjnie można potraktować dzieci, ale nie dlatego, że ich niepełnosprawność powstała, gdy są małe, tylko ze względu na większe potrzeby związane z rozwojem, edukacją itp.
Jak powiedział, niektórzy opiekunowie osób dorosłych nie mogą już czekać na rozwiązania prawne i decydują się na drogę prawną, w sądzie administracyjnym.
Przykładem tego jest sprawa córki, która zajmuje się matką - niepełnosprawną od 51 roku życia. Kobieta wystąpiła o przyznanie jej świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu opieki. Burmistrz odmówił jej prawa do takiego świadczenia, a Samorządowe Kolegium Odwoławcze tę decyzję podtrzymało. Sprawa stanęła przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Poznaniu, przystąpił też do niej RPO.
Zdaniem skarżącej, a także RPO, organa rozstrzygające w sprawie powinny oceniać warunki uprawniające do świadczenia pielęgnacyjnego z wyłączeniem tej części przepisów, które od 21 października 2014 r. (data wyroku Trybunału) zostały uznane za niekonstytucyjne, a więc z uwzględnieniem wiążącej ich sentencji wyroku. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu przychylił się do tego stanowiska i uwzględniając skargę, orzekł o uchyleniu decyzji odmawiających prawa do tego świadczenia.
W opinii Nawackiego sprawa ma istotne znaczenie przy ocenie skutków prawnych orzeczeń TK, bo sentencja w sposób wyraźny przesądziła o niekonstytucyjności przepisu, który różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego ze względu na moment powstania niepełnosprawności. Według niego sądy powinny w takich sprawach zbadać, czy opiekun - osoba wnioskująca o świadczenia - spełnia warunki do jego przyznania i uwzględniać, że TK orzekł o niekonstytucyjności jedynie części normy wynikającej z zakwestionowanego przepisu ustawy o świadczeniach rodzinnych.
Po wyroku TK i proteście rodziców niepełnosprawnych dzieci w Sejmie w 2014 r. kierownictwo resortu pracy rządu PO-PSL rozpoczęło serię konsultacji w sprawie świadczeń dla opiekunów. W marcu 2015 r. zaprezentowano projekt ustawy, która miała zrealizować wyrok TK. Rezygnujący z pracy opiekunowie osób niepełnosprawnych, których dochód na jedną osobę w rodzinie nie przekracza 1 tys. zł, mieli otrzymać świadczenie pielęgnacyjne. Wysokość świadczenia miała być zależna od wieku podopiecznego. W przypadku osoby do 18. roku życia (lub do 25., jeżeli się uczy), opiekun miał otrzymać 1200 zł netto miesięcznie, a od 2016 r. - 1300 zł. W przypadku, gdy podopieczny będzie starszy - 800 zł. W projekcie był też zapis mówiący, że w przypadku śmierci podopiecznego i jednocześnie utraty świadczenia pielęgnacyjnego opiekun nabywa prawo do zasiłku dla bezrobotnych.
Także obecny rząd powołał zespół, który ma wypracować zmiany w świadczeniach dla opiekunów osób niepełnosprawnych. Resort rodziny spotyka się ze środowiskiem opiekunów i wysłuchuje ich propozycji. Opiekunowie niepełnosprawnych dorosłych skarżą się jednak, że rozmowy do niczego nie prowadzą; ich sytuacja nadal jest trudna i nie ma pomysłów, jak ją rozwiązać.
Zadaj pytanie na FORUM!