Umowa o pracę jest najbardziej powszechną podstawą świadczenia pracy. Jest to dwustronna czynność prawna, w ramach której pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy umówionego rodzaju, a pracodawca do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem. Nawiązując stosunek prawny oparty na podstawie umowy o pracę strony nie mają pełnej swobody w zakresie kształtowania treści konkretnego kontraktu. Umowa o pracę należy bowiem do tej kategorii stosunków prawnych, których treść podlega ograniczeniom, ustanowionym przede wszystkim w interesie pracownika. Podstawą tych ograniczeń są przepisy prawa pracy, a więc przepisy Kodeksu pracy, innych ustaw i aktów wykonawczych określających prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postanowienia układów zbiorowych pracy, innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów, statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy.
Umowa o pracę może być rozwiązana zarówno przez pracodawcę, jak i przez pracownika. Rozwiązanie umowy może być dokonane z zachowaniem okresu wypowiedzenia, jak i ze skutkiem natychmiastowym, bez zachowania okresu wypowiedzenia.
W okresie kiedy pracownik jest nieobecny w pracy, pracodawca nie może złożyć pracownikowi oświadczenia woli o wypowiedzeniu umowy o pracę (terminowej i bezterminowej). Stanowi o tym wprost art. 41 Kodeksu pracy – „Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę w czasie urlopu pracownika, a także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia.”
Zobacz: Czy pracodawca może zwiększyć wymiar urlopu?
Regulacja ochronna z art. 41 Kodeksu pracy dotyczy wszystkich urlopów pracowniczych, nie tylko wypoczynkowych.
Ograniczenie dotyczące rozwiązania umowy o pracę w drodze wypowiedzenia ma zastosowanie tylko do pracodawców - pracownik może wypowiedzieć umowę o pracę w każdym okresie swojego zatrudnienia.
Przepisy Kodeksu pracy chronią pracownika przed wypowiedzeniem mu umowy o pracę wyłącznie w czasie jego nieobecności w pracy. Przepisy te są przepisami szczególnymi, nie mogą więc być interpretowane rozszerzająco. Jednoznacznie zakazują one dokonywania wypowiedzenia umowy o pracę w czasie nieobecności pracownika w pracy, a nie w czasie istnienia przyczyny usprawiedliwiającej nieobecność, np. niezdolność do pracy z powodu choroby jest przyczyną usprawiedliwiającą nieobecność pracownika w pracy, sama jednak niezdolność do pracy nie przesądza o nieobecności w pracy.
Pracownik przebywał na urlopie wypoczynkowym od 3 do 11 kwietnia. 4 kwietnia pracownik udał się do pracy, ponieważ zapomniał telefonu komórkowego. Wykorzystując jego obecność w zakładzie pracy pracodawca wręczył pracownikowi wypowiedzenie umowy o pracę. Wypowiedzenie takie jest bezskuteczne, ponieważ pracownik przebywał w zakładzie pracy, ale nie w celu podjęcia pracy. Ten dzień, zgodnie z prawem, jest dniem usprawiedliwionej nieobecności pracownika (urlopu wypoczynkowego), więc nie można mu w tym czasie wypowiedzieć umowy o pracę.
Ochrona przed wypowiedzeniem umowy o pracę dotyczy nie tylko okresu urlopu pracownika, ale także innej usprawiedliwiona nieobecność pracownika w pracy. Okres nieobecności pracownika w pracy może się przedłużać, stąd zakaz wypowiadania umowy o pracę w czasie nieobecności pracownika jest ograniczony w czasie.
Zobacz: Przywrócenie do pracy a urlop wypoczynkowy - porada
Ograniczenie to jest uregulowane w art. 53 Kodeksu pracy, przewidującym możliwość rozwiązania umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia bez winy pracownika.
Okres ochronny w razie niezdolności do pracy z powodu choroby jest w tym wypadku uzależniony od stażu pracy pracownika u danego pracodawcy:
- staż pracy do krótszy niż 6 miesięcy – okres ochronny wynosi 3 miesiące;
- staż pracy dłuższy niż 6 miesięcy – okres ochronny obejmuje okres łącznego pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku oraz pobierania świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze 3 miesiące
Maksymalny okres ochrony przed wypowiedzeniem umowy o pracę w okresie choroby obejmuje 272 dni, a w przypadku zachorowania na gruźlicę 360 dni.
