Badanie stanu trzeźwości w pracy – powody zmian
Od dłuższego czasu istnieją kontrowersje dotyczące możliwości przeprowadzania przez pracodawców badania stanu trzeźwości. Obecnie, pracodawcy nie są uprawnieni do samodzielnej i wyrywkowej kontroli obecności alkoholu w organizmie pracowników. Nie mogą też przeprowadzać weryfikacji obecności innych substancji podobnych do alkoholu.
Dotychczas, na drodze do takiej możliwości stały zarówno przepisy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (RODO) jak też zapisy ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
W opinii Urzędu Ochrony Danych Osobowych (UODO) wiedza o tym, czy ktoś jest nietrzeźwy jest informacją o stanie zdrowia, a co za tym idzie zaliczana jest do tzw. szczególnych kategorii danych, których przetwarzanie może odbywać się jedynie w oparciu o przesłanki wskazane w art. 9 ust. 2 RODO. Na początku 2019 r. wprowadzono do kodeksu pracy regulacje, które pozwalają pracodawcy przetwarzać szczególne kategorie danych osobowych, jedynie za zgodą i wyłącznie w przypadku, gdy przekazanie tych danych osobowych następuje z inicjatywy pracownika. Obowiązujące przepisy nie dają zatem podstawy do tego, by pracodawca mógł sam poddać pracownika obowiązkowemu badaniu.
Badanie stanu trzeźwości w pracy - kiedy obecnie jest możliwe
Dodatkowym problemem jest to, że stan trzeźwości pracowników można sprawdzać, tylko wtedy, gdy łącznie są spełnione dwa warunki tzn.:
1. Badanie odbywa się na żądanie kierownika zakładu pracy, osoby przez niego upoważnionej lub pracownika, co do którego zachodzi uzasadnione podejrzenie, że spożywał alkohol w czasie pracy lub stawił się do niej w stanie po użyciu alkoholu,
2. Badanie stanu trzeźwości pracownika przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego (np. policja), zaś zabiegu pobrania krwi dokonuje osoba posiadająca odpowiednie kwalifikacje zawodowe, co ma zapewnić wiarygodność wyniku badania. Brak jest regulacji określającej procedurę badania pracowników na obecność środków działających podobnie do alkoholu.
Sposoby na badanie stanu trzeźwości pracownika
Pracodawcy wobec braku stosownych narzędzi prawnych próbowali wprowadzać rozwiązania, które miałyby prowadzić do weryfikacji stanu psychofizycznego pracowników bez naruszania prawa. Pomysłem było np., że badany jest każdy, kto wchodzi na teren (np. budowy), czy kto uzyskuje kluczyki do samochodu, oraz że badanie jest anonimowe, bez zbierania danych osobowych. Zawsze jednak na horyzoncie pojawiały się problemy takie jak brak możliwości tworzenia jakichkolwiek rejestrów wyników badań, czy jak postąpić w związku z nieobecnością pracownika? Pracodawcy poszukiwali rozwiązań w obecnie obowiązujących przepisach, np. art. 207 par. 2 kodeksu pracy, który odnosi się do obowiązku ochrony życia i zdrowia pracowników. Nadal jednak pozostawał problem techniczny w postaci art. 17 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
Nowe regulacje w zakresie badania stanu trzeźwości pracowników
Niedługo sytuacja ma się zmienić za sprawą proponowanych, nowych regulacji z zakresu prawa pracy. Projekt dotyczący tego zagadnienia został przedstawiony przez Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii. Pomysłodawcy obejmują regulacją sytuacje, kiedy celem zapewniania ochrony życia i zdrowia, zarówno pracowników jak i osób trzecich, lub ochrony mienia, pracodawca będzie miał możliwość wprowadzenia prewencyjnej kontroli pracowników na obecność alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu, a także określić ogólne zasady przeprowadzania takich kontroli.
Dodatkowo pracodawca będzie uprawniony by nie dopuścić pracownika do wykonywania pracy jeżeli:
1. Kontrola wykaże obecność alkoholu w organizmie pracownika, wskazującą na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości (ewentualnie obecność środka działającego podobnie do alkoholu w organizmie pracownika),
2. Zachodzi uzasadnione podejrzenie, że stawił się on do pracy w stanie po użyciu alkoholu (środka działającego podobnie do alkoholu w organizmie pracownika) albo w stanie nietrzeźwości lub spożywał alkohol (środek działający podobnie do alkoholu w organizmie pracownika) w czasie pracy.
Pracodawca będzie mógł samodzielnie zbadań stan trzeźwości pracownika w pracy
Pracodawcy zostaną zatem wyposażeni w narzędzia prawne, które umożliwią im samodzielne i prewencyjne prowadzenie kontroli. Każdy kto zatrudnia pracowników będzie jednak musiał rozważyć, czy skorzystanie z takiej możliwości rzeczywiście jest usprawiedliwione rodzajem prowadzonej działalności, zagrożeniem dla życia, zdrowia lub mienia, a także czy jest to wskazane ze względów organizacyjnych i ekonomicznych.
Od pracodawcy wymagane będzie by kontrola była przeprowadzana z poszanowaniem godności oraz innych dóbr osobistych badanego. Ponadto weryfikacja ma się odbywać z wykorzystaniem urządzenia posiadającego ważny dokument potwierdzający jego kalibrację lub wzorcowanie. Z powyższego wynika, iż pracodawca musi zapewnić warunki socjalne oraz sprzętowe, a także odpowiednie zaplecze osobowe do przeprowadzenia kontroli. Co więcej, będzie zobowiązany do uaktualniania swojej mapy procesów ochrony danych osobowych by znalazło się tam miejsce na przechowywanie wyników testów oraz wprowadzić procedurę zniszczenia wyników po upływie określonego czasu. Oczywiście warunki i sposób przeprowadzenia kontroli muszą znaleźć się w odpowiednich aktach wewnątrzzakładowych (układ zbiorowy pracy lub regulamin pracy) lub zostać obwieszczone w sposób u pracodawcy przyjęty. Należy także poinformować pracowników z odpowiednim wyprzedzeniem o fakcie planowanego wprowadzenia kontroli.
Dodatkowo, ustawodawca przewidział, iż przepisy dotyczące możliwości kontroli stosuje się odpowiednio do pracodawców organizujących pracę wykonywaną przez osoby fizyczne na innej podstawie niż stosunek pracy oraz osoby fizyczne prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą.
Z związku z faktem, iż przepisy mają pojawić się w ostatecznym kształcie już niebawem, pracodawcy którzy poważnie rozważają wprowadzenie kontroli powinni zacząć przygotowania do implementacji przepisów oraz przygotować budżet i zaplecze umożliwiające realizację przedsięwzięcia.