Kto ma prawo do renty rodzinnej? Ile wynosi renta rodzinna? W jakich terminach jest wypłacana? Jaka jest najniższa renta rodzinna? Wyjaśnia ZUS.
Renta rodzinna - dla kogo
Do renty rodzinnej mają prawo członkowie rodziny osoby, która w chwili śmierci:
- miała ustalone prawo do emerytury, albo spełniała warunki do jej uzyskania,
- miała ustalone prawo do emerytury pomostowej;
- miała ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, albo spełniała warunki do jej uzyskania;
- pobierała zasiłek przedemerytalny;
- pobierała świadczenie przedemerytalne;
- pobierała nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.
Przy ocenie prawa do renty ZUS przyjmuje, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy.
Do renty rodzinnej mają prawo:
1) Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione:
- do ukończenia 16 lat;
- jeśli się uczą – do ukończenia 25 lat (jeżeli dziecko ukończyło 25 lat na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty przedłużamy do zakończenia tego roku studiów);
- bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy przed ukończeniem 16 lat lub w przypadku kontynuowania nauki w szkole przed ukończeniem 25 lat.
2) Wnuki i rodzeństwo – przyjęte co najmniej na rok przed śmiercią na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności.
3) Inne dzieci – przyjęte co najmniej na rok przed śmiercią na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności, z wyjątkiem dzieci które były wychowywane i utrzymywane w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka.
4) Małżonek (wdowa lub wdowiec), który do dnia śmierci pozostawał we wspólności małżeńskiej, jeżeli:
- w chwili śmierci małżonka miał skończone 50 lat lub był niezdolny do pracy; albo
- wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym współmałżonku, które nie ukończyło 16 lat, a jeśli uczy się w szkole – 18 lat;
- sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy i do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej;
- ukończył 50 lat lub stał się niezdolny do pracy już po śmierci współmałżonka, lecz nie później niż 5 lat od jego śmierci albo od zaprzestania wychowywania dzieci.
Owdowiała osoba, która nie spełnia tych warunków i nie ma źródła utrzymania, ma prawo do renty rodzinnej:
- przez rok od śmierci współmałżonka;
- przez okres uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu kwalifikującym do wykonywania pracy zarobkowej – nie dłużej niż przez 2 lata od śmierci współmałżonka.
Małżonka lub małżonek rozwiedziony albo wdowa lub wdowiec, którzy w chwili śmierci współmałżonka nie pozostawali z nim we wspólności małżeńskiej, mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli – oprócz spełnienia wymienionych warunków – mieli w dniu śmierci współmałżonka prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.
Prawo do renty ma również małżonka rozwiedziona lub pozostająca w separacji, jeśli udowodni, że bezpośrednio przed śmiercią współmałżonka otrzymywała od niego alimenty na podstawie porozumienia między rozwiedzionymi/separowanymi (nie dotyczy to mężczyzny).
5) Rodzice, jeżeli:
- spełniają warunki takie jak dla wdowy/ wdowca (odnośnie wieku, wychowywania dzieci lub niezdolności do pracy);
- zmarły ubezpieczony (emeryt lub rencista) bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania.
Renta rodzinna - ile wynosi
Renta rodzinna wynosi:
- 85% świadczenia zmarłego – jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest jedna osoba;
- 90% świadczenia zmarłego – jeżeli do renty rodzinnej uprawnione są dwie osoby;
- 95% świadczenia zmarłego – jeżeli do renty rodzinnej uprawnione są trzy osoby lub więcej.
ZUS bada uprawnienia zmarłego do wszystkich świadczeń emerytalno-rentowych, do jakich mógł mieć prawo w chwili śmierci, a następnie ustala rentę rodzinną po świadczeniu w najkorzystniejszej wysokości.
Wszystkim uprawnionym członkom rodziny przysługuje jedna łączna renta rodzinna, którą – w razie konieczności – ZUS dzieli po równo między uprawnionych.
Najniższa renta rodzinna
Renta rodzinna nie może być niższa niż kwota najniższej renty rodzinnej (aktualnie - od 1 marca 2023 r: 1588,44 zł).
Jeśli obliczona renta jest niższa niż najniższe świadczenie, to łączna kwota renty dla wszystkich uprawnionych jest automatycznie podwyższana do najniższej renty rodzinnej. Renta jest co roku podwyższana - waloryzowana o wskaźnik inflacji, by zachować realną wartość świadczenia.
Jeśli dana osoba pobiera rentę rodzinną, i jej rodzice nie żyją - może otrzymać dodatek dla sieroty zupełnej (aktualnie - od 1 marca 2023 r: 553,30 zł).
Terminy i formy wypłacania renty rodzinnej
Rentę rodzinną osoba uprawniona otrzyma od dnia powstania prawa do niej, nie wcześniej niż od miesiąca, w którym złożyła wniosek o rentę. Jeśli osoba ta złożyła wniosek:
- w miesiącu, w którym zmarła osoba, po której przysługuje jej renta, albo
- następnym miesiącu,
to rentę rodzinną otrzyma od dnia śmierci tej osoby – pod warunkiem, że już wtedy osoba uprawniona spełniała warunki do przyznania jej renty.
Rentę rodzinną ZUS wypłaca:
- za pośrednictwem poczty albo
- na rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej.
