Orzecznictwo sądowe dopuszcza określenie miejsca pracy jako stałego punktu w znaczeniu geograficznym, pewnego obszaru w przestrzeni geograficznej czy obszaru pokrywającego się z jednostką administracyjnego podziału kraju. Miejsce pracy może zostać określone jako punkt, jednostka administracyjna czy obszar, jednak niedopuszczalne jest zawieranie z pracownikami klauzul umownych, w których wyrażaliby oni bezwarunkową zgodę na czasową zmianę miejsca pracy w każdym wypadku uzasadnionym potrzebami pracodawcy, tj. bez określenia miejscowości, w której praca miałaby być świadczona, jak również okresu, którego te zmiany dotyczą (wyrok SN z 16 grudnia 2008 r., sygn. akt I PK 96/08).
Nieważna jest klauzula umowna zawierająca bezwarunkową zgodę pracownika na czasową zmianę miejsca pracy w przypadkach uzasadnionych potrzebami pracodawcy, to jest bez określenia miejscowości, w której praca miałaby być świadczona, jak również okresu, którego te zmiany dotyczą. W przeciwnym razie miejsce pracy pracowników byłoby faktycznie ruchome (zmienne). (Wyrok SN z 1 kwietnia 1985 r., sygn. akt I PR 19/85).
W praktyce podkreśla się możliwe różnice między zwrotami „miejsce pracy” na potrzeby art. 29 § 1 pkt 2 k.p. i „stałe miejsce pracy” na potrzeby art. 775 § 1 k.p. Jeśli pracownik nie ma określonego stałego miejsca pracy, to punktem odniesienia dla oceny, czy jest w podróży służbowej, staje się miejscowość, w której znajduje się siedziba jego pracodawcy. O tym, co jest podróżą służbową, rozstrzyga bowiem nie art. 29 § 1 pkt 2 k.p., lecz art. 775 § 1 k.p. (...) W treści umowy o pracę strony mogą przewidzieć jedno lub kilka miejsc wykonywania pracy, mogą też przewidzieć stałe i niestałe miejsce wykonywania pracy, które to ustalenia mogą mieć znaczenie dla celów poprawnego realizowania treści stosunku pracy, ale nie mają znaczenia dla celów delegacji służbowej (wyrok SN z 19 marca 2008 r., sygn. akt I PK 230/07).
W ocenie SN pojęcia „miejsce pracy” i „stałe miejsce pracy” oznaczają co innego, przy czym pojęcie „stałe miejsce pracy” musi być utożsamiane z nazwą miejscowości. Ten wyrok dość literalnie interpretuje treść pojęcia podróży służbowych. Jednak wskazuje pewną zasadę, którą potwierdza linia orzecznicza sądów administracyjnych. Rozstrzygające znaczenie dla miejsca wykonywania pracy ma bowiem jej rodzaj. Miejsce pracy powinno być związane z charakterem pracy. Zbyt ogólnikowe określenie miejsca pracy nie może być utożsamiane ze stałym miejscem pracy. Prowadziłoby to bowiem do nadużyć ze strony pracodawców. Wskazanie jako miejsca pracy np. obszaru Polski pozbawiłoby pracownika prawa do należności z tytułu podróży służbowych w każdym przypadku wyjazdu pracownika poza siedzibę firmy. Zatem w sytuacji braku uzasadnienia tak szeroko określonego miejsca pracy inspektorzy pracy uznają, że stałym miejscem pracy na potrzeby art. 775 § 1 k.p. jest siedziba pracodawcy. Zawsze więc należy brać pod uwagę charakter pracy. W świetle wyroku SN z 19 listopada 2008 r. (II PZP 11/08), wskazane w art. 775 § 1 k.p. pojęcie „stałe miejsce pracy” odpowiada pojęciu „miejsce wykonywania pracy” z art. 29 § 1 pkt 2 k.p. W ocenie sądu, interpretacja art. 775 § 1 w oderwaniu od art. 29 § 1 pkt 2 prowadziłaby do pominięcia woli stron wyrażonej w umowie o pracę, co dodatkowo zagraża spójności systemu np. przy wykładni art. 140 czy art. 178 k.p. Ponadto miejsce pracy łączy się z rodzajem pracy. Miejscem pracy pracownika mobilnego jest obszar, po którym będzie się on poruszał ze względu na rodzaj umówionej pracy, i to stanowi realizację jego zobowiązania, co jednocześnie wyklucza przyjęcie, że pracownik, wykonując taką pracę, odbywa podróż służbową.
