Czerwcowe emerytury - są kolejne problemy. Jeszcze niedawno Trybunał Konstytucyjny uznał, że w obrębie tej samej grupy osób doszło do nieuzasadnionego zróżnicowania: część osób (objęta ustawą nowelizującą z 2021 r.) uzyskała możliwość przeliczenia wcześniej przyznanej emerytury z uwzględnieniem nowego korzystniejszego sposobu waloryzacji kwartalnej, natomiast części osób takiej możliwości odmówiono - nie minęło dużo czasu a sprawa znowu jest wątpliwa i znowu są problemy. ZRPO zadaje pytanie MRPiPS: co z emeryturami z urzędu i rentami rodzinnymi po osobach zmarłych? Sprawa nie została wyjaśniona kompleksowo.
- Waloryzacja czerwcowych emerytur - pytanie do TK
- Waloryzacja kwartalnej składki na ubezpieczenie emerytalne
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 listopada 2023 r., sygn. akt P 7/22
- Nieuzasadnione różnicowanie emerytów
- TK był związany pytaniem prawnym, ale teraz trzeba rozważyć co w sprawie emerytur z urzędu i rent rodzinnych po zmarłych
Waloryzacja czerwcowych emerytur - pytanie do TK
Do Trybunału Konstytucyjnego trafiło zapytanie prawne Sądu Okręgowego w Elblągu, IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Pytanie dotyczyło braku możliwości ustalenia wysokości emerytury na nowo, w oparciu o kwartalną formułę waloryzacji składek na ubezpieczenie emerytalne i kapitału początkowego, w przypadku osób, które wniosek o emeryturę zgłosiły przed dniem 1 czerwca 2021 r. Na rozprawie w dniu 15 listopada 2023 r., rozważano: czy art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 504) w związku z art. 17 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1621) w zakresie, w jakim przepisy te nie przyznają prawa do obliczenia emerytury z uwzględnieniem art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a ustawy z 17 grudnia 1998 r. tym osobom, które wniosek o emeryturę zgłosiły przed 1 czerwca 2021 r., są zgodne z art. 2, art. 32 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji?
Waloryzacja kwartalnej składki na ubezpieczenie emerytalne
Nowelizującą z 2021 r. wprowadzono nowy, korzystniejszy niż wcześniej obowiązujący, mechanizm waloryzacji kwartalnej składek na ubezpieczenie emerytalne, reagując w ten sposób na wieloletni problem „emerytur czerwcowych”. W art. 17 ustawy nowelizującej z 2021 r. ustawodawca postanowił jednak, że nowe zasady ustalania wysokości „emerytur czerwcowych” mają zastosowanie tylko do emerytur przyznanych na wniosek zgłoszony po 31 maja 2021 r.
Zdaniem Sądu Okręgowego w Elblągu, zakres podmiotowy tego przepisu został określony zbyt wąsko – w takiej samej sytuacji jak emeryci, którzy zgłosili wniosek w czerwcu 2021 r. są bowiem także osoby, które wystąpiły z wnioskiem w czerwcu w latach wcześniejszych. Pytający sąd zakwestionował zatem to, że w art. 17 ustawy nowelizującej z 2021 r. nie uwzględniono wszystkich podmiotów charakteryzujących się tą samą cechą istotną, co – zdaniem sądu – prowadzi do nieuzasadnionego zróżnicowania w grupie „emerytów czerwcowych” i skutkuje niezapewnieniem właściwej realizacji konstytucyjnych wolności lub praw przysługujących tej kategorii podmiotów.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 listopada 2023 r., sygn. akt P 7/22
Po analizie sprawy Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że: artykuł 17 ustawy z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1621) w związku z art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251, ze zm.) w zakresie, w jakim pomija emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021 r., jest niezgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.
Jeszcze w grudniu 2023 r., bo zastępca RPO skierował pismo do Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie tzw. "emerytur czerwcowych". Pomimo wydania wyroku przez TK, okazało się, że zakres normowania całej regulacji nie ogranicza się jednak tylko do emerytur przyznanych na wniosek, lecz także emerytur z urzędu i rent rodzinnych po zmarłych. Dlaczego więc ta grupa została wyłączona? Czy ponownie dochodzi do nieuzasadnionego różnicowania?
Nieuzasadnione różnicowanie emerytów
Trybunał Konstytucyjny zarzut naruszenia przez kwestionowaną regulację art. 32 ust. 1 w związku z art. 67 ust. 1 Konstytucji uznał za uzasadniony. Trybunał przychylił się do stanowiska pytającego sądu, popartego przez Rzecznika Praw Obywatelskich, że z punktu widzenia rozpatrywanego problemu konstytucyjnego podmiotami podobnymi są wszyscy ubezpieczeni urodzeni po 31 grudnia 1948 r. (objęci systemem zdefiniowanej składki), którzy wystąpili o emeryturę w czerwcu, a ich emerytura została ustalona z zastosowaniem art. 25a ust. 2 pkt 2 u.e.r. FUS w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z 2021 r. Zdaniem Trybunału, w obrębie tej grupy osób doszło do nieuzasadnionego zróżnicowania: część osób (objęta ustawą nowelizującą z 2021 r.) uzyskała możliwość przeliczenia wcześniej przyznanej emerytury z uwzględnieniem nowego korzystniejszego sposobu waloryzacji kwartalnej, natomiast części osób takiej możliwości odmówiono.
Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że ustawodawca, ograniczając zakres zastosowania nowych zasad waloryzacji kwartalnej tylko do wąskiego zakresu „emerytur czerwcowych” przyznanych przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z 2021 r., nie podał w zasadzie żadnych argumentów konstytucyjnych mających uzasadniać taką decyzję. W ocenie Trybunału, wprowadzenie zróżnicowania sposobu waloryzacji składek w grupie podmiotów o ustalonej wyżej wspólnej cesze istotnej (tj. emerytów czerwcowych) w żaden sposób nie służy realizacji zasady równego traktowania ubezpieczonych w systemie zdefiniowanej składki.
Trybunał Konstytucyjny wskazał również na konieczność wykonania jego wyroku przez prawodawcę.
Po pierwsze wyjaśnił, że wyrok w niniejszej sprawie jest tzw. wyrokiem o pominięciu. Wyroki tego rodzaju nie wywierają skutku derogacyjnego i per se nie prowadzą do zmiany w systemie prawa. Takiej zmiany musi dokonać ustawodawca.
TK był związany pytaniem prawnym, ale teraz trzeba rozważyć co w sprawie emerytur z urzędu i rent rodzinnych po zmarłych
Jak słusznie podkreśla zastępca RPO w piśmie do Minister, zakres normowania regulacji wynikającej ze wskazanych przepisów nie ogranicza się jedynie do emerytur przyznanych na wniosek, lecz również obejmuje emerytury z urzędu i renty rodzinne po osobach zmarłych. Ustawodawca powinien dokonać odpowiednich zmian w odniesieniu do wszystkich adresatów art. 17 ustawy nowelizującej z 2021 r. w związku z art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy emerytalnej, którzy znaleźli się w analogicznej sytuacji, jak „emeryci czerwcowi" i nie mogli na podstawie tych przepisów skorzystać z możliwości przeliczenia przyznanego im wcześniej na mniej korzystnych zasadach świadczenia. Tak więc ZRPO prosi Panią Minister o informację ws. planowanych działań legislacyjnych zmierzających do realizacji wyroku Trybunału.