Obliczenie liczby godzin i odpowiedniego wynagrodzenia osoby zatrudnionej w niepełnym wymiarze czasu pracy, która przekroczyła przewidziany umową limit, odbiega w sposób zdecydowany od jego ustalenia w odniesieniu do osoby zatrudnionej w klasycznym systemie czasu pracy. Problem pojawia się w szczególności w sytuacji, gdy trzeba obliczyć dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych. Powstaje pytanie - od którego momentu należy liczyć te godziny. Przepisy Kodeksu pracy regulują tę materię w sposób szczególny. W odniesieniu do zatrudnienia niepełnoetatowców wprowadzają bowiem dodatkową kategorię godzin pracy, tj. „godziny pracy ponad ustalony w umowie wymiar czasu pracy”, które niejako występują przed godzinami nadliczbowymi, ale są tak samo wynagradzane.
Określenie godzin w umowie
W przypadku zatrudnienia osoby w niepełnym wymiarze czasu pracy strony powinny już na etapie zawierania umowy o pracę ustalić dopuszczalną liczbę godzin pracy ponad określony w umowie wymiar czasu pracy, których przekroczenie uprawnia pracownika, oprócz normalnego wynagrodzenia, do dodatku (art. 151 § 5 k.p.), przy czym godziny te nie są godzinami nadliczbowymi.
Przykład
Pracownik został zatrudniony na 1/2 etatu - 5 dni w tygodniu po 4 godziny dziennie. Jego wynagrodzenie zostało ustalone na poziomie 1000 zł. Umowa o pracę przewidywała dla niego prawo do dodatku do wynagrodzenia w wysokości dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych, jeżeli w ciągu doby przepracuje ponad 6 godzin. W styczniu jednego dnia przepracował 8 godzin. W tym przypadku za pierwsze 4 godziny pracy pracownik otrzyma normalne wynagrodzenie, za godzinę 5. i 6. również, natomiast dodatek (obok normalnego wynagrodzenia) będzie mu przysługiwać dopiero za godzinę 7. i 8.
Interesujący wyrok w tym zakresie wydał Sąd Najwyższy 9 lipca 2008 r. (I PK 315/07, niepubl.), stwierdzając, że jeśli w angażu zatrudnionego w niepełnym wymiarze nie wskażemy limitu godzin, którego przekroczenie uprawnia do dodatków jak za godziny nadliczbowe, należą się one dopiero po 8 godzinach roboczych.
Przypomnijmy, że za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek w wysokości (art. 1511§ 1 k.p.):
- 100% wynagrodzenia - za nadgodziny przypadające: w nocy, w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
- 50% wynagrodzenia - za nadgodziny przypadające w każdym innym dniu niż wymieniony w punkcie poprzedzającym.
Zasada wypłaty dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych przysługującego niepełnoetatowcowi wynika z ogólnych zasad niedyskryminacji tej kategorii pracowników. Zawarcie z pracownikiem umowy o pracę przewidującej zatrudnienie go w niepełnym wymiarze czasu pracy nie może powodować ustalenia jego warunków pracy i płacy w sposób mniej korzystny niż pracownikom wykonującym taką samą lub podobną pracę w pełnym wymiarze czasu pracy, z uwzględnieniem jednak proporcjonalności wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych z pracą do wymiaru jego czasu pracy (art. 29 § 1 k.p.).
Ustalenie stawki godzinowej
Aby prawidłowo obliczyć przysługujący dodatek, należy uprzednio ustalić należną pracownikowi stawkę godzinową, od której dodatek będzie ustalany, osobno dla stałych i zmiennych składników wynagrodzenia, jeżeli takie zostały przewidziane.
Podstawę do wyliczenia dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych stanowi wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeśli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagrodzenia - 60% wynagrodzenia (art. 1511 § 3 k.p.). Jeśli wynagrodzenie pracownika wynikające z osobistego zaszeregowania jest określone w stawce miesięcznej, stawkę tę należy podzielić przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w miesiącu, w którym wystąpiła praca w godzinach nadliczbowych.
W odniesieniu do pracownika z naszego przykładu, jego wstępnie miesięczne wynagrodzenie (1000 zł) dzielimy przez wymiar czasu pracy pracownika w danym miesiącu.
Aby ustalić jego wymiar, np. w marcu 2009 r., w którym przypada 168 godzin, dzielimy ten wymiar przez 2, czyli:
168 godzin : 2 = 84 godziny.
Następnie ustalamy stawkę godzinową tego pracownika:
1000 : 84 = 11,90 zł.
Jest to godzinowa stawka wynagrodzenia wynikająca ze stałych składników wynagrodzenia.
W przypadku pracowników, którzy oprócz podstawowego wynagrodzenia otrzymują również jego zmienne składniki, podstawę obliczenia dodatku będzie stanowiło jedynie wynagrodzenie zasadnicze, w odniesieniu zaś do pracowników wynagradzanych procentowo należy sięgnąć pomocniczo do rozporządzenia w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy. Wówczas bierzemy pod uwagę faktycznie otrzymane przez pracownika kwoty z 3 miesięcy poprzedzających miesiąc, w którym nastąpiły nadgodziny, w przypadku zaś znacznych wahań otrzymywanego wynagrodzenia, punktem wyjścia będzie płaca w tym zakresie za okres 12 miesięcy.
Otrzymana stawka godzinowa stanowi punkt wyjścia do obliczenia wysokości dodatku.
Ustalenie należnego wynagrodzenia
W odniesieniu do pracownika z naszego przykładu za dzień, w którym świadczył pracę w wymiarze 8 godzin, a jego stawka godzinowa wynosi 11,90 zł, otrzyma wynagrodzenie w wysokości: 107,10 zł, co wynika z następującego obliczenia:
- 47,60 zł za pierwsze 4 godziny pracy,
- 23,80 zł za 5. i 6. godzinę,
- 35,70 zł za 7. i 8. godzinę (2 x 11,90 + 2 x 50% z 11,90, tj. 23,80 + 11,90),
przy czym za dodatkowe godziny przepracowane w tym dniu sumujemy jedynie kwoty 23,80 i 35,70 (59,50 zł), gdyż kwota za pierwsze 4 godziny wliczona jest już w jego wynagrodzenie podstawowe wynikające z umowy o pracę.
Podstawa prawna:
- art. 29 § 1, art. 151 § 5, art. 1511 § 3 Kodeksu pracy,
- § 4 i 4a rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 62, poz. 289 ze zm.).