Przepisów o ochronie pracownika przed wypowiedzeniem nie stosuje się w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy, gdy przyczyną wypowiedzenia jest:
a) ogłoszenie upadłości lub likwidacja pracodawcy:
W sytuacji takiej jak upadłość czy likwidacja pracodawcy wypowiedzieć można każdą umowę o pracę, bez żadnych wyjątków.
Przez likwidację pracodawcy należy rozumieć całkowite unieruchomienie jednostki organizacyjnej będącej pracodawcą, zarówno pod względem faktycznym jak prawnym. Nie chodzi przy tym o zaprzestanie działalności przez pracodawcę, ale – tak jak w przypadku upadłości – o ogłoszenie likwidacji.
Od momentu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy umowa o pracę zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy może być rozwiązana przez każdą ze stron za wypowiedzeniem. Okres wypowiedzenia z mocy prawa wynosi 2 tygodnie. Szczególna sytuacja pracodawcy pozwala na rozwiązanie tych terminowych umów o pracę bez zachowania dodatkowych warunków. Można więc rozwiązać każdą umowę zawartą na czas określony, nawet jeżeli jest krótsza niż 6 miesięcy i nawet jeżeli strony nie przewidziały możliwości jej wcześniejszego wypowiedzenia.
Jeżeli przyczyną wypowiedzenia (lub rozwiązania stosunku pracy w drodze porozumienia stron z inicjatywy pracodawcy) jest ogłoszenie upadłości lub likwidacji pracodawcy, to mają zastosowanie przepisy ustawy o grupowych zwolnieniach, pod warunkiem że pracodawca zatrudnia co najmniej 20 pracowników.
b) zwolnienia grupowe:
Zwolnienia grupowe przeprowadzane są na podstawie ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.
Wypowiedzenie pracownikom umowy o pracę w ramach zwolnienia grupowego jest dopuszczalne w czasie urlopu trwającego co najmniej 3 miesiące, a także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika, jeżeli upłynął okres uprawniający pracodawcę do rozwiązania umowy bez wypowiedzenia.
W ramach grupowego zwolnienia dopuszczalne jest wypowiedzenie umowy o pracę w czasie urlopu trwającego co najmniej 3 miesiące; dotyczy to także urlopu wychowawczego.
W przypadku wypowiadania pracownikom stosunków pracy w ramach grupowego zwolnienia umowy o pracę zawarte na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy mogą być rozwiązane przez każdą ze stron za 2-tygodniowym wypowiedzeniem.
W ramach zwolnień grupowych pracodawca nie może wypowiedzieć definitywnie stosunków niektórym pracownikom objętym szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, ale może zmienić im warunki pracy (np. przenieść na inne stanowisko, do innego działu ) lub płacy (np. obniżyć wynagrodzenie). Do pracowników, których nie można zwolnić z tytułu zwolnień grupowych, ale w stosunku do których można dokonać wypowiedzenie warunków pracy lub płacy zalicza się:
- pracowników, którym brakuje nie więcej niż 4 lata do emerytury;
- pracownice w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego i pracowników-ojców wychowujących dziecko w okresie korzystania z urlopu macierzyńskiego;
- pracowników będących członkami rady pracowniczej przedsiębiorstwa państwowego;
- imiennie wskazanych pracowników będących członkami zarządu zakładowej organizacji związkowej upoważnionych do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy;
- członków specjalnego zespołu negocjacyjnego lub europejskiej rady zakładowej;
- pracowników będących członkami specjalnego zespołu negocjacyjnego, organu przedstawicielskiego lub przedstawicielami pracowników w spółce europejskiej;
- pracowników będących członkami specjalnego zespołu negocjacyjnego, organu przedstawicielskiego lub przedstawicielami pracowników w spółdzielni europejskiej;
- pracowników będących społecznymi inspektorami pracy;
- pracowników powołanych do odbycia czynnej służby wojskowej, służby zastępczej, zasadniczej służby wojskowej albo przeszkolenia wojskowego;
- pracowników będących członkami rady pracowników.
Zobacz serwis: Urlopy
Przepis art. 41 Kodeksu pracy wprowadzający zakaz wypowiadania umowy o pracę pracownikowi przebywającemu na urlopie dotyczy również czynności wypowiedzenia zmieniającego. Przepisy o wypowiedzeniu umowy o pracę stosuje się bowiem odpowiednio do wypowiedzenia wynikających z umowy warunków pracy i płacy.
Anna Jędrzejczak Radca prawny
www.kancelaria-radcy.com