Jeśli osoba uprawniona do renty rodzinnej mieszka za granicą, na jej wniosek rentę rodzinną ZUS może wypłacać:
- osobie zamieszkałej w Polsce, którą osoba uprawniona upoważni do odbioru świadczenia;
- na rachunek bankowy osoby uprawnionej w Polsce.
Kiedy renta rodzinna może być zawieszona albo zmniejszona?
Jeśli osoba uprawniona do renty rodzinnej osiąga przychód z tytułu zatrudnienia albo innej działalności, która podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, ZUS może zawiesić lub zmniejszyć rentę rodzinną.
ZUS zawiesi prawo do renty rodzinnej, jeśli przychód osoby uprawnionej do tej renty przekroczy 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.
A gdy przychód osoby uprawnionej do renty rodzinnej będzie wyższy niż 70% przeciętnego wynagrodzenia, ale nie przekroczy 130% tego wynagrodzenia, ZUS zmniejszy rentę rodzinną o kwotę przekroczenia, nie więcej jednak niż o kwotę maksymalnego zmniejszenia.
Aktualnie (od 1 września 2023 r.):
- kwota równa 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wynosi: 4904,10 zł,
- kwota równa 130% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego wynosi: 9107,50 zł.
Rezygnacja z renty rodzinnej
Na wniosek osoby uprawnionej do renty rodzinnej ZUS może wyłączyć tę osobę z kręgu osób uprawnionych do renty rodzinnej. Od tego miesiąca ZUS ponownie ustali wysokość renty dla pozostałych uprawnionych.
Jeśli dana osoba została wyłączona na swój wniosek z kręgu uprawnionych, może znowu ubiegać się o rentę rodzinną. Musi jednak ponownie złożyć wniosek, a wtedy ZUS sprawdzi, czy osoba ta nadal spełnia warunki do uzyskania renty.
Wniosek o rentę rodzinną
Wniosek o rentę rodzinną można pobrać ze strony www.zus.pl. Formularz wniosku jest również dostępny w punkcie informacyjnym w sali obsługi klientów w każdej jednostce organizacyjnej ZUS. Dokumenty niezbędne do ustalenia prawa do renty są różne w zależności od tego, który członek rodziny osoby zmarłej ubiega się o rentę rodzinną:
- dokument stwierdzający datę urodzenia wnioskodawcy,
- dokument stwierdzający datę urodzenia i datę zgonu osoby, po której ma być przyznana renta,
- dokument potwierdzający stopień pokrewieństwa (powinowactwa) z osobą zmarłą,
- odpis skrócony aktu małżeństwa, jeżeli o rentę ubiega się wdowa lub wdowiec albo małżonka – małżonek pozostający w separacji lub rozwiedziony,
- zaświadczenie o stanie zdrowia dziecka albo wdowy lub wdowca, wystawione przez lekarza prowadzącego leczenie, jeżeli przyznanie renty uzależnione jest od ustalenia niezdolności do pracy,
- zaświadczenie o uczęszczaniu do szkoły, jeżeli dziecko ukończyło 16 lat,
- dokument potwierdzający prawo w dniu śmierci osoby zmarłej do alimentów z jej strony, ustalonych wyrokiem lub ugoda sądowa,
- dokument potwierdzający istnienie obowiązku alimentacyjnego z mocy prawa, jeżeli rozwiedziona lub pozostająca w separacji małżonka nie miała ustalonych alimentów wyrokiem lub ugodą sądową.
Do wniosku o rentę rodzinną po osobie, która nie miała ustalonego prawa do świadczenia – oprócz dokumentów wskazanych powyżej – należy dołączyć dokumenty wymienione w kartach szczegółowych.
Dokumenty te trzeba złożyć po śmierci emeryta, rencisty lub ubezpieczonego.
W przypadku złożenia wniosku o rentę rodzinną do końca miesiąca następnego po miesiącu zgonu, prawo do renty rodzinnej przysługuje od dnia zgonu.
Jeżeli wniosek zostanie złożony w kolejnych miesiącach, prawo do świadczenia zostanie ustalone od miesiąca zgłoszenia wniosku.
Jak złożyć wniosek i dokumenty?
Wniosek można złożyć:
- osobiście lub przez pełnomocnika w dowolnej jednostce organizacyjnej ZUS (pisemnie lub ustnie do protokołu)
- za pośrednictwem: operatora pocztowego, polskiego urzędu konsularnego.
Wniosek rozpatruje organ rentowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej lub jednostka organizacyjna Zakładu wyznaczona przez Prezesa ZUS. Po analizie wniosku i załączonej dokumentacji oraz ewentualnym przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego organ rentowy wydaje decyzję w terminie 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.
Od decyzji ZUS przysługuje odwołanie, które należy wnieść pisemnie lub ustnie do protokołu, za pośrednictwem jednostki organizacyjnej ZUS, która wydała decyzję, do sądu okręgowego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji.
Postępowanie odwoławcze jest wolne od opłat.
Wniosek może zostać wycofany, jednakże nie później niż do dnia uprawomocnienia się decyzji organu rentowego, tj. w przypadku, gdy nie zostało złożone odwołanie do sądu - w terminie miesiąca od daty doręczenia decyzji.
Podstawa prawna: Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1251).
Podstawa prawna: Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1251).