Wykładnia wyroku z 19 listopada 2008 r. (II PZP 11/08) spowodowała zamieszanie w zakresie rozliczania podróży służbowych pracowników mobilnych, a przede wszystkim kierowców. Według SN, miejsce świadczenia pracy pracownika mobilnego musi odzwierciedlać rzeczywisty stan. Pracownicy mobilni są grupą pracującą w warunkach stałego przemieszczania się. Podróż nie stanowi u nich zjawiska wyjątkowego, lecz jest normalnym wykonywaniem obowiązków pracowniczych. Specyfika takiego zatrudnienia i konieczność odmiennego potraktowania jest widoczna nawet w dyrektywie ustalającej wymagania w zakresie bezpieczeństwa i ochrony pracy (dyrektywa nr 2003/88/WE z 4 listopada 2003 r. dotycząca niektórych aspektów czasu pracy). Tym bardziej możliwe i zarazem konieczne jest odmienne potraktowanie tej grupy pracujących z punktu widzenia art. 775 § 1 k.p. Z przepisu tego wynika, że podróż służbowa ma charakter incydentalny. Sąd podkreślił, że pracownicy mobilni nie wykonują zadania służbowego wiążącego się z oddelegowaniem poza miejsce pracy, lecz po prostu charakter ich pracy wymusza stałe przemieszczanie się. Nie można więc powiedzieć, że będą oni stale w podróży służbowej.
Natomiast w wyroku z 22 lutego 2008 r. (sygn. akt I PK 208/07) SN stwierdził, że wykonywanie obowiązków pracowniczych poza stałym miejscem pracy wskazanym w umowie o pracę nie oznacza automatycznie podróży służbowej, jeśli z istoty zwykłych obowiązków pracownika nie wynika konieczność odbywania wielokrotnych podróży służbowych. Może to natomiast świadczyć o ustnym bądź dorozumianym porozumieniu stron stosunku pracy co do zmiany miejsca świadczenia pracy.
Podróżą służbową w rozumieniu art. 775 § 1 k.p. nie może być stałe pokonywanie przestrzeni, wykonywanie zadań w różnych miejscowościach i terminach przez pracownika, który w ten sposób realizuje przyjęte na siebie zobowiązanie pracownicze. Potwierdzają to wyroki SN: z 19 listopada 2008 r., II PZP 11/08; z 22 lutego 2008 r., I PK 208/07 oraz z 11 kwietnia 2001 r., I PKN 350/00. Wykonywanie zadania, w myśl tego przepisu, nie jest bowiem wykonywaniem pracy, czyli zadań określonego rodzaju wynikających z charakteru zatrudnienia pracownika.
Powyższy pogląd SN potwierdził również w wyroku z 4 grudnia 2008 r. (II PK 107/08). Stwierdził w nim, że przedstawiciel handlowy wykonujący obowiązki pracownicze na pewnym obszarze geograficznym, ale niemający stałego miejsca pracy, nie przebywa w podróży służbowej. Trudno bowiem uznać stałe wykonywanie zadań w różnych miejscowościach i terminach, których wyboru dokonuje każdorazowo sam pracownik w ramach uzgodnionego rodzaju pracy, za podróż służbową.
ZAPAMIĘTAJ
Podróżą służbową nie jest wyjazd pracownika do ustalonego w umowie miejsca wykonywania pracy.
Czas pracy kierowców
Warto dodać, że wskazana wcześniej uchwała SN z 19 listopada 2008 r. (II PZP 11/08) stała się podstawą do nieuznawania wyjazdów kierowców za podróże służbowe. Przebywając w trasie, pracownik-kierowca nie jest bowiem w podróży służbowej, gdyż nie wykonuje zdarzenia incydentalnego związanego z oddelegowaniem poza miejsce pracy. Aby zminimalizować skutki tego niekorzystnego rozwiązania, od 3 kwietnia 2010 r. wprowadzono do ustawy o czasie pracy kierowców szczególną definicję podróży służbowej kierowców.
W świetle art. 2 pkt 7 ustawy podróż służbowa to każde zadanie służbowe polegające na wykonywaniu, na polecenie pracodawcy:
- przewozu drogowego poza siedzibę pracodawcy, na rzecz którego kierowca wykonuje swoje obowiązki, oraz inne miejsce prowadzenia działalności przez pracodawcę, w szczególności filie, przedstawicielstwa i oddziały,
- wyjazdu poza siedzibę pracodawcy, na rzecz którego kierowca wykonuje swoje obowiązki, oraz inne miejsce prowadzenia działalności przez pracodawcę, w szczególności filie, przedstawicielstwa i oddziały – w celu wykonania przewozu drogowego.
Jednocześnie kierowcy w podróży służbowej przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z wykonywaniem tego zadania służbowego, ustalane na zasadach określonych w przepisach art. 775 § 3–5 k.p., a więc dla pracowników spoza sfery budżetowej (art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców).
ZAPAMIĘTAJ
Definicja podróży służbowej kierowców wskazuje, że niezależnie od tego, jakie miejsce pracy widnieje w umowie kierowcy, za podróż służbową trzeba będzie uznać każdy wyjazd kierowcy poza miejscowość, w której znajduje się siedziba pracodawcy lub jego oddział.
Więcej na ten temat znajdziesz w płatnej części serwisu w artykule: Podróż służbowa