Pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do emerytury, nie można wypowiedzieć umowy o pracę (art. 39 k.p.). Co ważne, aby zakaz ten był skuteczny, okres zatrudnienia pracownika musi umożliwiać uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku. Zakaz ten obowiązuje także wtedy, gdy rozwiązanie umowy o pracę nastąpiło wprawdzie po osiągnięciu przez pracownika wieku emerytalnego, jednak jej wypowiedzenie zostało dokonane przez zakład pracy w czasie, gdy pracownik tego wieku jeszcze nie osiągnął (wyrok SN z 19 maja 1992 r., I PRN 19/92).
Przykład
Pracownik 7 marca 2012 r. osiągnie powszechny wiek emerytalny. Obowiązuje go 3-miesięczny okres wypowiedzenia. Pracodawca w lutym wypowiedział pracownikowi umowę. Wypowiedzenie będzie skutkowało po osiągnięciu przez pracownika wieku emerytalnego, a zatem będzie wadliwe, ponieważ zostało dokonane w trakcie okresu ochronnego.
Obecnie wiek emerytalny wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. W związku z tym pracownik podlega ochronie od chwili ukończenia 56 lat w przypadku kobiet i 61. roku życia w przypadku mężczyzn.
Są jednak grupy pracowników, których „obowiązuje” niższy od powszechnego wiek emerytalny. Są to osoby zatrudnione w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W stosunku do takich osób niższy wiek emerytalny jest dla nich normalnym ustawowym wiekiem emerytalnym, a to z kolei sprawia, że tacy pracownicy w okresie 4 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego właściwego dla tych kategorii zatrudnienia korzystają ze szczególnej ochrony prawnej przewidzianej w art. 39 k.p. (wyrok SN z 5 maja 2011 r., II PK 282/10).
WAŻNE!
Ochrona przewidziana w art. 39 k.p. nie dotyczy nabycia prawa do świadczenia przedemerytalnego (wyrok SN z 16 lipca 2008 r., I PK 11/08).
Zakaz wypowiadania umów nie dotyczy natomiast przypadku, gdy skutek wypowiedzenia nastąpił już w okresie ochronnym. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 7 kwietnia 1999 r. (I PKN 643/98) „zakaz wypowiedzenia umowy o pracę z art. 39 k.p. nie obowiązuje przed osiągnięciem wieku «przedemerytalnego», chociażby wiek ten pracownik przekroczył w okresie wypowiedzenia”.
Przykład
Pracownik od 5 marca będzie korzystał z ochrony przedemerytalnej. Pracodawca postanawia jednak wypowiedzieć pracownikowi umowę 27 lutego. Takie wypowiedzenie będzie skuteczne. Dokonane zostało bowiem zanim pracownik zaczął być chroniony przed zwolnieniem, mimo że skutki wypowiedzenia nastąpią już w okresie ochronnym.
WAŻNE!
Przepisu art. 39 k.p. nie stosuje się w razie uzyskania przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.
Nie wolno wypowiedzieć umowy pracownikowi, któremu brakuje do osiągnięcia wieku emerytalnego nie więcej niż 4 lata, jeśli legitymuje się już w chwili rozwiązania umowy o pracę stażem pracy uprawniającym go do przyznania emerytury. Według prawidłowej wykładni art. 39 pkt 4 k.p. nie korzysta z ochrony przewidzianej tym przepisem taki pracownik, któremu wprawdzie brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, lecz którego dalsze zatrudnienie nie umożliwi uzyskania prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku (por. wyrok SN z 22 marca 1977 r., I PRN 24/77).
Rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia
Zakaz zawarty w art. 39 k.p. dotyczy tylko i wyłącznie wypowiadania umów.
W związku z tym z pracownikiem w wieku przedemerytalnym można rozwiązać umowę:
- na mocy porozumienia stron,
- gdy zastosowanie znajdą okoliczności umożliwiające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia (zwolnienie dyscyplinarne),
- w trybie bez wypowiedzenia na podstawie art. 53 k.p., np. z powodu długotrwałej choroby.
Likwidacja lub upadłość pracodawcy
Czteroletni okres ochronny nie obowiązuje w sytuacji, gdy pracodawca ogłasza upadłość lub likwidację zakładu pracy (art. 411 § 1 k.p.).
Likwidacja ta nie może być jednak likwidacją z możliwością zawarcia układu. Jak zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w uchwale z 16 marca 2010 r. (I PZP 2/10), przepis art. 411 § 1 k.p., wyłączający ochronę pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę, ma zastosowanie tylko w razie ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku dłużnika (art. 15 Prawa upadłościowego i naprawczego) i nie ma zastosowania w razie ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu (art. 14 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego).
Co więcej, nie można wypowiedzieć umowy pracownikowi w wieku przedemerytalnym, jeżeli likwidacja jest związana z przejęciem części lub całości zakładu przez innego pracodawcę, jeśli nowy pracodawca kontynuuje tę samą lub podobną działalność. Pogląd ten był wielokrotnie powtarzany przez Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z 19 sierpnia 2004 r. (I PK 489/03) i z 19 lipca 1995 r. (I PRN 36/95).
Umowa terminowa
Nieco inaczej przedstawia się sytuacja pracowników zatrudnionych na podstawie umowy na czas określony, której okres obowiązywania kończy się przed osiągnięciem przez pracownika wieku emerytalnego. Sąd Najwyższy orzekł, że „przewidziany w art. 39 k.p. zakaz wcześniejszego wypowiedzenia umowy o pracę nie dotyczy umowy o pracę zawartej na czas określony, która uległaby rozwiązaniu z upływem okresu jej trwania przed osiągnięciem przez pracownika wieku emerytalnego umożliwiającego mu uzyskanie prawa do emerytury” (wyrok SN z 27 lipca 2011 r., II PK 20/11).
W uzasadnieniu tego wyroku Sąd stwierdził, że „prawidłowa gramatyczna (językowa) wykładnia tego przepisu (art. 39 k.p.) nie pozwala na uznanie, że przewidziana w nim ochrona pracownika przed wypowiedzeniem umowy o pracę ma charakter bezwzględny w tym znaczeniu, że dotyczy wszystkich pracowników w wieku przedemerytalnym pozostających w stosunku pracy”.
Podstawa prawna:
- art. 39, 40, 411 § 1 Kodeksu pracy,
- art. 14, 15 ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (DzU z 2009 r. nr 175, poz. 1361 ze zm.).
Orzecznictwo:
- wyrok SN z 19 maja 1992 r. (I PRN 19/92, PZiS 1992/9/57),
- wyrok SN z 5 maja 2011 r. (II PK 282/10, niepubl.),
- wyrok SN z 16 lipca 2008 r. (I PK 11/08, OSNP 2009/23–24/314),
- wyrok SN z 7 kwietnia 1999 r. (I PKN 643/98, OSNP 2000/11/418),
- wyrok SN z 22 marca 1977 r. (I PRN 24/77, niepubl.),
- wyrok SN z 16 marca 2010 r. (I PZP 2/10, OSNP 2011/7–8/97),
- wyrok SN z 19 sierpnia 2004 r. (I PK 489/03, OSNP 2005/6/78),
- wyrok SN z 19 lipca 1995 r. (I PRN 36/95, OSNP 1996/3/47),
- wyrok SN z 27 lipca 2011 r. (II PK 20/11, niepubl.).